Læknablaðið - 15.08.1984, Blaðsíða 22

190
LÆKNABLAÐID
NABLAÐIÐ
IHE ICELANDIC MEDICAL |OURNAL
Læknafélag íslands og
Læknafélag Reykjavíkur

70. ARG. - 15. AGUST 1984
UM STERAVIÐTAKA
Mælingar á steraviðtökum (estrógen og pró-
gesterón reseptorum) hafa verið gerðar á
Rannsóknastofu Háskólans í meinafræði,
frumulíffræðideild, síðan 1981. Niðurstöður
peirra mælinga eru birtar annars staðar í
pessu hefti Læknablaðsins.
Hér verður lítillega rætt um steraviðtaka í
brjóstakrabbameini, hver hagnýtur ávinningur
er af mælingum á peim, einnig vikið að hlut
hormónviðtaka í stjórn á frumum.
Pað fer eftir magni estrógen- og prógester-
ónviðtaka (ER og PR) í brjóstakrabbameini
hvaða líkur eru á að æxlið láti undan hvers
konar hormónameðferð og er meðferð oft
hagað eftir pví. Jafnframt hafa pessar mæl-
ingar forspárgildi — vísa til um horfur.
Vöxtur sumra brjóstakrabbameina er mjög
háður kynhormónum. Var petta orðið ljóst
fyrir síðustu aldamót. Beatson (1896) (1) nam
eggjastokka úr ungum konum með útbreitt
brjóstakrabbamein, og tafði petta framgang
sjúkdómsins. Seinna var pessari meðferð mjög
beitt; brottnámi nýrnahetta einnig.
Um 1961 var orðið ljóst, að geislavirkt
estrógen binst mjög í brjóstæxlum, og um
1967 að pau ein æxli sem bundu estrógen
sérvirkt (specifiskt) voru líkleg til að láta
undan hormónameðferð. Bindingin varð við
sérstök prótein í umfrymi krabbameinsfrum-
anna (2), sem binda pessi hormón sérvirkt og
eru pví kölluð estrógen- reseptorar, eða á
íslensku estrógenviðtakar. Um miðjan síðasta
áratug eru mælingaraðferðir orðnar áreiðan-
legar, og í ljós kemur klínískur ávinningur af
slíkum mælingum. Fljótlega var síðan farið að
mæla prógesterónviðtaka einnig, enda auka
peir mjög á upplýsingagildið.
Mælingarnar eru einkum hagnýttar pegar
meðferð er beitt gegn meinvörpum. Er pá
gagn bæði af upplýsingum um viðtaka í
frumæxli (primer tumor) og í meinvörpum.
Niðurstöður mælinganna eru yfirleitt gefnar
upp sem jákvæðar eða neikvæðar (ER+, ER-,
PR + , PR~) og jákvæð niðurstaða jafnframt
gefin í tölum. Oftast er miðað við 10 femtó-
mól/mg umfrymisprótein, og sýni yfir peim
mörkum kölluð jákvæð. Sé konan á frjósemis-
skeiði eru mörkin pó sett við 8 fmól/mg
prótein.
Sé sýnið jákvætt með tilliti til beggja
viðtaka, ER+PR+, eru taldar 75-80 % líkur á að
hormónameðferð beri árangur. Sé einungis
estrógenviðtaka að finna (ER+PR-) eru lík-
urnar taldar 33 % (3). Ef æxlið er neikvætt
(ER- PR-) er mjög ólíklegt að hormónameð-
ferð gagni. Afar fá æxli mælast ER-PR+.
Yfirleitt mælist rúmlega helmingur sýna
með báða viðtaka, en um 15-18 % til viðbótar
ER + PR-. Því má reikna með, að u.p.b. priðj-
ungur allra sjúklinga hafi gagn af einhvers
konar hormónameðferð.
Skoðanir manna eru mismunandi á pví,
hverjum ráðum skuli beitt gegn meinvörpum
frá brjóstakrabbameini. Engin ráð eru nógu
góð enn. Fyrir utan skurðaðgerðir og geisla-
meðferð er svokölluð »cytostatisk« meðferð
mikið notuð, og virðist hún gagna svipað
hvort sem í æxlinu er að finna ER og PR eða
ekki (3). Þessari meðferð fylgja oft verulegar
aukaverkanir, sem kunnugt er. Þá er brottnám
eggjastokka og einkum nýrnahetta meiri hátt-
ar aðgerð.
A síðari árum hafa komið fram ýmis lyf, sem
breyta estrógenbúskap og er mikill ávinningur
að peim, einkum Tamoxifen og Nafoxidine.
Þau virðast setjast í bindistaði estrógens og
hindra par með áhrif pess. Málið er pó líklega
eitthvað flóknara, en lyfin virðast gefa jafn-
góða raun og aðgerðir áður, brottnám eggja-
stokka og nýrnahetta. Eru pær aðgerðir pví
sjaldnar gerðar í seinni tíð. Þessi lyf hafa
óverulegar aukaverkanir sem er augljós kost-
ur. Árangur af notkun pessara lyfja sést oft
ekki fyrr en eftir alllangan tíma, jafnvel marga
mánuði. Fleiri lyf gefa góðar vonir, svo sem
aminoglutethimide, sem hindrar framleiðslu á
estrógeni með pví að hindra virkni arómatasa,
sem hvetur myndun estrógens (4).
Hórmón-viðtakana ER og PR, er að finna í
ýmsum líffærum, legi, eggjastokkum, heila-
dingli og undirstúku heila (hypothalamus) (5).