Fréttatíminn - 05.10.2012, Qupperneq 28

miðla.
„Við
sem mann-
eskjur erum
svo miklu meira
en við höldum
og ég held að allir
þessir stimplar sem við
hömpum, eins og til dæmis
í skólakerfinu, bæti ekki úr
skák. Ég er ekki á móti menntun
og er sjálf dósent við Háskólann á
Akureyri en við erum að móta gildis-
mat fólks. Hvernig á maður til dæmis að
stimpla að gefa einkunn einhverjum sem
er góður við náungann? Hvaða einkunn færðu
fyrir að sýna náunganum kærleika, hjálpa
útlendingi að skilja eða láta gott af þér leiða?
Við erum ekki með menntakerfi sem gefur þér
einkunnir fyrir slíkt.“
Elín Ebba tekur það fram að hún sé stundum
þreytt á að vera gagnrýnandi kerfisins. Fólk
taki því alltof oft of persónulega. Þegar hún
hefur gagnrýnt geðlyfjanotkun þá verða geð-
læknar móðgaðir og ef hún gagnrýnir spítal-
ana særir hún hjúkrunarfræðingana. En hún
veit alveg að þetta er allt besta fólk sem er að
gera sitt besta. Hennar fólk brennur bara mest
á henni. Einstaklingar sem hafa lent í gíslingu
úti á jaðrinum, fast á einhverjum bótum og ef
það reynir að brjótast út er dregið af því og
frumkvæðið barið niður. „Þetta fólk lendir oft í
fátækragildrum og situr þar fast,“ segir hún.
Mátti ekki sýna tilfinningar
Elín fæddist á Akranesi og flutti þaðan ellefu
ára í Kópavog. Hún fór í Kvennó og svo í MH. Í
Noregi kynntist hún, eins og fyrr segir, mann-
inum sínum, og þau eiga saman þrjá syni. Kjell
Þórir er elstur, eða 24 ára, og hann vinnur
hjá Reykjavíkurborg en svo kemur Jón Ingvi,
22 ára, en hann er hljómborðsleikari Retro
Stefson. Helge Snorri er yngstur, 16 ára, og er
í MH. Strákarnir spila allir á hljóðfæri eins og
pabbinn en Elín Ebba hefur aldrei verið neitt
í tónlist sjálf („pabbi spilaði á saxófón svo það
var alltaf mikil tónlist og leiklist í kringum
mig,“ segir Elín en mamma hennar var ein að-
alsprautan í leikfélaginu á Akranesi og þekkt-
ust fyrir að leika Soffíu frænku, „sem missti
búðinginn,“ í Jóni Oddi og Jóni Bjarna).
Elín Ebba var aðeins tuttugu og fimm ára
þegar hún var ráðin yfirmaður iðjuþjálfunar-
deildar á geðsviði Landspítalans. Allt í einu
voru henni afhentir heill hellingur af fermetr-
um og meira en handfylli af sjúklingum. Hún
var þá ein örfárra iðjuþjálfa á Íslandi og þetta
var allt mjög nýtt.
„Ég hafði áður unnið á Borgarspítalanum
og þar lenti ég strax upp á kant við yfirmenn
mína,“ segir Elín og skellihlær. „Já, já, ég er
með slóð á eftir mér. Seinna kom reyndar í ljós
að ég hafði rétt fyrir mér en á Borgarspítal-
anum var ég ung og reynslulaus kona og hver
tekur mark á einhverri konu sem er að væla og
kvarta?“
Á Borgarspítalanum hafði Elín sannfærst
um að geðbatteríið væri ekki fyrir sig. Henni
fannst flest fólk sem þar vann klikkað. „Ef ég
grenjaði, eins og sjúklingarnir, þá var sagt við
mig: Farðu niður og grenjaðu með þeim. Þú
máttir ekki sýna tilfinningar. Þarna var verið
að sjúkdómsvæða eðlilegar tilfinningar,“ út-
skýrir Elín og bætir því við að hún sé reyndar
mjög tilfinningarík kona.
Ge
rð
u k
rö
fu
um
sl
itþ
ol
og
en
din
gu
Ég var
þá ekki
lengur
ein heima
að rolast,
blandaði
geði við
fólk og
fann
hvað það
gerði mér
gott.
 Viðtal Edda Jóhannsdóttir blaðamaður fór í hlutVErkasEtur
Engir lúserar, bara sigurvegarar
Edda Jóhannsdóttir blaðamaður var kvíðin og þunglynd. Hún rauf einangrun með því að nýta
sér Hlutverkasetur. Síðan þá hefur hún sjálf haldið námskeið í setrinu og þakkar innilega fyrir
allt sem hún hefur fengið.
Edda Jóhannsdóttir hefur haldið námskeið í Hlutverkasetri eftir að hafa sjálf komið þangað til að rjúfa
einangrun af völdum þunglyndis og kvíða.
Edda Jóhannsdóttir er ein af þeim sem nýtt
hafa sér Hlutverkasetur og fengið þar þann
kraft sem upp á vantaði. Hún er nýkomin
að utan ásamt vinkonu sinni, Ölmu Jennýju
Guðmundsdóttur, sem rekur Nóaferðir,
ferðaþjónustu fyrir fatlaða og þroskahaml-
aða. Edda starfar fyrir hana, „freelance“
eins og sagt er, en hún er að auki með mörg
önnur járn í eldinum eins og að undir-
búa gerð heimildarmyndar og skrifa tvær
bækur.
Fyrir nokkrum misserum var Edda ekki
jafn brött. Frá því árið 2005 hefur hún
þjáðst af kvíða en áður hafði hún kynnst
þunglyndi. „Kvíðinn getur lýst sér þannig
að ég verð óstarfhæf, nánast lömuð, og
þegar kvíðinn nær algjörlega yfirhöndinni
fer ég helst ekki út úr húsi. Þar sem ég
vinn vinnu sem hægt er að vinna heima, er
afleiðingin einangrun. Þegar verst lætur
vinn ég ekkert, svara ekki í síma, sný við í
dyrunum á leið á mannamót og verð sífellt
krumpaðri í sálinni. Þetta er vítahringur,“
útskýrir Edda sem heyrði svo frá Hlutverka-
setri hjá vini.
Í fyrstu hélt Edda að svona staður hentaði
henni ekki. Hún hafði starfað svo árum
skipti sem blaðamaður og prófarkalesari
og hafði fyrirfram ákveðna fordóma. „Ég
vildi ekki fara að stunda stað sem væri ein-
hverskonar griðastaður fyrir lúsera. Þegar
ég kom mér svo í Hlutverkasetur var tekið
á móti mér af hlýju og ég sá strax á fyrsta
degi að þarna voru engir lúserar, bara
sigurvegarar.“
Það breytti miklu fyrir Eddu að koma í
Hlutverkasetur. Þannig rauf hún einangr-
unina og hún hefur jafnvel notað aðstöðuna
til að sinna sinni frílans vinnu. „Ég var þá
ekki lengur ein heima að rolast, blandaði
geði við fólk og fann hvað það gerði mér
gott.“
Það sem Eddu þótti skemmtilegast við
Hlutverkasetrið var að þangað kemur öll
mannlífsflóran. „Fólk sem er að ná sér
eftir andleg eða líkamleg veikindi. Fólk
sem hefur misst vinnuna og brotnað niður.
Þarna er fólk á öllum aldri, úr öllum stéttum
þjóðfélagsins.“
Sjálf hefur Edda gefið til baka það sem
hún hefur fengið og hélt námskeið í skap-
andi skrifum í Hlutverkasetri síðasta vetur
og ætlar að halda áfram að gefa til baka,
þakklát fyrir það sem hún hefur fengið.
Listasmiðjan er vinsæl í Hlutvarkasetri en á www.hlutverkasetur.is er hægt að finna dagskrá.
Missir trúna á geðbatterínu
Fyrstu árin á geðsviði Landspítalans fór Elín Ebba
hefðbundnar leiðir og var vinsæl meðal sjúklinga.
Það fannst öllum voða gaman hjá Ebbu í leiklist og
myndlist því hún þótti svo skemmtileg. Hún skipu-
lagði ferðir með sjúklingana í Þórsmörk á sumrin. Þau
sögðu upp rútunni sem þau notuðu vanalega og fóru
á BSÍ og tóku rútu með hinum. Það var stór sigur og
gaman fyrir sjúklingana að skoppa um í Þórsmörk
ásamt erlendum ferðamönnum sem vissu ekkert að
þarna voru geðsjúklingar á ferð. Þær voru tvær, iðju-
þjálfarnir, með 15 og 17 manns því það virtist regla að
því fleira sem starfsfólkið var því meira vesen. Það var
betra að treysta bara á fólkið og þá stóðu allir við sitt.
„Nú eru komnir nýir yfirmenn og öryggisreglur og
ég veit ekki hvað og hvað,“ segir Elín Ebba og því fer
enginn í svona ferðir lengur.
Sjálf missti Elín trúna hægt og hægt á geðbatterínu.
Framhald á næstu opnu
Um
6.000
öryrkjar
vegna
geðraskana
Á Íslandi eru um 15.000
öryrkjar samkvæmt
tölum frá Trygginga-
stofnun ríkisins.
Fyrir tuttugu árum
voru öryrkjar færri en
6.000 og af þeim voru
um 20% öryrkjar vegna
geðraskana. Þessi
hópur er nú 40% af
öryrkjum en þegar við
tölum öryrkja í þessu
samhengi er átt við
örorkulífeyrisþega en
það eru einstaklingar
með yfir 75% örorku.
Öryrkjum með geðrask-
anir hefur því fjölgað úr
tæpum 1.200 í 6.000 á
tuttugu árum.
Fjölgun
öryrkja
Enga einfalda skýringu
er að finna fjölgun
öryrkja á Íslandi. Í
rannsókn Rannveigar
Traustadóttur frá því
í fyrra kemur fram
að fjölgun öryrkja á
Íslandi er sambærileg
við það sem gerist í
nágrannalöndunum.
Öryrkjum með geðrask-
anir fjölgar örast og
í svipaðri skýrslu frá
Stefáni Ólafssyni frá því
árið 2005 eru helstu
skýringarnar á fjölgun-
inni taldar vera vakning
vegna geðrænna
sjúkdóma, aukið álag á
vinnumarkaði og breytt
örorkumat.
28 viðtal Helgin 5.-7. október 2012