Sagnir - 01.04.1984, Síða 30

MATFÖNG ÚR SJÓ
Þorskhausa- og grá-
sleppulestir
Reykjavíkurbændur hafa sjálfsagt
alltaf sótt sjó í einhverjum mæli til
búdrýginda, en þegar þéttbýli fór
að myndast í Reykjavík, varð
sjósóknin lífsnauðsyn. Aðallega
sóttust menn eftir þorskinum,
ekki þó til þess að eta hann sjálfir,
heldur til þess að leggja inn hjá
kaupmanni í skiptum fyrir aðrar
nauðsynjar. Sjómenn og fjöl-
skyldur þeirra verkuðu þorskinn
heima og nýttu úrganginn, hausa
og innyfli til matar. Þessi
úrgangur og smáfiskur, sem ekki
nýttist sem verslunarvara, var
einu nafni nefnt tros og var það
aðalfæða Reykvíkinga, a.m.k.
hinna fátækari, fram á 20. öld.
En það eru fleiri fiskar í sjó en
þorskurinn. Ýsa hefur löngum
verið mikið veidd til matar og
einnig var veitt þó nokkuð afkeilu
og löngu.
Fiskur var etinn bæði nýr og
gamall. Helstu aðferðir við að
geyma fisk voru að herða hann og
salta. Fiskur var líka hengdur upp
og látinn síga nokkra daga þar til
fór að slá í hann og þótti þá mikið
sælgæti.
Ekki tókst þó alltaf vel til með
verkunina, veðrið var stundum
óhagstætt, þannig að fiskurinn
úldnaði meira en góðu hófi
gegndi. En hann var etinn samt,
menn fleygðu ekki mat að nauð-
synjalausu. Lyktin hefur þó verið
svo stæk, að ófáir erlendir ferða-
menn á öldinni sem leið lýsa
Reykjavík sem þefjandi af úldn-
um fiski.
Á veturna var oft erfitt að fá
nýmeti, en á vorin fór að rætast
úr. Þaraþyrsklingur veiddist uppi
í landsteinum, en rígaþorskur úti
á Sviði og gekk hann stundum inn
um öll Sund. Auk þess byrjaði
hrognkelsavertíðin. Mikil eftir-
spurn var eftir nýjum rauðmaga,
eins og reyndar er enn meðal
þeirra, sem komist hafa á bragðið.
Rauðmaginn var dýr á 19. öld-
inni, en seinna jókst framboðið og
verðið lækkaði. Grásleppan var
miklu meira veidd en rauðmag-
inn, því að hún var notuð í vöru-
skiptum við bændur og var þá
ýmist seld söltuð eða sigin.
Bændur sóttust mjög eftir bæði
siginni grásleppu og hertum
þorskhausum í skiptum fyrir
landbúnaðarvörur, smjör og ull
og komu þeir oft með hestalestir í
bæinn til þess að stunda slík við-
skipti. Þorvaldur Thoroddsen,
sem dvaidist í Reykjavík 1866-75
segir í Minningabók sinni:
... þorskhausa- og grásleppu-
lestir voru algeng fyrirbrigði á
götum bæjarins, og allvíða í út-
hverfum voru híbýli manna
hátt og lágt prýdd með grá-
sleppum og þorskhausum til
þerris.
Lúða veiddist stundum og þótti
jafnan herramannsmatur hvort
sem var ný eða hert (riklingur).
Einkum þóttu rafabeltin mikið
sælgæti.
f minningum gamalla Reykvík-
inga er oft minnst á dorg strák-
anna af bryggjum og klettum.
Þarna veiddu þeir aðallega kola og
ufsa fyrir utan þann fyrirlitlega
fisk marhnútinn. Hann var einna
helst nýtilegur til þess að spýta
upp í hann áður en honum var
hent út í aftur. Þá átti hann að
glæða fiskiríið hjá strákunum.
Þeir héldu síðan hróðugir heim
með aflann, en mæðurnar voru
ekki alltaf jafn ánægðar. Þeim
fannst víst sumum, að þessar
veiðar strákanna svöruðu ekki
kostnaði miðað við slit og þvott á
fötum. Þó hefur líklega stundum
munað um að fá kola eða ufsa í
pottinn, ef ekkert annað var að
hafa.
Síld og skelfiskur voru ein-
göngu veidd til beitu, en ekki til
manneldis. íslendingar hafa al-
mennt ekki lagt sér þessar fiskteg-
undir til munns fyrr en á síðustu
árum. Það er raunar undarlegt, að
þjóðin skyldi aldrei komast upp á
lag með að borða síld, sem er ein
kalkríkasta fisktegund, sem völ er á.
Lækjartorg 1899
Hér eru bœndur í kaupstaðarferð árið
1899 og sjástfiskklyfjar áfremsta lestar-
hestinum. Húsið lengst til vinstri er þá-
verandi prestaskólahús, seinna Haraldar-
búð. Nú er verslunin Karnabcer þar til
húsa. Nœsta hús, „Landfógetahúsið",
þekkja flestir sem Hressingarskálann.
28 SAGNIR