Læknablaðið - 15.06.1996, Blaðsíða 54

476
LÆKNABLAÐIÐ 1996; 82
Hvaða læknar ættu að bera faglega ábyrgð
á almennum þjónusturannsóknarstofum?
Tryggingastofnun ríkisins
hefur verið að endurskoða
hvers konar læknar ættu að
veita fullgreiðslubærum al-
mennum þjónusturannsóknar-
stofum forstöðu. Hér er ekki
verið að tala um sérhæfðar
rannsóknarstofur við Háskól-
ann, á Landspítalanum, á
Sjúkrahúsi Reykjavíkur eða á
Fjórðungssjúkrahúsinu á Akur-
eyri, heldur almennar þjónustu-
rannsóknarstofur á minni
sjúkrahúsum, á heilsugæslu-
stöðvum og á einkareknum
rannsóknarstofum. Greinar-
korni þessu er ætlað að auð-
velda læknum sem nýta sér
þjónustu rannsóknarstofa skiln-
ing á ýmsu sem þessu tengist.
Til að auðvelda umfjöllun um
þær stofur sem hér um ræðir
þarf helst að hafa eitt heiti yfir
þær. Nú er ekki einfalt að finna
fullkomið samheiti um svo
sundurleita starfsemi, en það
mætti kalla hana prímerar lœkn-
ingarannsóknarstofur, því þær
þjóna sjúklingum fyrst eftir að
mál þeirra koma til kastanna.
Vandasamara er að lýsa því
með einu orði hvaða rannsóknir
eru gerðar á prímerum læknis-
stofum. Þarna kennir ýmissa
grasa, enda er nú hægt með
samanþjappaðri tækni að vinna
að greiningu á mörgum sjúk-
dómum á litlum og afskekktum
lækningarannsóknarstofum.
Viðfangssviðið hlýtur því að
vera breitt og spanna margar
undirgreinar meinafræðinnar.
Þjónusturannsóknir aðrar en
vefjarannsóknir telst sérstök
sérgrein til dæmis í Bandaríkj-
unum og kallast „clinical patho-
logy“ eða „laboratory medici-
ne“. Flestir meinafræðingar
þarlendis fullnema sig í þessari
grein, auk vefjameinafræðinn-
ar. Fjölmenntaðir meinafræð-
ingar þykja hagkvæmur kostur
fyrir lítil sjúkrahús í bæjum og
sveitum og eru engin merki þess
að Bandaríkjamenn ætli að
hverfa frá þessari tilhögun.
Nú getum við reynt að skil-
greina hvers kyns mismunandi
fræði eru stunduð á prímerum
rannsóknarstofum og í fram-
haldi af því reynt að ákvarða
hvaða sérgrein sá læknir ætti að
hafa sem veitir slíkri stofu fag-
lega ábyrgð. Tökum sem dæmi
blóðmeinafræði. Þessi grein
kemur fyrir ýmist sem undir-
grein lyflækninga, eða sem und-
irgrein „clinical pathology/la-
boratory medicine", eða sem
undirgrein vefjameinafræði. í
öllum tilfellum er áherslan á
mein sem varða hvítar blóð-
frumur, blóðmyndandi vef,
blóðkorn og jafnvel blóðstorku,
en munurinn á þessum mismun-
andi nálgunum liggur meðal
annars í því hvort menn stunda
einvörðungu rannsóknarstofu-
vinnu eða hvort þeir annast
einnig sjúklinginn beint.
Blóðfrumurannsóknir eru
gerðar mestmegnis í vélum, en
mikilvægt er að gera sér grein
fyrir að þótt Coulter vél fljótt á
litið líkist vinnuvélum mein-
efnafræðinganna, er um ólík
viðfangsefni að ræða. Blóð-
meinarannsóknir, að frátöldum
storkurannsóknum, varða at-
huganir á frumum sem greinast
myndrænt og hægt er að meta
með smásjárskoðun. Formfræði
(morphology) er alls ráðandi í
blóðmeinafræði, líkt og í vefja-
meinafræðinni. Olíku gildir um
meinefnafræðina, þar sem efnin
eru mæld.
Flestar rannsóknir á prímer-
um rannsóknarstofum falla
undir meinefnafræði. Þarna
tekur við allt annað svið heldur
en blóðmeinafræðingar fjalla
um, þótt að flest viðföngin í
báðum greinum renni að vísu í
æðum sjúklinga. Blóðrann-
sóknir eru sumar strangt tekið
utan sviða bæði blóðmeinafræð-
inga og meinefnafræðinga.
Dæmi eru erfða- og faðernis-
rannsóknir, sem einum þræði
eru ónæmisfræðilegar og öðrum
þræði sameindameinafræðileg-
ar (kjarnsýrugreining).
Nútímatækni hefur gert það
að verkum að á prímerum rann-
sóknarstofum er hægt að gera
allt í senn blóðmeinarannsókn-
ir, meinefnarannsóknir, ónæm-
isrannsóknir, blóðgjafarann-
sóknir, sýklaræktanir og jafnvel
sameindameinafræðilegar ör-
verurannsóknir, sé nægjanlegur
rannsóknarfjöldi og viðeigandi
þekking fyrir hendi.
Gæði ættu að vera eina leið-
arljós ákvarðana um hvaða
rannsóknir ber að framkvæma á
prímerum rannsóknarstofum.
Gæði er hugtak sem tekur til
margra hluta. Allir vita að gæði
ráðast af þekkingu og vand-
virkni. Sjaldnar er minnst á að
gæði nást með upplýstri og
skynsamlegri ráðstöfun mann-
afla, véla, efna og húsnæðis,