Læknablaðið - 01.12.1973, Qupperneq 23

LÆKNABLAÐIÐ
243
Hér hef ég talið upp fernskonar sjúk-
leg fyrirbæri sjónarinnar sem eru bein
afleiðing rangeygðar: :
1. Sjónbælingu eða suppression.
2. Hálfblindu vegna vannotkunar eða
strabismus amblyopia.
3. Afbrigðilega sjónusamsvörun eða
ARC.
4. Hliðlæga innmiðun eða excentriska
fixation.
Við sjónþjálfun eða orthoptiska með-
ferð eru þetta þau fjögur höfuðatriði, sem
athyglin beinist að fyrst og fremst.
Allri skipulagðri meðferð við rangeygð
má skipta niður í vel afmarkaða áfanga:
a) Að hindra sjóndepru annars augans.
Sé hún þegar fyrir hendi, er leitast
við að bæta hana þannig, að sjónin
verði jafngóð á báðum augum, svo
framarlega sem því marki verður náð.
b) Að gera augun réttstæð, venjulegast
með skurðaðgerð en einnig með hjálp
gleraugna.
c) Að þjálfa upp samsjón milli augn-
anna og að lokum þvívíddarsjón, sé
þess kostur.
Aldrei verður of rík áherzla lögð á
þýðingu þess, að börn komi fljótt til
meðferðar við rangeygð, eða jafnskjótt
og einkenna verður vart. Það er alröng
afstaða til vandans, að álykta sem svo,
að meðferðin megi bíða þangað til barnið
verði eldra og meðfærilegra og kannske
gera sig þannig sekan um að með barninu
þróist amblyopi, sem síðar tekur marga
mánuði eða ár að bæta, sé það á annað
borð mögulegt. Því lengur sem ástandið
hefur varað og barnið er eldra, því erf-
iðari og árangursminni er oftast meðferð-
in.
Álitið er, að u. þ. b. einn þriðji hluti
allra barna með rangeygð hafi svokallað-
an accomodativ strabismus. Sameiginlega
hafa þessir sjúklingar fjarsýni (hypermetr-
opi) og er þetta hin afgerandi orsök á-
standsins. í grófum dráttum er skýringin
sú, að sá, sem fjarsýnn er, þarf að
nærinnstilla (accomodera)augun til að
sjá skýrt frá sér. Sem kunnugt er fylgir
nærinnstillingu einnig convergens, sem
þeir fjarsýnu verða að hamla á móti
(eða dissociera) til að halda augunum
samsíða fyrir fjarlægð. Þessi togstreita
verður oftlega óviðráðanleg og þeg-
ar convergensþvingunin ber sigur úr
býtum yfir fusionþörfinni er barnið orð-
ið rangeygt. Þessa þróun er hægt að
liindra með því að láta barnið hafa rétt
gleraugu í tíma. í byrjun sjást oft ein-
kennin aðeins þegar barnið er syfjað eða
þreytt. Væri hægt að spara þessum ein-
staklingum mikinn vanda og bægja frá
þeim miklum leiðindum, ef almennur
skilningur væri fyrir því að fara með
börnin til meðferðar strax á þessu stigi.
Sé hins vegar ekkert að gert, fá börn
með fjarsýni oft einnig sjóndepru á ann-
að augað, þar sem ljósbrotsmunur (an-
isometropi) er ekki ótíður í þessum til-
fellum. Það er einna hrapalegast, þegar
þessi börn eru vanrækt, þar sem meðferð-
in getur verið svo einföld og árangurs-
rik.
Þegar lækna skal hálfblindu eða koma
í veg fyrir hana á rangstæðu auga, er
occlusionsmeðferðin vanalegust. Maður
einfaldlega bindur fyrir betra augað og
þvingar fram notkun á verra auganu, sem
á þann hátt fær tækifæri til að þroskast
til góðrar sjónar og gagnsemi til jafns
við hitt. Ekki er þetta vinsæl meðferð hjá
smábörnum og kostar oft grát og gnístr-
an tanna, sérstaklega þegar annað augað
er mjög sjóndapurt við byrjun meðferðar.
Að sjálfsögðu er góður skilningur og að-
stoð foreldranna oft það, sem úrslitaþýð-
ingu hefur. í byrjun er stundum hægt að
komast af með að atropinisera betra aug-
að, og er það ólíkt handhægara í fram-
kvæmd. í erfiðari tilfellum verður stund-
um að leggja sjúklinginn inn í forsjá
þeirra, sem með hann kunna að fara,
þangað til verstu byrjunarörðuleikarnir
eru afstaðnir. Sé occlusionsmeðferðinni
ekki framfylgt með árangri, verður eftir-
leikurinn erfiðari, því góð sjón er undir-
staða síðasta áfanga meðferðarinnar. Við
skiptirangeygð er ekki hætta á amblyopi.
Sumir vilja þó í slíkum tilfellum binda
fyrir augun til skiptis og hindra með
því afbrigðilega sjónusamsvörun. Er það
að sjálfsögðu til bóta, sé að því stefnt að
þjálfa síðar upp góða samsjón.
Þau börn, sem ekki er hægt að fá rétt-
stæð með gleraugum einum saman, þurfa
skurðaðgerðar við. Reiknum með að þau