Læknablaðið - 15.09.1992, Blaðsíða 12

274
LÆKNABLAÐIÐ
apo-B lípóprótína (mælikvarði á lágþéttni-
fitu-prótín-kólesteról (LDL)). Eftir að hafa
velt fyrir sér sambærilegum atriðum árum
saman, hafa forsvarsmenn Framingham-
rannsóknarinnar nýlega komist að þeirri
niðurstöðu að þríglýseríðar hafi sjálfstætt vægi
sem áhættuþáttur kransæðasjúkdóms (23).
Keykingar: A Islandi eru reykingar mjög
veigamikill áhættuþáttur kransæðadauða hjá
báðum kynjum. Samband er milli skammts
og áhrifa þannig að því meira sem reykt er,
þeim mun meiri verða áhrif á dánarlíkur.
Tvennt vekur sérstaka athygli þegar gögnin
um reykingar eru skoðuð. I fyrsta lagi
hve gífurlega sterkur áhættuþáttur miklar
reykingar (>25 sígarettur á dag) eru meðal
kvenna. Meira en sjöföld áhættuaukning
stórreykingakvenna, miðað við þær sem aldrei
hafa reykt, þýðir nánast, að stórreykingakonur
einoka kransæðasjúkdóm sem dánarorsök í
þeim aldursflokki sem hér er til umfjöllunar.
Hitt atriðið sem athygli vekur eru áhrif vindla-
og pípureykinga á afdrif karla. í erlendum
rannsóknum hefur þessu atriði ekki verið gerð
nein veruleg skil (5), en meðal íslenskra karla
hefur það litlu minni áhrif á dánarlíkur úr
kransæðasjúkdómi að reykja pípu eða vindla
heldur en einn pakka af sígarettum á dag.
Þessu er öfugt farið þegar litið er á dánarlíkur
úr krabbameini. Þar vega sígarettureykingar
mun þyngra en pípu- eða vindlareykingar.
Loks skal á það bent að fyrri saga um
reykingar nær tæpast máli sem tölfræðilega
marktækur áhættuþáttur kransæðadauða. I
þessum hópi fólks er mjög fjölbreytileg neysla
og sumir hafa ef til vill verið nýhættir að
reykja þegar þeir komu fyrst til Hjartavemdar.
í heildina er áhættuaukning þessa hóps
samt lítil, og er það í samræmi við erlendar
rannsóknir (5,25) sem benda til þess að hætta
á kransæðaáföllum lækki hratt eftir að fólk
hættir að reykja. Ef til vill er það vegna þess
að mikilvægustu áhrif reykinganna eru að
stuðla að stíflumyndun fremur en æðakölkun,
og þau áhrif dvína fljótt eftir að reykingunum
er hætt.
Háþrýstingur: Eins og fram hefur komið
í ýmsum erlendum rannsóknum (26,27)
vó blóðþrýstingur í slagbili þyngra sem
áhættuþáttur kransæðadauðsfalla í þessari
rannsókn heldur en blóðþrýstingur í hlébili,
þótt báðar mælingar hafi haft forspárgildi og
náin fylgni hafi verið á milli þeirra innbyrðis.
Þetta fyrirbæri liefur verið mönnum nokkur
ráðgáta þar eð nánast allar rannsóknir sem
sýnt hafa mikilvægi þess að meðhöndla
svæsinn og meðalsvæsinn háþrýsting hafa
snúist um hlébilsþrýstinginn. Sú tilgáta
hefur verið sett fram að hár hlébilsþrýstingur
valdi einkum tjóni á smærri æðum og stuðli
því fyrst og fremst að nýmaskemmdum og
heilablóðföllum en hár slagbilsþrýstingur
kyndi undir skemmdum á stærri slagæðum
og flýti þannig æðakölkun (28).
Athygli vekur að taka háþrýstingslyfja
reyndist sjálfstæður áhættuþáttur
kransæðadauða. Engin ástæða er til að ætla að
lyfin sjálf séu þar sökudólgur heldur séu þau
vísbending um að viðkomandi einstaklingar
hafi sjúkdóminn háþrýsting. Enn fremur að
meðferðin hafi ekki nægt til að upphefja
áhættuna sem háþrýstingnum fylgir, að
minnsta kosti hvað snertir kransæðadauðsföll.
Þetta er í samræmi við fjölmargar aðrar
rannsóknir, bæði faraldsfræðilegar sent
og rannsóknir á árangri meðferðar við
háþrýstingi (28,29). Enn sem komið er virðist
árangur meðferðarinnar einkum skila sér í
lækkaðri tíðni heilablóðfalla, nýmabilunar
og hjartabilunar af völdum háþrýstings.
Ekki er ljóst hverju þessi vonbrigði með
kransæðasjúkdóminn sæta. Bent hefur
verið á óhagstæð áhrif hinna algengustu
blóðþrýstingslækkandi lyfja á blóðfitur og
á kalíum í blóði og að meðferðin beinist
ekki að þeirri tegund blóðþrýstingshækkunar,
slagbilshækkuninni, sem mestum skaða valdi í
kransæðakerfinu, samanber það sem að framan
er sagt (28). Hér eru greinilega ekki öll kurl
komin til grafar og frekari rannsókna er þörf.
Samspil áhœttuþátta: Eins mikilvægt og
það er að greina og skilgreina sjálfstæða
áhættuþætti kransæðasjúkdóms, er ekki síður
mikilvægt að kanna hvemig áhættuþættir
vinna saman. Mynd 5 sýnir glöggt samverkun
reykinga og kólesteróls. Þeir sem bæði
reykja og eru í hæsta kólesterólflokknum
búa við langmesta áhættu. Reykingamar
skipta miklu minna máli meðal þeirra sem
hafa lágt kólesteról en hátt. A sama hátt
eru áhrif kólesteróls miklu meiri meðal
reykingamanna en þeirra sem aldrei hafa
reykt. Svipaðar niðurstöður hafa fengist úr
fjölmörgum erlendum rannsóknum og nægir
að vísa til Framingham (12) og Multiple Risk