Læknablaðið - 15.09.1992, Blaðsíða 33

LÆKNABLAÐIÐ 1992; 78: 293-7
293
Guðmundur Oddsson
PARASETAMÓLEITRUN
Parasetamól er eitt algengasta og vinsælasta
verkjalyf hér á landi. Lyfið er gott verkjalyf,
það hefur álíka kröftuga verkjastillandi verkun
og asetýlsalisýlsýra en hins vegar mjög
fáar aukaverkanir, þolist yfirleitt vel og á
þetta vafalaust inestan þátt í hinni miklu
útbreiðslu þess. Þar við bætist að lyfið er
selt án lyfseðils hér á landi og það er mikið
notað í samsettum verkjalyfjum. Fyrsta
verkjalyfið í þessum flokki var asetanelíð
sem var selt undir nafninu antifebrín en
það reyndist hins vegar mjög eitrað og
var því notkun þess hætt. Náskylt lyf var
fenasetín sem varð mjög vinsælt og mikið
notað, enda hafði það ágæta verkjastillandi
og hitalækkandi verkun en í ljós kom að
það gat haft alvarlegar nýrnaskemmdir í för
með sér við langvarandi notkun og jafnvel
spuming um ávanahættu og var því notkun
lyfsins víðast hvar hætt, meðal annars hér
á landi. Fenasetín umbrotnar hins vegar að
verulegu leyti í parasetamól og eftir að notkun
fenasetíns var hætt jókst notkun parasetamóls
að sama skapi. Auk verkjastillandi áhrifa
hefur parasetamól ágæta hitalækkandi verkun,
eða svipaða og aspirín, en hefur hins vegar
nánast enga bólgueyðandi verkun og er því
gagnslaust sem gigtarlyf. Eins og áður getur er
lyfið mjög þægilegt í notkun vegna þess hve
fáar aukaverkanir það hefur. Það hefur ekki
ertandi áhrif á magaslímhúð sem er mikill
kostur en ofnæmi, svo sem húðútbrot, eru
vel þekkt og blóðflögufæð og hvítfrumnafæð
hefur verið lýst í fáum tilfellum. Alvarlegasta
hjáverkun parasetamóls er lifrarskemmd
sem er háð skömmtum og kemur yfirleitt
ekki fyrir ef lyfið er notað í venjulegum
lækningaskömmtum. Er þessi hjáverkun
aðaltilefni þessarar greinar og verður henni
nánar lýst hér á eftir.
Frá hjartadeild Borgarspítalans. Höfundur er lektor í klínískri
lyfjafræöi.
UMBROT PARASETAMÓLS
Parasetamól frásogast næstum fullkomlega,
nær mestri þéttni í blóði eftir 30-60 mínútur
og helmingunartími þess er um það bil tvær
klukkustundir eftir venjulega skammta.
Það er næstum allt brotið niður í lifrinni
og samtengist venjulega glukúronsýru eða
súlfati og skilst þannig út. Örlítill hluti af
lyfinu er hins vegar brotinn niður með oxun
með cytochrom P450-háðum oxíðösum og
við það myndast N-acetyl-p-benzokinonimin
en efni þetta er mjög eitrað fyrir lifrarvef
og binst stórsameindum í lifrarfrumum og
eyðileggur þær. Eftir venjulega lyfjaskammta
binst efnið hins vegar strax við glútatíon
og er þannig gert skaðlaust. Við of háa
skammta af parasetamóli mettast hins vegar
þessir bindingsmöguleikar og glútatíonbirgðir
lifrarinnar eyðast þannig að N-acetyl-
p-benzokinonimin safnast upp og binst
lifrarfrumum með þeim afleiðingum að
frumumar eyðileggjast. Lifrarskemmdirnar eru
háðar skömmtum og í alvarlegustu tilfellum á
sér stað lifrarbilun sem getur leitt til dauða.
MEÐFERÐ PARASETAMÓLEITRUNAR
Arið 1977 var N-acetyl-cystein fyrst
notað sem mótefni við parasetamól-
eitrun. N-acetyl-cystein binst N-acetyl-p-
benzokinonimin og kemur þannig í stað
glútatíons en auk þess virðist það örva
myndun glútatíons í líkamanum. Talið
er að 7,5 g af parasetamóli geti valdið
eitrunareinkennum og lifrarskemmdum í
sumum tilvikum, en yfirleitt þurfi hærri
skammta til að valda alvarlegum eitrunum
(1). Dauðsföll geta átt sér stað eftir 25 g
inntöku (2). Börnum er talin hætta á
eitrunareinkennum eftir 150 mg/kg.
Við parasetamóleitrun er mjög mikilvægt
að hefja meðferð eins fljótt og auðið er og
hefur N-acetyl-cystein meðferð gefið mjög
góðan árangur ef lyfið er gefið innan 10