Læknablaðið - 01.04.1974, Blaðsíða 52

88
LÆKNABLAÐIÐ-
Kostur viðarkolaaðferðarinnar er sá, að að-
skilnaður á sér stað næstum samstundis,
en ef tvöfalda mótefnisaðferðin er notuð,
þarf að bíða jafnvægis í tvo daga. Margar
aðrar aðferðir hafa verið notaðar til að-
skilnaðar, en ekki er ástæða til að telja
þær upp í þessu stutta yfirliti. Ein að-
skilnaðartækni er þó svo athyglisverð og
gefur slíkar vonir, að ekki verður framhjá
henni gengið.
Aðferð þessa mætti kalla fastefnisað-
ferðina (solid state eða solid phase
method). Hún er í því fólgin, að klæða
mótefnin á fast efni, venjulega innra yfir-
borð tilraunaglasanna, eða hnýta þau með
efnafræðilegum aðferðum á önnur föst
efni, t. d. cellulósa eða sephadex. Þegar
mótefnið hefur verið meðhöndlað á þenn-
an hátt, er ekki lengur þörf fyrir sérstakar
aðskilnaðaraðferðir og kvíunartími er oft
styttri. Með þessum aðferðum er fræði-
lega mögulegt, að nota sama mótefnið aft-
ur og aftur og eina eða tvær tegundir mót-
efna hvort á eftir öðru fyrir sama mót-
efnavakann. Þannig opnuðust leiðir til enn
aukins sérhæfis og eins konar sjálfvirkni.
GEISLAMÆLINGAR
Lág greiningarmörk*) RIA byggjast,
fyrir utan notkun mótefna, á framförum
í tilbúningi geislamerktra efna og háþró-
uðum tækjum til geislamælinga eða geisla-
talninga. Há sérvirkni (mikil geislun fyr-
ir hverja þungaeiningu) og talning lágrar
geislunar (nokkur nanocurie) innan við-
unandi skekkjumarka, þýða að nokkur
píkógrömm af geislavirku efni nægja í
hvert tilraunaglas. Þetta þýðir svo aftur,
að minna þarf af mótefni og minna magn
er unnt að mæla í sýnum.
Tvenns konar tæki eru notuð til geisla-
mælinganna sitt fyrir hvora tegund geisl-
unar, beta og gamma. Tækin kallast sind-
urteljarar, því að bæði telja þau einstaka
geislunarviðburði, sem breytt hefur verið
*) Orðið næmi (sensitivity) hefur verið
notað til að tákna lág greiningarmörk (de-
tection limits), en táknar i strangasta skiln-
ingi hæfileikann til að greina milli slíkra mæl-
ingargilda og táknar því aðeins greiningar-
mörk, ef um er að ræða hæfileikann til að
greina núllgildið frá jákvæðu gildi.
í fótónur með svokölluðum sindurefnum
(scintillatorum). Munur tækjanna er til-
kominn vegna þess, að ólíka sindra (sind-
urefni) þarf fyrir hvora geislun. Fyrir
gammageislunina, sem er miklu meira
gegnumfarandi geislun, eru notaðir natrí-
umjoðíð krystallar, og eru þeir utan glasa
þeirra, sem geislaefnið er talið í. Fyrir
betageislunina verður hins vegar að nota
vökvasindra, þ. e. sindurefni, sem leysist
upp í einhverjum vökva ásamt geislaefn-
inu, sem telja skal. Fötónurnar, sem
myndast í vökvanum, komast síðan út úr
glasinu í stað betageislanna, sem kveiktu
þær. Við ljósmerkjum þessum eða sindrinu
tekur nú mögnunartæki, sem kallast fó-
tónumargfaldari (photomultiplier), sér-
stök gerð af magnara, sem skilar ljós-
merkjunum af sér í formi rafmagns með
milljónfaldri orku fótónanna. Við raf-
merkjunum tekur svo mismunandi flókið
rafagnakerfi, sem að lokum skilar niður-
stöðunum inn á sjálfvirkan prentara.
Engum dettur í hug lengur að nota ann-
að en sjálfvirkan sindurteljara, enda
mundi það verða til að æra óstöðugan að
sitja yfir talningu og helzt til dýrt spaug.
Tæki þessi kosta eitthvað um £6000-9000
og er betateljarinn nokkuð dýrari. Hann
er einnig talsvert dýrari í rekstri vegna
glasa- og sindrakaupa.
NÁKVÆMNI (ACCURACY) OG
MARKVÍSI (PRECISION,
REPRODUCABILITY)
Eins og í öðrum mælingum, sem lagðar
eru til grundvallar læknisfræðilegum
ákvörðunum í greiningu og meðferð sjúkl-
inga, þarf að kanna, hversu áreiðanleg
mælingin er og hver eru skekkjumörk
hennar. Nákvæmnin táknar, hversu ná-
lægt niðurstöðurnar eru hinu raunveru-
lega gildi efnisins, sem verið er að mæla.
Þetta má kanna með ýmsum hætti, t. d.
samanburði við viðurkenndar aðferðir og
einnig með því, að mæla endurheimt efnis
(mæling þekkts magns efnis, sem hefur
verið bætt í sýni) úr upplausnum, sem
efnið er venjulega mælt í, t. d. sermi.
Nákvæmni er mest háð efnum þeim, sem
notuð eru í staðla og merkjast með geisla-
tópum. Þegar haft er í huga, að verið er