Fréttatíminn - 25.01.2013, Side 32

Valhopp hálfberra
S
Sennilega gefa margar konur bónda sín­
um blóm í dag, á bóndadegi, fyrsta degi
þorra. Það er fallegur siður þótt hann sé
ekki gamall. Litskrúðug blóm gleðja og
minna okkur á vorið og sumarið sem í
vændum er nú þegar veturinn hefur náð
hámarki sínu. Blómasölum veitir heldur
ekki af. Það þarf að styrkja þann göfuga
atvinnuveg eins og hvern annan.
Það kom fram í fræðsluþætti um jarðar­
kringluna okkar í Sjónvarpinu í viku­
byrjun að 19. janúar er að jafnaði kaldasti
dagurinn á norðurhveli jarðar. Samt er
mánuður liðinn frá vetrarsólstöðum og
dagurinn þegar orðinn tveimur klukku­
stundum lengri en var þegar skammdeg­
ið náði hámarki sínu, 21. desember. Fullt
tilefni er því til að fagna því að kaldasti
dagur vetrarins – að meðaltali – sé að
baki, hvort heldur við gerum það með
blómagjöfum eða viðhöfn í mat og drykk,
nema hvort tveggja sé. Annars hefur
veturinn verið svo mildur, að minnsta
kosti sunnan heiða, að 19. janúar rann sitt
skeið án þess að sérstaklega væri eftir
honum tekið.
Mér dettur í hug, þótt ég styðjist ekki
við neinar rannsóknir, að konur kaupi
bóndadagsblómin ekki síður fyrir sig
sjálfar en bændurna – og breytir það að
sjálfsögðu engu. Tilefni er gefið til að
skreyta heimilið með fallegum vendi.
Mín ágæta kona tók forskot á sæluna og
gaf mér bóndadagstúlipana fyrir réttri
viku. Þeir opnuðust fallega og hafa prýtt
borðstofuborðið síðan. Ég þakkaði gjöfina
að vonum en þóttist vita að konuna hefði
einfaldlega langað í blóm. Hvort hún
kaupir nýjan vönd í dag skal ósagt látið.
Ég er ánægður með vikugömlu túlipan­
ana, sem enn standa með prýði, en þakka
auðvitað fyrir nýjan bóndadagsvönd – ef
konuna langar í ný blóm.
Meiri líkur eru á því að ég splæsi í
þorrabjór í tilefni þess kalda vetrarmán­
aðar sem nú er í garð genginn. Það hlýtur
að vera hollt að skola þorramatnum niður
með miði sem hæfir árstíðinni. Bruggar­
ar eru ekki síður sniðugir en blómasalar.
Nú bíða menn spenntir eftir árstíðar­
bjórum, hvort heldur er fyrir jól, þorra
eða páska. Það er gaman að smakka mis­
munandi tegundir, í öllu hófi þó. Þjóðlegu
réttirnir smakkast betur, hangikjötið,
sviðasultan, magállinn og hrútspung­
arnir, ef mjöðurinn er góður. Ég viður­
kenni að vísu, þegar að þorramatnum
kemur, að vera ekki sérstaklega sterkur
í pungunum. Ekki af því að um mig
fari hrollur við það að éta æxlunarfæri
annarrar spendýrategudar heldur hitt að
margt annað í þorrabakkanum finnst mér
bragðbetra en hrútseistu. Mörgum þykir
það hins vegar karlmennskutákn að úða
í sig pungum og fylgja því eftir með vel
kæstum hákarli. Ég hef þroskast svo með
árunum að mér dettur ekki hug að fylla
þann hóp. Hákarlinn er náttúrlega hálf­
gert ógeð. Smekkur manna er hins vegar
misjafn, sem betur fer, og ágæta og prúða
einstaklinga þekki ég sem sækja í hákarl
á þessum árstíma. Ég virði það.
Þjóðlegri lygasögu sem safnarinn
Jón Árnason kom á framfæri fylgi ég
heldur ekki. Samkvæmt henni var það
skylda bænda að fagna þorra með því að
fara fyrstir á fætur þann morgun sem
þorri gekk í garð. Þeir áttu að fara út í
skyrtunni einni, vera bæði berlæraðir og
berfættir, en fara í aðra brókarskálmina
og láta hina lafa eða draga hana eftir sér
á öðrum fæti. Léti ég þessa hegðun eftir
mér þykir mér trúlegt að betri helming­
urinn léti þar til bæra sérfræðinga kanna
andlegt heilsufar bóndans.
Fræðimenn sjá þó ákveðna líkingu með
þessu valhoppi hálfberra karla til forna
á bóndadagsmorgni og gufubaðsæði
Finna samtímans. Þeir orna sér í sánum
sínum milli þess sem þeir hlaupa ber­
strípaðir út til að kæla sig, í snjó að vetri
en vötn að sumri. Nóg er af vötnunum
þar í landi. Gufuböð þekktust nefnilega
á Íslandi á miðöldum og voru stunduð
meðan eldiviður var nægur. Þau lögðust
síðan af þegar hríslur voru upp urnar.
Meðan á þessum sældartíma stóð þykir
sennilegt að fólk hafi víða í heimahúsum
fagnað þorra þótt það væri strangt til
tekið óheimilt af trúarlegum ástæðum.
Þá er vel líklegt að menn hafi kneyfað öl
í baðstofu og hlaupið út fáklæddir öðru
hverju til að fá sér frískt loft. Þetta hafði
samt enginn íslenskur bóndi stundað um
aldir, vegna trjáskorts og kulda, þegar
Jón Árnason sendi frá sér þjóðsöguna um
stripl forfeðranna.
Ég hef nokkurn skilning á kælingu
Finna að sumarlagi, þegar bærilega heitt
er úti, en skilningurinn er minni á strípi­
hlaupum þeirra þegar snjór er á jörð og
vötn lögð. Hjarðeðlið er samt það mikið
að ég skoraðist ekki undan slíkri baðferð
eftir sánusetu í Finnlandsheimsókn
okkar hjóna á sínum tíma. Karlar sátu þá
sér í gufubaði og konur í öðru við hliðina.
Vel heitur hljóp karlaskarinn berrass­
aður – og tiltölulega lítt fyrir augað – út
í nálægt vatn en konurnar voru prúðari
og sátu sem fastast á heitum bekkjum.
Vera kann að nokkur vodkastaup, sem
fulltrúar frændþjóðarinnar báru í gesti
sína, hafi ýtt undir gönuhlaupið. Meiri
vissa er hins vegar fyrir skelmsku glotti
kvenþjóðarinnar þegar sami hópur steig
á land úr köldu vatninu. Líkaminn bregst
við slíku áreiti með sínum hætti, óháð
hugmyndum þeirra sem þarna óðu á land
haldandi, með hjálp vodkastaupanna, að
þar færu grískir guðir.
Það er því kannski jafn gott að strípi­
hlaup íslenskra bænda á fyrsta degi þorra
hafi ekki náð fótfestu. Það gæti sært feg­
urðarsmekk margs túlipanagjafans.
Jónas
Haraldsson
jonas@
frettatiminn.is
HELGARPISTILL
Te
ik
ni
ng
/H
ar
i
Loft innan fárra mínútna
Ilmur af mentól og eukalyptus
Andaðu
með nefinu
Otrivin Menthol ukonserveret, nefúði, lausn. Innihaldslýsing: Xýlómetazólínhýdróklóríð 1
mg/ml. Ábendingar: Bólgur og aukin slímmyndun í nefi, kinnholum og nefkoki. Skammtar
og lyfjagjöf: Fyrir fullorðna og börn eldri en 12 ára: 1 úði í hvora nös 3 sinnum á sólarhring
eftir þörfum, lengst í 10 sólarhringa og ekki úða oftar en að hámarki 3 úða í hvora nös á
sólarhring. Snýttu þér. Fjarlægðu glæru plasthettuna. Skorðaðu úðaflöskuna milli fingran-
na. Úðað er með því að þrýsta kraganum niður að flöskunni. Hallaðu höfðinu örlítið fram.
Stúturinn á úðaflöskunni er settur upp í nösina. Úðað er einu sinni, um leið og andað er að
sér inn um nefið. Farðu eins að í hina nösina. Ekki má nota lyfið ef þú ert með ofnæmi fyrir
einhverju innihaldsefnanna, ef þú hefur gengist undir aðgerð í gegnum nefið eða munninn
eða ert með þrönghornsgláku. Ráðfærðu þig við lækni áður en lyfið er notað ef þú ert: Þun-
guð, með barn á brjósti, næmur fyrir adrenvirkum efnum, ert með skjaldvakaóhóf, sykursýki,
háþrýsting, æðakölkun, slagæðargúlp, blóðtappa í hjarta, óreglulegan eða hraðan púls, er-
fiðleika við þvaglát, æxli í nýrnahettum, þunglyndi og ert á lyfjameðferð við því. Geymið þar
sem börn hvorki ná til né sjá. Lesið allan fylgiseðilinn vandlega áður en byrjað er að nota
lyfið. Sjá notkunarleiðbeiningar í fylgiseðli. Markaðsleyfishafi:Novartis Healthcare. Umboð á
Íslandi: Artasan ehf., Suðurhrauni 12a, 210 Garðabæ.
32 viðhorf Helgin 25.-27. janúar 2013