Læknablaðið - 15.03.1991, Blaðsíða 47

LÆKNABLAÐIÐ
123
sjúkdómseinkennum í sjúkraskrám sínum.
Greining hans byggist á lokaeinkennum
sjúkdómsins og með þeim tækjakosti, er Bjöm
hafði yfir að ráða, var varla hægt að greina
hann fyrr. Aldamótalæknamir þurftu í ríkara
mæli en læknar nútímans að beita athyglisgáfu
sinni og gegnir furðu hversu langt þeir náðu
í sjúkdómsgreiningum með frumstæðum
tækjakosti.
A útmánuðum árið 1909 fékk Bjöm
augnþrýstingsmæli, smíðaðan af prófessor
Schiötz í Osló, sem fann þetta rannsóknartæki
upp nokkru áður. Hefur þessi mælir stuðlað
mest að því að finna gláku áður en augljós
sjúkdómseinkenni koma í ljós og er þar með
það tæki, sem blinduvamir byggðust fyrst og
fremst á í áratugi. Athyglisvert er að Bjöm,
hér á hjara veraldar og án þess að fara utan,
hefur fengið þetta tæki um fjórum árum eftir
að því er lýst. Þess vegna gat hann greint
gláku miklu fyrr en ella og tók sjúklinga til
meðferðar áður en skemmdin var farin að
grafa um sig. Fyrsta augnþrýstingsmæling
hans er skráð 18. mars 1909.
Glákusjúklingum Bjöms fjölgar óðum, er
greiningin verður auðveldari og þetta síðasta
missiri, sem hann á eftir ólifað finnur hann að
minnsta kosti 43 nýja glákusjúklinga.
I bókum Bjöms eru alls skráðir um 439
einstaklingar með gláku, en aðeins þrír þeirra
eru með greininguna bráðagláka. Skráðir
glákusjúklingar Bjöms er mikilvæg undirstaða,
þegar verið er að kanna glákuættir hér á landi.
Eru þær ömggar heimildir um glákusjúkt fólk
um og eftir aldamótin síðustu. Sjúkraskrá
Bjöms gefur og góða mynd af gangi gláku,
þegar engri meðferð var beitt eins og var hér
áður en Bjöm tók til starfa.
Af 439 glákusjúklingum voru 121 undir
sextugu eða 27.4 af hundraði, er sjúkdómurinn
var greindur, en flestir á aldrinum 60-69 ára
eða tæplega helmingur. Karlar eru mun fleiri
en konur eða 326 á móti 113, sýnir þetta enn
einu sinni hvað gláka leggst þyngra á karla
en konur og er það enn meira áberandi en nú
á dögum. Af þessum glákusjúklingum vom
58 alblindir á báðum augum, er þeir leita
til Bjöms eða rúmlega 13 af hundraði. Auk
hinna alblindu voru 112 starfsblindir og flestir
hinna komnir með sjúkdóminn á lokastig.
Þegar sjúkdómurinn finnst ekki fyrr en þetta,
er skiljanlegt að árangur meðferðar hefur á
umræddum tíma verið lítill og blindutíðni há.
Aðgerðir voru mjög oft ekki gerðar fyrr en
sjúklingurinn var nær blindur og árangur af
þeim sökum meðal annars ekki góður.
Hugmyndin að skurðaðgerð við gláku
kemur ekki fram fyrr en 1830 og árið
1835 framkvæma William MacKenzie og
Middlemore ástungu á hvítuna til að lækka
háþrýsting í auga. Höfðu menn þá nýlega
gert sér ljóst að hár vökvaþrýstingur í auga
er aðaleinkenni gláku. Arið 1857 verða
þáttaskil í meðferð gláku er Albrect von
Graefe kemur með nýja aðferð - lituhöggið,
sem enn í dag er lækning við bráðagláku.
Var lituhöggið notað við allar tegundir gláku,
uns veituaðgerðir fóru að ryðja sér til rúms
í byrjun þessarar aldar. Það kom fljótt í
ljós að lituhöggið reyndist ekki haldgott
við hægfara gláku. Um 1870 kynnti Louis
de Wecher (1832-1906) hvítuskurðinn
(sclerotomia anterior), sem átti að auka
frárennsli augnvökvans við hægfara gláku. Var
ætlunin að veita myndaðist úr framhólfinu.
Skeði það stundum, en oftar myndaðist
örvefur og rásin stíflaðist. Ymsar slíkar
aðgerðir voru reyndar, en komu ekki að gagni
uns veituskurði með litustagi (iridencleisis)
var lýst af Norðmanninum Sören Holth árið
1907. Með þessari aðferð rann upp ný öld
á sviði glákuskurðlækninga, því þá var í
fyrsta sinn fundinn haldgóður veituskurður
við hægfara gláku. Hefur þessari aðferð verið
beitt til skamms tíma, en öruggari endurbættar
aðferðir hafa þó fundist síðan. Núna hefur
leysigeislameðferð að stórum hluta leyst
blóðuga glákumeðferð af hólmi.
Bjöm var bam sinnar tíðar og beitti
hvítuskurði og lituhöggi við gláku fram á
síðasta starfsár sitt. Stundum komu þessar
aðgerðir að nokkru gagni og töfðu fyrir þróun
sjúkdómsins um tíma einkum, ef varanleg
veita myndaðist við skurðinn, sem heyrði
þó frekar til undantekninga. Aðeins tveimur
ámm eftir að prófessor Holth fann fyrmefndan
veituskurð hóf Björn að gera slíkar aðgerðir
hér heima. Gerði hann fyrstu aðgerðina 3.
mars 1909 og markar sú aðgerð tímamót
í sögu augnlækninga á Islandi og einnig
augnþrýstingsmælingin, sem Bjöm byrjaði að
beita um sama leyti. Þetta er fyrsta raunhæfa
aðgerðin við hægfara gláku, sem gerð er hér