Búskapur hins opinbera 1995-1996 - 01.11.1997, Síða 32

þeim menntunarmarkmiðum sem sett hafa verið sem skyldi. Slík afskipti hafa þó ekki
alltaf auðveldað málin heldur haft viss óæskileg hliðaráhrif. í Qölmörgum ríkjum hafa
skatttekjur verið notaðar til að fjármagna fræðsluþjónustuna. Slíkar aðgerðir eru
árangursríkar til að tryggja öllum fullan aðgang að þjónustunni en þær hafa afitur í
vissum tilfellum aukið fræðslukostnað hins opinbera óhóflega og jafnvel ýtt undir
offjárfestingu í menntun. Þá hafa stjórnvöld einnig opnað leiðir til að auðvelda
aðgang að fræðsluþjónustu með lánafyrirgreiðslu, styrkjum eða skattaívilnunum.
Hið opinbera hefur einnig gripið inn í starfsemi markaðarins með lögum og reglum.
Það hefur reynt að hafa áhrif á skólastarfið með hvatningu og með því að ýta undir
ákvörðunartöku skólastjórnenda við að ná ákjósanlegum markmiðum. Það hefur í
þessu samhengi m.a. komið á samræmdum viðmiðunum og samanburði á árangri
milli skóla. Þá hefur hið opinbera með beinni stýringu meðal annars reynt að hafa
áhrif á magn og gæði og þjónustustig menntunar19. A þann hátt hafa stjórnvöld í
vissum mæli sett skýr skilyrði fyrir starfsemi skóla sem þrengir verulega að starfsemi
hins frjálsa markaðar.
I öðrum tilvikum hafa stjómvöld einnig stigið skrefið til fulls og séð algerlega um
bæði fjármögnun og rekstur fræðslustofnana, þ.e. ríkisrekið skólaþjónustuna. Afleið-
ingarnar hafa oftar en ekki orðið lágmarksþjónusta til handa nemendum. Og í versta
fialli hefur dregið verulega úr gæðum þjónustunnar, en við þær aðstæður fá þeir hvatar
sem ráða í samskiptum nemenda og framleiðenda ekki að starfa eðlilega.
8.1.4 Blandað kerfi
I þeirri viðleitni að ná markmiðum sínum í menntamálum hafa margar þjóðir reynt
að blanda saman þeim jákvæðu þáttum sem markaðurinn bíður upp á og þeim
jákvæða þátti sem opinber afskipti hafa. Á sama hátt hafa þau reynt að forðast hina
neikvæðu þætti. Þótt aðgangur að menntun sé í flestum vestrænum löndum nokkuð
greiður og tiltölulega óháður efnahag þegnanna eiga þó mörg þeirra í vissum
erfiðleikum með óhagkvæman rekstur, slakan námsárangur, mikinn kostnað og vissan
ójöfnuð.
Róttækar framfarir í samskiptatækni og aukin alþjóðleg samvinna og samkeppni í
lok þessarar aldar hefur hvatt þjóðir til aukinnar áherslu á sviði menntamála til að
styrkja bæði innviði samfélagsins og forsendur atvinnulífsins. Erfítt hefur hins vegar
reynst að mæla hinn raunverulega vilja samfélagsins fyrir menntun þar sem hið
opinbera hefur í sumum ríkjum hafit veruleg afskipti af þjónustuframboðinu og þar
með takmarkað verulega svigrúm og rekstrarlega getu markaðsins til að hafa áhrif.
Hvort tveggja skert valfrelsi nemenda og skortur á farvegi fyrir frumkvæði
framleiðenda til að bjóða fræðsluþjónustu geta valdið ónógri menntun á vissum
sviðum en ofmenntun á öðrum.
19 í fjölmörgum ríkjum hefur hiö opinbera haft frumkvæði að mótun námsskrár sem segir til um hvað
skuli kennt að lágmarki á hinum ýmsu skólastigum og sömuleiðis um ýmsan þann aðbúnað sem
skal vera til staðar i skólaumhverfi. Þá hefur það sett fram fjölþættar kröfur og skilyrði sem skóla-
starf skal uppfylla.
30