Sagnir - 01.04.1984, Síða 81

FAXI, SAGA UM SÍLDARVERKSMIÐJU
bæjarstjórnarfundi 15. apríl 1948,
þegar „norska aðferðin“ hafði
verið kunn opinberlega í þrjá
mánuði var samþykkt að bærinn
gengi til samstarfs við hf. Kvcld-
úlf um byggingu og rekstur síld-
arverksmiðju sem framleiddi
mjöl og lýsi eftir uppskrift skýrsl-
unnar. Ekki var setið við orðin
tóm. Undirbúningur hófst af
fullum krafti þegar í apríl, for-
stöðumenn fóru til útlanda og
verkamenn byrjuðu að merkja og
mæla, saga og smíða. Stefnt
skyldi að gangsetningu fyrir
næstu áramót.
í byrjun október 1948 var hald-
inn stofnfundur hins nýja félags.
Gunnar Thoroddsen borgarstjóri
hóf fundinn með því að leggja
fram fclagasamning. Samkvæmt
honum átti bærinn 3/5 hluta
stofnfjárins eða 2.100.000,- en
Kveldúlfur 2/5 hluta eða
1.400.000,-. Borgarstjóri gerði
því næst grein fyrir hvcrjir hefðu
verið tilnefndir í stjórn fyrirtækis-
ins. Guðmundur Ásbjörnsson
bæjarstjórnarforseti, Einar Ol-
geirsson alþingismaður og Jón
^Axel Pctursson bæjarfulltrúi
voru í stjórninni fyrir hönd bæjar-
nis cn Richard Thors forstjóri og
Haukur Thors forstjóri fyrir
hönd hf. Kveldúlfs. Richard
Thors var kjörinn formaður
stjórnarinnar. Ákveðið var að
táða Svein S. Einarsson, verk-
fræðing, framkvæmdarstjóra
Télagsins, en Sveinn var starfs-
maður hjá Kveldúlfi og hafði farið
víða að kynna sér síldarvinnslu.
Á fundinum var rætt um
>.norsku aðferðina“,nýju vélarnar
°8 undirbúning og framkvæmd-
lr- Verksmiðjuna skyldi reisa í
Orfirisey, við Reykjavíkurhöfn.
Áætlaður stofnkostnaður var 10-
12 milljónir. Verksmiðjan átti að
8eta unnið úr 675 tonnum af síld á
hverjum sólarhring, en afforsjálni
Var gert ráð fyrir að hana mætti
stækka í áföngum, þannig að hún
framleiddi úr 2700 tonnum á sól-
arhring. „Faxi“ skyldi fyrirtækið
heita.
Sveinn S. Einarsson verkfrœðingur var
ráðinnframkveeindastjóri síldarverk-
smiðjunnar Fa.xa.
Gengisfelling, verkföll
og veðurfar
Lukkuhjólið snerist rangsælis
þennan vetur. Veður hamlaði
framkvæmdum og verkföll bættu
gráu ofan á svart. í októberlok
1948 var ekki enn farið að bóla á
síldinni. Bátarnir biðu átekta,
sigldu út annað slagið, hringsól-
uðu um flóann, hnusuðu en fundu
enga síld. í nóvember fundust
nokkrar síldar, en síðan varla
söguna meirnæsta áratuginn. Um
þetta háttalag síldarinnar vissu
framkvæmdarmennirnir í Or-
firiseynni ekkert árið 1948 og því
var haldið áfram að smíða. Áætl-
anir um að verksmiðjan yrði til-
búin til vinnslu um áramótin
brugðust. Árið 1949 miðaði
einnig hægt. í árslok það ár þótti
ástæða til að taka kostnaðaráætl-
unina til lítilsháttar endurskoðun-
ar. Talið var að kostnaðurinn
myndi líklega aukast nokkuð,
trúlegt væri að fullbyggð kostaði
verksmiðjan 16.000.000,- en ekki
10-12.000.000,- eins og áður var
áætlað. Ári síðar, seinni part árs
1950 var Faxaverksmiðjan talin
fullbyggð. Enn hafði tognað úr
kostnaðinum, 19.500.000,- var
hann orðinn, að viðbættum
6.000.000,- vegna gengisbreyt-
inga. Og einu ári síðar, þegar
prófanir og endurbætur höfðu
farið fram voru enn komnar nýjar
kostnaðartölur, nú hærri en
nokkru sinni fyrr, 27.900.000,-
Ástæður síhækkandi kostnaðar
voru taldar meðal annars áður-
nefnd vcrktoll og slæmt veðurfar
fyrsta byggingarárið, kostnaður
vegna öryggis- og brunavarnar-
kerfis sem ekki var reiknað með í
upphafi, gengisbreytingar og loks
kostnaður við að breyta verk-
smiðjunni þannig að hægt væri að
vinna úr öðru hráefni en síld.
Höll handa sjö síldum
Hvernig reyndist verksmiðjan?
Var „norska aðferðin" eins góð og
um var rætt í upphafi? Gat verk-
smiðjan brætt 5000 mál á sólar-
hring? Þetta eru erfiðar spurning-
ar, því í byrjun árs 1952, þegar
verksmiðjan hafði starfað í um
það bil citt ár, hafði hún aðeins
brætt 13.000 tonn af fiski eða sem
samsvaraði 20 daga afköstum. Þar
af var aðeins lítill hluti síld, engin
raunveruleg reynsla fékkst því af
starfsemi Faxaverksmiðjunnar né
af „norsku aðferðinni".
Þrátt fyrir þessa slæmu tíð voru
stjórnendur verksmiðjunnar
bjartsýnir á framtíðina. En svo
var ekki um alla. Þórður
Björnsson bæjarfulltrúi var einn
hinna efagjörnu. Hann lagði í
nóvember 1952 fram spurninga-
lista í níu liðum um fjármál og
framkvæmdir Faxaverksmiðj-
unnar. Svörin bárust skömrnu
síðar. Þar segir að hráefnisnýting
hjá verksmiðjunni, þann tíma sem
hún starfaði, hefði verið mun
betri en hjá öðrum verksmiðjum
í landinu. Mjölið væri betra, hvít-
ara, eggjahvítuauðugra og fitu-
SAGNIR 79