Læknablaðið - 15.08.1984, Blaðsíða 23

LÆKNABLAÐID
191
Minna magn, en þó mælanlegt, er að finna í
heilbrigðum brjóstvef, góðkynja brjóstæxlum
og lifur. Þá hafa estrógenviðtakar fundist í
æðaþeli (6); ekki er ljós þýðing þeirra þar, en
þetta er athyglisvert í ljósi þess, að í konum á
frjósemisskeiði er yfirleitt litla æðakölkun að
finna. Eins er þekkt, að sé körlum gefið
estrógen, þá er aukin hætta á kransæðasjúk-
dómi.
Fundist hafa ER og PR í ýmsum tegundum
krabbameins öðrum en í brjóstkirtli, s.s. í legi
og eggjastokkum, blöðruhálskirtli, og í hvít-
blæði (CLL) (7) og telja margir klínískt gagn af
að mæla viðtaka þar. í enn öðrum æxlum hafa
fundist ER og PR, án þess að hagnýtt sé
ennþá: krabbameini í ristli, nýrum, brisi og í
melanóma.
ER og PR eru ekki einu tegundir viðtaka
sem fundist hafa í brjóstakrabbameinsfrumum.
Par hafa einnig fundist viðtakar fyrir andró-
gen, insúlín, þrólaktín, týroxín, transferrín, D3-
vítamín, calsitónín, glúkókortikóíða, »eþider-
mal growth factor«, og retínóíða (3). Margt er
þó enn á huldu um hlutverk og þýðingu allra
þessara viðtaka í brjóstakrabbameini.
Mikið kapþ hefur verið lagt á að kanna
viðtaka fyrir hin ýmsu hormón líkamans,
önnur en þau sem að ofan eru talin, svo sem
adrenalín, noradrenalín, asetýlkólín, glúkagón,
endorfín, ACTH (adrenal cortex trophic hor-
mone), kynhormón heiladinguls, svo að nokk-
ur séu nefnd. Nú hin síðustu ár hefur vaknað
mikill áhugi á viðtökum fyrir MSH (melanocy-
te stimulating hormone) og melatónín. Hið
síðastnefnda er framleitt aðallega í heilaköngli
(corpus pineale), aftast í þaki þriðja heilahols,
og virðist hafa það lífeðlisfræðilega hlutverk
að stjórna hvenær kynþroski hefst, og hefur
m.a. áhrif á estrógen- og prógesterónviðtaka.
Magn melatóníns í blóði er einnig mjög háð
slætti dags og nætur (8), svo sem margra
annarra hormóna.
Ekki er kyn þótt mikið kapp sé lagt á að
kanna viðtaka fyrir hin ýmsu hormón. í
margfrumungi þarf afar nákvæmt stjórnkerfi,
og ein mikilvægasta aðferð líkamans við
stjórn á frumum sínum er með hormónum og
viðtökum þeirra. Hver fruma getur haft í sér
viðtaka fyrir margs konar hormón. Hvert
hormón getur átt sér viðtaka í mörgum
frumutegundum. Sum hormón eiga sér viðtaka
á fleiri en einum stað í frumunni, t.d. hafa
fundist viðtakar fyrir estrógen ekki aðeins í
umfrymi, heldur einnig í úthimnu og kjarna.
Fjölmörg hormón eiga sér viðtaka á úthimnu
fruma, svo sem þau sem eru prótein-gerðar,
einnig adrenalín, noradrenalín, asetýlkólín,
sem vel er kunnugt, og mörg fleiri. Viðtaka
fyrir týroxín er að finna í kjarna og mítókond-
ríum. Margt er það sem getur ráðið fjölda
(jafnvel virkni) viðtakanna: tegund frumu,
aldur frumunnar og þroskastig, tegund líffæris,
aldur mannsins, kyn, tíðahringur kvenna, árs-
tími, svo nokkuð sé nefnt.
Allir viðtakar, sem nú eru þekktir, eru
prótein.
Viðvíkjandi ER skal þess getið, að véfengd
hefur verið sú almenna skoðun, að in vivo séu
þeir fyrst og fremst í umfrymi heldur séu þeir
innan kjarnans en fari út í umfrymið þegar
vefur er brotinn (homogeniseraður) (9, 10). í
bili verður ekki úr þessu skorið, og breytir
enda ekki miklu um klínískt gildi ER og PR
mælinga í svipinn.
Stöðugt er leitað að betri aðferðum til að
mæla estrógen og prógesterónviðtaka. Vefja-
efnafræðilegar (histókemiskar) aðferðir hafa
til þessa ekki gefið nægilega góða raun. En
vonir eru nú bundnar við aðferðir sem byggja
á einstofna mótefnum.
Fróðlegt verður að fylgjast með rann-
sóknum á viðtökum næstu árin. Mun þá
margt upplýsast um hvernig hormón vinna. Pá
munu hagnýttar mælingar á viðtökum fleiri
hormóna, í margs konar æxlum, svo og öðr-
um sjúkdómum.
Rannsóknir á estrógen- og prógesterónvið-
tökum eru rétt byrjunin — en gott dæmi um
það hvernig grunnrannsóknir í frumulíffræði
verða klínískt hagnýtar.
Valgarður Egilsson
HEIMILDIR
1) Beatson GT. On the treatment of inoperable
cases of carcinoma of the mamma. Suggestions
for a new method of treatment with illustrative
cases. Lancet 1896; 2: 104-7.
2) Jensen EV, DeSombre ER, Jungblut PW. Estro-
gen receptors in hormone-responive tissues and
tumors. In: Wissler RW, Dao TL, Wood, S Jr,
eds. Endogenous Factors Influencing Host-
Tumor Balance, Chicago: University of Chicago
Press, 1967; 68: 15-30.
3) Seibert K, Lippman M. Hormone receptors in
breast cancer. In: Clinics in Oncology, WB
Saunders Company Ltd., 1982; 1(3); 735-94.
4) Magee PN, Foti M, Bergbauer PA, Mennite