Kjarninn - 26.09.2013, Page 57

lífeyrissjóðir ákveði fulltrúa í stjórn stofnana eða atvinnu-
fyrirtækis má færa rök fyrir því (í ljósi 20. gr.) að slík
stjórnarseta eigi fyrst og fremst að vera í formi áheyrnar.
Ég hef ekkert á móti lífeyrissjóðum en þeir voru stofnaðir
í ákveðnum tilgangi, þeir lúta ákveðnum lögum og við
getum ekki ætlast til að þeir taki að sér leiðtogahlutverk
í fyrirtækjarekstri. Rétt eins og við getum ekki ætlast til
þess að stjórnmálamenn hafi raunsæjar hugmyndir um
hvernig eigi að reka hlutlausan fjölmiðil.
Eitt af stóru vandamálum íslensk markaðar er allt fjár-
magnið sem liggur í lífeyrissjóðum. Það skapar allt of mikla
spennu á markaðinum sem getur bara endað á tvennan
hátt. Annaðhvort mynda lífeyrissjóðirnir bólu með of miklu
framboði af fjármagni eða þeir fara að fjárfesta í lélegum
tækifærum. Markaðurinn er ekki nógu stór fyrir þá. Þeir
verða að fá frekari tækifæri til að fjárfesta erlendis, og þá
helst í samstarfi við sjóði sem þekkja vel til. Þetta mun því
miður leiða til ójafnvægis í gjaldeyrisviðskiptum, sem mun
hafa áhrif á gengið, en þetta er nauðsynlegt. Einnig þarf að
lækka ávöxtunarkröfu á lífeyrissjóðina. Núverandi lög um
ávöxtunar kröfu og framtíðarskuldbindingar eru auðvitað
tóm tjara – það sjá allir sem setja tölurnar saman. Lífeyris-
sjóðum eru sett gríðarleg hliðarskilyrði varðandi hvers
konar eignir þeir mega eiga, og í hvaða gjaldmiðlum – en
þeir eiga samt að ná ávöxtun sem tryggir allar framtíðar-
skuldbindingar. „Brot gegn lögum þessum varða sektum
eða fangelsi allt að einu ári, nema þyngri refsing liggi við
samkvæmt almennum hegningarlögum.“ Þetta er auð-
vitað sturluð pressa á stjórnir lífeyrissjóðanna. Þær þurfa
að standa sig álíka vel og Warren Buffett (sem hefur algert
frjálsræði varðandi fjárfestingarstefnu) eða eiga á hættu að
lenda í fangelsi. Auðvitað á það að vera hlutverk stjórnar
að ná sem mestri ávöxtun, en lögbundin ávöxtunarkrafa
leiðir bara til markaðsmisnotkunar. Það verður að létta
þrýstinginn. Annars springur hraðsuðuketillinn.
6
Lánveitingar banka. Þessi hugmynd er tvíþætt, og
snýr að því að leysa hrakvalsvandamál í kerfinu.
Dæmi um hrakval er þegar lántakandi hefur
hámarkað öll þau lán sem hann getur fengið hjá
einni stofnun, þá snýr hann sér að þeirri næstu og
heldur áfram að sanka að sér lánum.
Q Hið fyrsta þarf að taka upp „credit score“-kerfi svipað
og í mörgum af nágrannalöndum okkar og má þar líta
til Bandaríkjanna, sem nýta þetta kerfi til hins ýtrasta. Í
slíku kerfi eru allar lánveitingar tilkynntar í miðlægan
grunn (til dæmis reiknistofu bankanna). Síðan er til-
kynnt hversu vel viðkomandi stendur í skilum. Þó að flest
þessara kerfa horfi fyrst og fremst til einstaklinga tel
ég nauðsynlegt að allar lánveitingar til fyrirtækja yrðu
hluti af þessu kerfi. Kerfið myndi horfa til þess hversu
skuldsettur viðkomandi einstaklingur eða fyrirtæki er.
Eru til dæmis fjármagnsliðir 20% af heildarútgjöldum
heimilisins (eða fyrirtækisins)? Þetta myndar kredittölu
fyrir alla lánþega, sem segir til um það hversu stór lán
og hversu góða vexti viðkomandi getur fengið (án þess
að leggja til veð). Til dæmis ætti að vera einfalt fyrir
skuldlausan einstakling, sem er með 500 þúsund krónur
í mánaðar laun og hefur alltaf staðið í skilum, að taka 1
milljón króna í lán (án veða). Afborgunin af þessu láni
setur ekki stórt strik í reikninginn fjárhagslega, auk þess
sem viðkomandi hefur alltaf staðið í skilum. En nú þegar
þetta lán hefur verið veitt gæti verið erfiðara að fá næsta
lán því skuldsetning hefur aukist og „kreditskorið“ er því
væntanlega örlítið lægra en áður en lánið var veitt. Öll
fjármálafyrirtæki (fyrirtæki sem hafa heimild til að veita
lán) hafa aðgang að þessum miðlæga grunni í hvert skipti
sem er sótt um nýtt lán.
Q Síðari hluti hugmyndarinnar snýr að veðum. Þegar
einstaklingar eða fyrirtæki sækja um lán sem er svo stórt
að „kreditskor“ þeirra gefur til kynna að einhvers konar
veð sé nauðsynlegt verða að vera miklar takmarkanir á
því hvaða veð eru tekin gild. Augljóslega má ekki nýta
bréf eigin fjármálafyrirtækis sem veð (samanber nú-
verandi lög) en til viðbótar mætti heldur ekki leggja fram
„tengd hlutabréf“ sem veð (þ.e. hlutabréf sem hafa skylda
áhættu, til dæmis hlutabréf í eignarhaldsfélagi, sem aftur
á bréf í fjármálafyrirtækinu). Ef veðið er einhvers konar
hlutabréf má aldrei meta verðmæti hlutabréfsins hærra
en 80% af markaðsvirði, og það er einungis leyfilegt ef
svokallað „beta“ viðkomandi hlutabréfs er lægra en 1 (þ.e.
verðið sveiflast yfirleitt minna en markaðurinn í heild).
Eftir því sem „beta“ er hærra verður að leggja meiri
afslátt á hlutabréfið og mjög auðvelt er að verðleggja
það samkvæmt Black-Scholes. Þetta eru auðvitað alþekkt
fræði, og sumpart nýtt af íslenskum fjármála fyrirtækjum
þegar það hentar þeim. En það var litið algerlega fram-
hjá þessari aðferðafræði við verðmætamat á veðum,
sérstaklega þegar lánveitingar voru veittar til eigenda.
Því tel ég að það verði að setja fram lög eða reglugerð
um hvernig skuli meta veð gegn lánum. Sama á við um
aðrar eignir sem fyrir tæki leggja fram sem veð. Fyrirtæki
03/05 kjarninn ÁlIT