Læknablaðið - 15.08.1984, Blaðsíða 8

182
LÆK.NABLAÐIÐ
greina dánarorsakir. Sumir gefa greinargóðar
lýsingar á þeim, aðrir undanfella með öllu að
geta þeirra. En þrátt fyrir auðsæja annmarka
þrestaskýrslna, væri þó mikill fengur í því að
meira hefði verið birt af þeim en raun ber vitni.
Mest eru það upþlýsingar um einstaka sjúk-
dóma, oft á takmörkuðu svæði, sem næsta
erfitt er að meta í hlutfalli við aðra sjúkdóma-
flokka á þeim tíma, sem um ræðir. Aðeins hafa
verið birtar tvær úrvinnslur úr prestaskýrslum,
sem taka til svo mikils hluta heildarmanndauð-
ans, að unnt sé að gera sér grein fyrir hlutdeild
hinna einstöku sjúkdóma í honum, fyrir árið
1803 er birtist í Minnisverðum tíðindum (2,
236-39) eftir upplýsingum Geirs biskups Vídal-
íns, og geta dánarorsaka 43.5 % hinna látnu,
en þar eru ekki taldir tveir stærstu dánarmein-
aflokkarnir, ellihrumleiki og ungbarnadauði,
svo að óbeinar upplýsingar eru um verulegan
hluta hinna látnu. Hina skýrsluna hefur Schlei-
sner unnið úr prestaskýrslum fyrir 10 ára
tímabilið 1827-1836 og tekur til 82.6% allra
látinna.
Árið 1803 ríkti hér mikil hungursneyð, en
1827-1837 var eðlilegt ástand, hvað viðkemur
matvælaöflun, þó að ýmsar farsóttir gengju þá,
og ber þá sérstaklega að nefna svæsna inflú-
enzu 1834, þannig að hægt er að mynda sér
skoðun á áhrifum hungurs á dánarorsakir. Til
samanburðar við þessar tvær úrvinnslur er
tekið fyrsta fimm ára bilið, sem lög um
dánarskýrslur voru í gildi, 1911-1915, en þá
byggist greining dánarorsaka að 52 % einvörð-
ungu á prestaskýrslum, og er því heppilegt
tímabil til þess að brúa bilið milli presta-
skýrslna og dánarvottorða lækna, sem nú eru
undirstaða dánarskýrslna. Af töflu II sést,
hvernig dánarmeinin flokkast með sérstöku
tilliti til þess að auðvelda samanburð milli
tímabilanna. Það er ekki fyrir en 1838 að hér
er farið að skrá ungbarnadauðann sérstaklega,
svo að flokkur Schleisners nr. 1 »Af forskjelli-
ge börnesygdomme iberegnet medfödt svag-
hed og »börnefang««, samsvarar ekki ung-
barnadauða, enda of fáliðaður til að svo megi
vera. í þessum flokki munu sennilega dánar-
mein, sem ekki falla undir neinn hinna flokk-
anna hjá Schleisner, e.t.v. oftast ekki nánar
tilgreind, nema »börnefang«, sem mun vera
slag og barnaslag, sem er almenn dánarorsök
ungra barna í kirkjubókum frá þeim tímum, og
mun jafngilda nr. 107, barnakrampa (eclamp-
sia infant.) í leiðbeiningum landlæknis frá 1911.
Hvaða dánarorsakir felast undir heitinu barna-
sjúkdómar 1803, skal engum getum að leitt, en
sýnilega er það mjög óverulegur hluti ung-
barnadauðans og »slag« virðist það ekki vera,
því að það mun talið undir niðurfallssótt. Þeg-
ar hefur verið bent á, að hinn mikli fjöldi
ótilgreindra dánarorsaka 1803 muni byggjast á
því, að hvorki er getið ungbarnadauða né
ellihrumleika þá, en þeir flokkar hafa vafalaust
verið stærri 1803 en 1827-1836.
í stórum dráttum eru dánarmeinin í töflu II
Tafla II. Yfirlit yfir dánarorsakir 1911-1915, 1827-1836 og 1803 af 100.000 íbúum.
1911-1915 1827-1836 1803
Meðalfólksfjöldi á ári .... 86810 54500 46994
Dánir af 100.000 íbúum 1425.4 3096 5005
Þar af á 1. ári (1911-1915). 1. Af forskjellige börnesygd.
(1827-36). Barnasjúkd 196.1 794 81
Óþekkt eða ótilgreind dánarorsök 152.3 539 2830
I. Dánarorsakir að mestu sambærilegar öll tímabilin 389.1 883 953
Par af:
58: Ellihrumleiki. 3: Alderdomssvaghed 177.0 314 —
57: Hungur — Af hungri og harðrétti 0.2 — 255
81: Kreppusótt. 23: Skörbug. Af bjúg, kreppu,
skyrbjúg og tannveiki 0.5 7 234
Ýmsir næmir sjúkdómar 81.5 406 310
Aðrir sjúkdómar 6.4 32 6
37: Áfengiseitrun. 35: Drukkenskab 1.6 2 —
Slys 121 146
Sjálfsmorð 10.6 1 2
II. Dánarorsakir, ósambærilegar hin ýmsu tímabil 884.0 878 1140
Aths. við töfluna: Númerin eru samkv. leidbeiningum um dánarvottorð og dánarskýrslur frá 14. sept. 1911 (og eiga við 1911-
'5) °g Þau er fylgja heitum á dönsku samkv. töflu hjá Schleisner á bls. 37-38 (1827-1836). Útreikningarnir byggjast á
mannfjöldaskýrslum 1911-1915; ofangreindri töflu Schleisners og minnisverðum tíðindum III. B., bls. 236-239.