Læknablaðið - 15.08.1984, Blaðsíða 43

LÆK.NABLAÐID 1984; 70; 201-208
201
Guðmundur Björnsson, Guðmundur Viggósson, Jón Grétar Ingvason
Gláka á íslandi 3. grein:
ATHUGANIR Á ALGENGIHÆGFARA
GLÁKU HÉR Á LANDIFRÁ UPPHAFI
INNGANGUR
Grein pessi fjallar annars vegar um fyrstu
skráðu heimildir glákusjúkdóma hér á íslandi
og hins vegar eru tvær algengiskannanir á
hægfara gláku, sem áður hafa farið fram hér á
landi bornar saman við núverandi könnun (sjá:
Gláka á íslandi, 1. grein: Algengi hægfara
gláku 1982. Læknablaðið 1984; 70: 121-9).
Að lokum er rætt um pá hugmynd hvort
umhverfisáhrif og ótímabærar ellibreytingar
geti haft áhrif á gang sjúkdómsins ef erfða-
hneigð er fyrir hendi.
Fyrsta vitneskja um gláku hér á Iandi. Helstu
heimildir um augnsjúkdóma á íslandi á fyrri
öld er að finna í ársskýslum héraðslækna til
landlæknis. Par er einungis greint frá sjúk-
dómum í augnalokum og augnslímhúð en ekki
minnst á sjúkdóma inni í auga, svo sem gláku
eða drer.
Vafalítið hefur Björn Ólafsson, augnlæknir
fyrstur lækna greint glákusjúkdóma hér á
landi (2). Sjúkraskrár hans frá 1892-1909 hafa
varðveist og í peim má má finna miklar
upplýsingar um augnsjúkdóma hérlendis á
pessu tímabili.
Greining hægfara gláku var torveld fyrir
síðustu aldamót áður en augnprýstingsmælar
komu til sögunnar og pví lítt mögulegt að
pekkja sjúkdóminn fyrr en á lokastigi.
Björn fékk augnprýstingsmæli 1909, aðeins
nokkrum mánuðum áður en hann féll frá. Þrátt
fyrir lítinn tækjakost virðist glákugreining
Björns vera áreiðanleg (2). Hann lýsir sjúkleg-
um breytingum í sjóntaugarósi, sem er ein-
kennandi fyrir langt gengna gláku. Einnig lýsir
hann sjónsviðsskerðingu og hörku augans
með preifinæmi. Á umræddu starfstímabili
Björns greinir hann frá 439 sjúklingum með
hægfara gláku (326 körlum og 113 konum), en
af peim voru 175 greindir á augnlækninga-
ferðalögum. Um aldur átta sjúklinga er ekki
getið.
Frá augndeild St. jósefsspítala, Landakoti. Barst ritstjórn
15/02/1984. Sampykkt og send ! prentsmiðju 14/04/1984.
Á !. mynd er sýnd skipting glákusjúklinga
Björns Ólafssonar í aldursflokka. Áberandi er
hversu karlar eru fleiri en konur í aldursflokk-
unum milli 50 og 79 ára og hversu fáir eru
komnir yfir áttrætt. Pess ber að geta að á
umræddu tímabili voru tiltölulega fáir í elstu
aldursflokkunum. Við manntalið 1901 voru 688
(513 konur, 175 karlar) 80 ára og eldri eða
0.9 % pjóðarinnar, en 1981 voru 5332 (2080
karlar, 3252 konur) í pessum aldursflokki eða
um 2.3 % allra íbúa. Eins og samgöngum var
háttað um aldamótin, var erfitt fyrir gamalt
fólk að fara um langan veg til að leita sér
lækninga.
í töflu I er sýnd skipting glákusjúklinga
Björns eftir sjúkdómsstigi við fyrstu skoðun.
Eru peir allir komnir með sjúkdóminn á hátt
stig og um 13 % alblindir.
Samkvæmt sjúkraskrám Björns skoðaði
hann 11.435 einstaklinga á árunum 1892-1909.
Glákusjúklingar eru pví um 3.8 % af heildar
tölu sjúklinga. Það er vitað mál, að Björn sá
ekki nema hluta peirra glákusjúklinga, sem
uppi voru á starfsárum hans, en sennilega
hefur hann séð meirihluta peirra, sem langt
Fig. 1. Distribution of Björn Ólafsson's 427 glauco-
ma patients 1892-1909, by age and sex. (2).