Kjarninn - 26.09.2013, Side 56

Lausn
Tökum sem dæmi íslenskt fyrirtæki sem að 5% hluta er í
eigu skúffufyrirtækis á Tortólaeyjum (þar sem upplýsingar
um eigendur eru ekki opinberar). Mín tillaga er að það
væri skilyrði undir íslenskum lögum að skúffufyrirtækið
á Tortólaeyjum mætti ekki gerast hluthafi í íslenska fyrir-
tækinu nema tilkynna hverjir eru raunverulegir eigendur
skúffu fyrirtækisins. Tilkynningaskyldan þyrfti að ná upp
allt „eignatréð“, alveg þar til komið er að eigendum sem eru
annaðhvort einstaklingar, ríkið, eða fyrirtæki sem er skráð á
markað. Sama á við um fasteignir (fasteign er skilgreind sem
einhvers konar húsnæði sem Íbúðalánasjóður myndi veita
lán fyrir). Það skal vera augljóst hver er eigandi að öllum
fasteignum á Íslandi – og opinbert.
2
Takmörkum lánveitingar. Fyrirtæki og bankar
ættu aldrei að geta lánað stjórnendum eða hlut-
höfum sínum, eða félögum tengdum þeim (við
sjáum í #1 hverjir eru tengdir). Ekki einu sinni
50 þúsund króna yfirdrátt. Til viðbótar ættu
fyrirtæki aldrei að geta lánað með beinu eða óbeinu veði í
sínum eigin hlutabréfum. Hér er rétt að taka fram að lög
um fjármálafyrirtæki hafa alla tíð haft ýmsar takmarkanir
í þessum efnum, og þau hafa verið uppfærð verulega í rétta
átt á síðustu árum (einnig hefur 104. gr. hlutafélagalaga
takmarkanir á lánveitingum til hluthafa, stjórnarmanna og
framkvæmdastjóra – en þar er stórskemmtileg undanþága
sem heimilar „venjuleg viðskiptalán“). Þrátt fyrir ágætis
breytingar á undanförnum árum tel ég núverandi lög ekki
ganga nægjanlega langt. Núverandi lög takmarka fyrst og
fremst hvers konar veð stjórnendur og hluthafar verða að
leggja fram, en í lögum er kveðið á um að lánin skuli ekki
veitt nema gegn „traustum tryggingum“ og til viðbótar er
fjármálafyrirtækjum óheimilt að veita lán sem eru tryggð
með veði í hlutabréfum af því. Ég tel að það eigi að banna lán
til stjórnenda og hluthafa algerlega, því ef umrædd viðskipti
eru hagfræðilega ábatasöm er til nóg af öðrum fjármála-
stofnunum sem vilja væntanlega ólm veita þetta lán. Slíkt
bann kæmi í veg fyrir árekstra milli hluthafa og stjórnenda.

3
Slíta á eignaflækjur og eignarhaldsfélög.
Fyrir tækjum ætti að vera bannað að fjárfesta
í óskyldum rekstri og bannað að fjárfesta í
samkeppnis aðilum – nema um yfirtöku sé að
ræða. Að sjálfsögðu þurfa fyrirtæki að ávaxta
hagnað og lausafé en það eru margar leiðir til þess. Fyrst
og fremst eiga fyrirtæki að fjárfesta í eigin starfsemi en ef
slík fjárfesting er ekki talin arðbær geta fyrirtæki keypt
ríkisskuldabréf eða sett pening í sjóð sem er stjórnað af
fagaðilum. Ef stjórn eða hluthafar telja tiltekið fyrirtæki í
óskyldum rekstri vera betri fjárfestingarkost en að fjárfesta í
eigin starfsemi, eða sjóðum getur stjórnin alltaf greitt út arð
til hluthafa og hluthafarnir geta fjárfest á eigin vegum. Að
sama skapi þarf að banna eignarhaldsfélög sem eru að halda
utan um fyrirtæki í óskyldum rekstri. Eignarhalds félög eru
gjarnan stofnuð til að fela tap, hagnað eða hvar raunveruleg
verðmæti liggja. Fjárfestingarsjóðir mættu vera undan-
tekning frá þessari reglu en þeir mættu ekki vera í neinni
annarri starfsemi. Til viðbótar mættu fjárfestingarsjóðir ekki
eiga yfir 5% í einstöku fyrirtæki (sem er metið út frá endan-
legum eiganda fjárfestingarsjóðsins. Ef til dæmis banki rekur
10 fjárfestingarsjóði mega sjóðirnir ekki eiga meira en 5%
samanlagt í einu tilteknu fyrirtæki). Á þessu mætti þó gera
þá undanþágu, til að koma í veg fyrir að fjármagn liggj dautt,
að fjárfestingarsjóðir sem eignuðust meira en 5% í einstöku
fyrirtæki fengju einungis atkvæðarétt á hluthafafundum
sem þeir væru 5% eigendur. Fjárfestingarsjóðurinn nýtur
arðs (í gegnum hækkun hlutafjár, og arðgreiðslur) en getur
ekki tekið yfir stjórnun félagsins. Hér gæti þó þurft að skoða
aðrar reglur fyrir lítil fyrirtæki og áhættufjárfestingarsjóði
en þegar fyrirtækin stækka þurfa þau (og eigendur þeirra) að
laga sig að þessum reglum.

4
Fjölmiðlar. Enginn einstaklingur sem á yfir 20%
í einu af 500 stærstu fyrirtækjum landsins mætti
eiga meira en 10% hlutafjár í einstökum fjölmiðli.
Fyrirtæki ættu ekki að geta verið hluthafar í fjöl-
miðlum. Til viðbótar er nauðsynlegt að fjölmiðlar
hafi auknar upplýsingaskyldur og reksturinn sé hlutlaus. Til
að mynda ættu tveir fulltrúar blaðamanna að fá að sitja alla
stjórnarfundi og hafa aðgang að öllum upplýsingum líkt og
stjórnarmenn. Allir fjölmiðlar verða að gefa út ársfjórðungs-
uppgjör til almennings (hvort sem þeir eru skráðir á markað
eða ekki) og þurfa að sjálfsögðu (eins og öll önnur fyrirtæki)
að fylgja reglu #1 að ofan.
5
Lífeyrissjóðir. Það eru tvö stór vandamál sem
tengjast lífeyrissjóðum; starfsskyldur og fjár-
festingarstefna (ávöxtunarkrafa).
Q Starfsskyldur lífeyrissjóða eru nokkuð ljósar
í lögum nr. 129 frá 1997. Þar segir í 20. gr. ásamt
tilvísun í 1. gr: „Lífeyrissjóður skal ekki hafa með höndum
aðra starfsemi en þá sem nauðsynleg er til að ná þeim
tilgangi [að veita] viðtöku iðgjaldi til greiðslu lífeyris
vegna elli til æviloka... [eða til að sjá um] móttöku, varð-
veislu og ávöxtun iðgjalda og greiðslu lífeyris. Iðgjöld
… skal ávaxta sameiginlega með innlánum í bönkum og
sparisjóðum eða í framseljanlegum verðbréfum á grund-
velli áhættudreifingar samkvæmt fyrir fram kunngerðri
fjárfestingarstefnu.“ Með öðrum orðum er ólöglegt að
lífeyrissjóðir stýri fyrirtækjum beint eða óbeint. Lífeyris-
sjóðir eru ekki fjárfestingarsjóðir í hefðbundnum skiln-
ingi, og þeir voru ekki byggðir upp í þeim tilgangi að
leggja til önnur verðmæti en fjármagn. Lífeyrissjóðir eiga
að vera hlutlausir fjárfestar sem njóta ávöxtunar – en
eiga að standa fyrir utan stefnumótun og rekstur fjár-
festinga sinna. Þó að í 29. gr. sömu laga sé ákvæði um að
02/05 kjarninn ÁlIT