Læknablaðið - 15.09.1989, Blaðsíða 7

LÆKNABLAÐIÐ
229
um það hér að framan að ólíkum manngerðum
hæfa sín hvor gerð af lífsstíl. Þegar við síðan
rekjum þessa tengslakeðju áfram, er það
næsta auðsætt að hverjum lífsstfl tilheyra
grundvallarlega ólíkar tegundir umhverfis.
Til að átta sig á hvað í þessu felst er gott að
skoða ýkt dæmi; Manhattan skýjakljúfahverfið
í New York. Ymsir fræðimenn eru mjög
gagnrýnir vegna hinnar miklu þéttingar og
hinna fáu opinna svæða þar. Styðja þeir
mál sitt gjaman með stöðlum og benda á að
ýmsum famist þar illa andlega.
Hér kemur skorturinn á skilningi á mismuni
ntanngerða skýrt í ljós; A-manngerðin
blómstrar í þessu umhverfi en B-manngerðin
þolir þar illa við, nema þá í stuttan tíma í
einu, því New York spennir; er spennandi
- og því mjög hvetjandi umhverfi fyrir
skemmtanir og listræna sköpun þeirra sem
vilja hraðan lífsstíl.
Svona þétta kjama (að vísu í samsvarandi
minni mælikvarða) vantar í íslenskan bæ og
borg, enda er það beinlínis útilokað með
gildandi reglugerðum. íslenskt þjóðfélag
hefur smitast mjög af þeirri skandinavísku
tilhneigingu að reyna að þrýsta öllum og
öllu inn í sama mótið. Einna frægasta dæmið
um þetta er norsk-finnska skipulagið af
Fossvogshverfinu, þar sem arkitektar voru
neyddir til að fylgja þröngri fyrirsögn, þótt
húsin ættu að byggjast spýtu fyrir spýtu,
meðan kollegar þeirra víða erlendis áttu þann
vanda mestan hvemig hægt væri að losna
undan þeim skorðum einhæfni, sem stöðlun
byggingaeininga setti þeim.
Ég er þeirrar skoðunar að líðan fólks sé svo
háð nákvæmri hönnun hýbýla þess, er tekur
til þarfa og smekks, að þau þurfi að vera sem
næst »klæðskerasniðin« fyrir hverja fjölskyldu.
Staðlaðar lausnir þarf að líta á sem frumstætt
þróunartímabil í þjóðfélaginu, sem beri að
yfirvinna.
Fáa hef ég vitað betur lýsa hvemig vel
hönnuð hýbýli eða umhverfi getur stutt íbúa
þess - en frönsku leikkonuna Jeanne Moreau.
Hún lýsir húsi sínu m.a. með þeim orðum, að
það sé »staður þar sem sjálfsvissa mín nær að
blómstra«. (»...a place where my confidence
can bloom«) (4).
Hvers vegna líta þarf á mannlíf í þéttbýli og
strjálbýli í samhengi
Eitt af því sem er næsta sjaldgæft í íslenskri
byggðaumræðu nú til dags, er umræða um
þá einkennandi og ólíku kosti þess að búa í
þéttbýli og strjálbýli.
Einhvem veginn virðist búið að koma því inn
hjá þorra fólks að sá lífsstíll, sem felst í því
að búa í strjálbýli, sé ómerkilegur. Ritstjóra
Víkurblaðsins á Húsavík heyrði ég kvarta yfir
því nýlega í sjónvarpi, að höfuðborgarbúar
væru sífellt spyrjandi; Hvers vegna eruð þið
að búa í þessum litlu bæjum og þorpum?
Þetta jafngildir því í raun, að lýsa því yfir
við viðeigandi, að honum finnist lífsstíll
sá sem hann hefur valið sér ómerkilegur.
I þessu birtist ósanngimi, og þó fyrst og
fremst sú flatneskjuhugsun, að það sem
henti þessari þjóð sé aðeins ein tegund
lífsmynsturs, líf í stórborg. Ég held að fátt
sé hættulegra íslensku byggðajafnvægi en
þessi hugsunarháttur - og ljóst er, að með
mögnuðum og látlausum áróðri af þessu tagi,
er hægt að gera fólk óánægt með hvað sem
er.
Hér held ég að sé nauðsyn að staldra við,
því mannvist í þéttbýli er ekki hægt að
skoða sem einangrað fyrirbæri því mannlíf
í þéttbýli tekur mið af mannlífi í strjálbýli,
og hvort fyllir upp í vankanta hins. Eða væri
ekki mannlífið í landinu ansi einhæft ef allir
söfnuðust saman héma á suðvestur-hominu?
A tímum Guðmundar Hannessonar voru lika
gildandi einsýnir fordómar - en þá undir
öfugum formerkjum; þá var það mannlíf og
fólk í þéttbýli sem var dæmt ómerkilegt af
landsbyggðarfólkinu. - Guðmundur snerist
þessu fólki til vamar í riti sínu: »Margt af
þessu fólki hefur orðið að framtakssömum
borgurum í landinu« - »þeir (bæimir) hafa
tekið við þeim sem ekki undu í sveitum...«
(bls. 4).
Til þess að tekið sé af myndarskap á
málefnum þéttbýlis og strjálbýlis þurfa
löggjafinn og íbúar landsins alls, að
viðurkenna mikilvægi landsbyggðar og borgar.
Það var eitt af því sem Guðmundur afrekaði
með bók sinni að útskýra að bæjarmyndunin
var nauðsynleg og jákvæð. - A líkan
hátt virðist það blasa við sem mikilvægt
verkefni að efla skilning borgarbúa á gildum