Læknablaðið - 15.01.1987, Page 42

26
LÆKNABLAÐIÐ
leið. Fyrirbæri sjúkdóma verður að skrá jafn
harðan og þau birtast læknanemanum og
læknisfræði þarf að læra af reynslu við
sjúkrarúmið ekki síður en í kennslustofum,
fundarherbergjum og af bókum. Hann vildi að
grafskrift sín yrði á þessa leið: »Hann kom með
stúdenta inn að sjúkrarúmunum.«
Osler þótti skemmtilegra að kenna við
rúmstokkinn en að flytja fræðsluerindi. Hann
hafði engu að síður mikla trú á þýðingu
læknafunda, málþinga og fræðsluerinda einkum
til að þurrka ryk af heilanum. Hann kvað lækna
vera kunnáttumenn, tæki þeirra væru bækur,
mánaðar- og vikurit í læknisfræði og án þeirra
hrörnaði læknirinn niður i lyfseðlamann, ekki
einungis i læknisstarfi, heldur einnig í
viðskiptaháttum og viðhorfum sínum.
Hann sagði læknastúdentum, að endrum og
sinnum væri besti hlutinn í starfi læknisins ekki
fólginn í rannsóknum, lyfjagjöfum og meðferð
heldur áhrifum hins styrka á hinn veika, hins
réttláta á hinn rangláta, hins visa á hinn
kjánalega. Raunar ber þá að hafa í huga hversu
máttvana læknisfræðin var á hans tímum. Hann
kvað læknisfræðina list, ekki viðskipti, köllun,
ekki kaupsýslu, köllun sem reyndi jafnt á höfuð
og hjarta. Hann virtist vera þeirrar skoðunar, að
heppilegast væri að lækninum væri hvorki gefin
auðlegð né fátækt, en veittur þeirra deildur
verður.
Kynslóðabilið skipti Osler ekki miklu máli. í
öllum mannlegum samskiptum hafði hann þá
víðtæku eðlisávísun, sem gerði honum kleift að
segja réttu hlutina við yngsta stúdentinn og elsta
kennarann. í hvert skipti var hann alltaf andlega
jafn gamall þeim, sem hann ræddi við og talaði
aldrei niður til eins eða upp til annars en setti sig
ætíð í spor viðmælanda síns og sjónarmiða hans
og fékk raunverulegan áhuga á þeim hlutum, sem
athygli viðmælandans beindist að hverju sinni.
Eins og mörgum öðrum var Osler fullljóst, að
þekking og mannvit, kunnátta og dómgreind,
máttur og þroski eru sitt hvað, en það misræmi
er, eins og alkunna er, ógn og háski
mannbyggðarinnar á kjarnorkuöld. Hann sagði
aldrei að vinna gerði menn vitra. Hann vitnaði
oftsinnis í þessi orð breska Ijóðskáldsins Williams
Cowpers, sem lifði á árunum 1731-1800:
»Þekking og mannvit eru fjarri því að vera eitt og
hið sama og hafa oftlega ekkert samband.
Þekkingin býr í höfðum, sem eru full af
hugsunum annarra manna, mannvit dvelur í
höfðum, sem gefa gaum að eigin hugsunum.
Þekkingin stærir sig af að hafa lært mikið,
mannvitið er auðmjúkt af því að það veit ekki
meira en raun er á.« C. P. Snow, breski
rithöfundurinn, hefur skilgreint dómgreind sem
hæfni til að hafa mörg atriði í huga i einu í
innbyrðis samhengi þeirra, tengdu eða afstæðu
mikilvægi þeirra og afleiðingum. Höfundur
Hávamála virðist líta á mannvit sem meðfæddan
eiginleika. Sennilega renna stoðum undir mannvit
eðlisávísun, tilfinning, víðsýni, hlutfallsskyn,
íhygli.
Osler lagði mikið upp úr jafnlyndi, kvað það ekki
síður nauðsynlegt í meðbyr en mótvindi, svo og
glaðlyndi og rósemi hugarins. Jafnlyndi er heiti á
einu ritgerðasafni hans. Jafnlyndi Oslers var lítt
bifanlegt. Hann setti sig aldrei úr færi að segja
örvandi orð við þá sem hann átti samskipti við.
Ekkert haggaði hinni óviðjafnanlegu lund hans.
Hann áleit, að hægt væri að kæfa eigin reyk hið
innra með sér, hagnýta sér gjöf þagnar og sáttar
og umbera minni háttar skapraunir með
jafnaðargeði. Þá var það þáttur í skapgerð hans,
að honum var annt um, að aðrir fremur en hann
sjálfur fengju heiðurinn af því sem vel var gert. Sá
eiginleiki er sem betur fer ekki einstæður en
nægilega sjaldgæfur til að skýra að nokkru leyti,
hversu vel Osler farnaðist í mannlegum
samskiptum. Mannhylli naut hann, svo að með
fágætum var.
Kennslu- og handbók Oslers í Iyflæknisfræði kom
fyrst út 1892. Hún var hans magnum opus, hét
»Frumatriði og iðkun læknisfræði« og var stór
bók. Stíllinn á henni var bókmenntalegur og var
bókin mjög læsileg og auðveld aflestrar.
Algengustu sjúkdómar þess fólks, sem var ungt
og miðaldra, voru sýkingar. Lækningar voru þá,
eins og áður sagði, engar tilkomnar, að heita
mátti. Læknar gátu greint sjúkdóma, sagt
sjúklingum oftast nær frá eðli veikinda og
horfum, veitt þeim ýmist von og trú á bata eða
linað vanlíðan og þjáningar og séð þeim fyrir
aðhlynningu eða hjúkrun. Leikmaður í starfsliði
Johns D. Rockefellers eldri las bókina alla frá
orði til orðs og átti þátt í þvi, að Rockefeller
feðgar beindu fjármagni Rockefeller
stofnunarinnar til rannsókna í læknisfræði.
Osler taldi, að ekkert væri undursamlegra í lífinu
en trúin, hin mikla lyftistöng í tilverunni, hið
mikla hreyfiafl, sem við getum hvorki vegið,
mælt eða prófað. Ótæmandi fjársjóðir trúar
væru enn fyrir hendi. Með þeim mætti byggja
musteri, kirkjur, kapellur, helgiskrín. Ótölulegar