Læknablaðið - 15.10.1992, Qupperneq 5

LÆKNABLAÐIÐ 1992; 78: 313-5
313
NABLAÐIÐ
THE ICELANDIC MEDICAL JOURNAL
Læknafclag íslands og
Lacknafclag Rcykjavikur
78. ARG.-OKTOBER 1992
Jón Þorsteinsson
íslenskar
gigtarrannsóknir
í tilefni Norræns gigtarárs 1992 er þetta
hefti Læknablaðsins helgað rannsóknum
á gigtarsjúkdómum. Gigtsjúkdómafræðin
á sér ekki langa sögu sem vísindagrein
þótt gigtin hafi fylgt mannkyninu frá örófi
alda. Það var ekki fyrr en Philip Hench
fékk Nóbelsverðlaunin í læknisfræði árið
1950 fyrir cortisonmeðferð við liðagigt að
gigtsjúkdómafræðin skipaði sér sess meðal
annarra greina læknisfræðinnar. Tveimur
árum áður hafði Hargraves fundið LE-
frumuna og Rose hafði endurvakið rheumatoid
faktor Waalers sem hann fann 10 árum áður
og nú er kallað Rose-Waaler próf. Þessar
þrjár uppgötvanir, cortisonið, LE-fruman
og Rose-Waaler prófið valda tímamótum og
gera gigtsjúkdómafræðina að raunverulegri
vísindagrein.
Hér á landi á gigtsjúkdómafræðin sér enn
skemmri sögu sem vísindagrein en þetta
hefti Læknablaðsins sýnir að hún hefur nú
skipað sér sess sem slík. Gigtin hefur þó fylgt
Islendingum frá landnámstíð. Það sýna bein
Þjórsárdæla hinna fomu (1). Gigt er þó hvorki
nefnd í íslendingasögum né annálum (2-4),
hefur líklega þótt of hversdagsleg.
Það eina sem ég hef rekist á, að gæti gefið
grun um bráða liðagigt, er lýsing á því
í Sturlungu þegar Snorri Sturluson var
lögsögumaður og gat ekki sinnt skyldustörfum
sínum á Alþingi árið 1229 vegna helti. í
Sturlungu segir: »Snorri tók ámusótt um
þingið og mátti hann ekki ganga« (5).
Amusótt er talin vera heimakoma sem getur
verið erfitt að greina frá podagra. Podagra er
svo kvalafullur sjúkdómur að sjúklingurinn
»má ekki ganga«. Snorri var ríkasti höfðingi
Sturlungaaldar. Hann hélt vinum sínum
dýrlegar veislur og lét ekki skorta ölföng.
Hann var gleðimaður og kvennamaður mikill.
Slikir höfðingjar fá »ríkra manna gigt«.
Jón Pétursson fjórðungslæknir Norðlendinga
lýsir þvagsýrugigt í bók sinni Stutt ágrip
um Iktsýke eður Liðaveike sem geíin var
út á Hólum 1772 (6). Hann undrast mjög
að Islendingar fái þennan sjúkdóm, fátækir
og lítt gefnir fyrir heimsins lystisemdir. Jón
Pétursson er með fyrstu læknum sem lýsa
arthritis rheumatoides og scleroderma og hafa
þessir sjúkdómar því verið þekktir á íslandi á
18. öld (7).
A 19. öld voru skrifaðar tvær doktorsritgerðir
við Hafnarháskóla um sjúkdóma á íslandi.
Schleisner komst að því að þrír algengustu
sjúkdómar á íslandi væru sullur 12,6%, gigt
9,7% og hysteria 7,2% (8). Jón Finsen komst
að því að Islendingar væru gigtveikari en
Danir og algengust var vöðvagigt. Hann lýsti
fyrstur manna taksótt (pleurodynia) og taldi
þann sjúkdóm til gigtar (9).