Nýtt Helgafell - 01.11.1957, Blaðsíða 50

144
HELGAFELL
þeim. Þjóðfélagsádeila Orwells var skýr og
óvægileg. Hann skrifaði mikið um áhrif
kommúnismans á hugsunarhátt Vestur-
landamanna einmitt á þeim árum, þegar
þau voru helzt iátin liggja í þagnargildi.
Hér fer á eftir smákafli úr grein eftir Or-
well sem nefnist Að stemma stigu fyrir
bókmenntum. Grein þessi var síðast endur-
prentuð í Selected Essays eftir Orwell,
Penguin Books, 1957.
. . . Hvað sem öðru líður er hin rússneska goð-
sögn til vor komin og veldur slíkri spillingu, að
það leggur óþefjan af henni. Þegar maður sér
hámenntaða menn horfa með tómlæti á kúgun
og ofsóknir, veit maður varla, hvort er auðvirði-
legra, mannfyrirlitning þeirra eða skammsýni.
Til dæmis eru margir vísindamenn einsýnir að-
dáendur Ráðstjórnarríkjanna. Þeir virðast álíta,
að það megi einu gilda þótt frelsið sé afmáð,
úr því að þeirra eigin grein sætir ekki þröngv-
unum í bili. Ráðstjómarrikin eru víðáttumikið
land, sem er verið að nytja sem örast, þeim er
sár þörf á vísindamönnum og þess vegna njóta
þeir góðrar aðbúðar. Ef vísindamennirnir sneiða
hjá hættulegum greinum svo sem sálfræði, njóta
þeir hverskonar sérréttinda. Á hinn bóginn eru
rithöfundar beittir hörkubrögðum. Bókmennta-
legum skækjum eins og Ilya Ehrenburg eða
Alexei Tolstoy er að vísu borgað stórfé, en hins
vegar er hið eina, sem nokkurt gildi hefir fyrir
rithöfundinn, málfrelsið, frá honum tekið. Að
minnsta kosti sumum þeim ensku vísindamönn-
um, sem tala af mestri hrifningu um tækifæri
þau sem rússneskum vísindamönnum bjóðist,
er ekki fyrirmunað að skilja þetta. En þeir virð-
ast hugsa sem svo: „Rithöfundar eru ofsóttir í
Ráðstjómarríkjunum. Hvað um það? Ég er ekki
rithöfundur." Þeim er ekki ljóst, að hvers konar
árás á andlegt frelsi og hugtakið hlutlæg sann-
indi, stofnar þegar frá líður allri andlegri starf-
semi í voða.
Eins og stendur umbera alræðisríkin vísinda-
manninn, af því að þau þurfa hans með. Vísinda-
menn aðrir en Gyðingar voru auk heldur allvel
haldnir í Þýzkalandi á valdatíð nazista, og stétt
þýzkra vísindamanna veitti Hitler yfirleitt enga
mótspyrnu. Enn sem komið er, verður jafnvel
hinn einráðasti valdhafi að taka efnisveruleik-
enn til greina, sumpart vegna frjálslyndrar hugs-
unarvenju, sem enn vill loða við og sumpart af
því að hann þarf að búa sig í stríð. Meðan ekki
er hægt með öllu að sniðganga efnisveruleik-
ann, meðan tveir og tveir verða að vera sama
og fjórir, svo sem eins og þegar gera skal upp-
drátt að flugvél, þá hefir vísindamaðurinn hlut-
verki að gegna, og getur auk heldur fengið að
njóta nokkurs frelsis. Hann á eftir að ranka við
sér, þegar alræðisríkið er komið á fastan grunn.
En vilji hann varðveita vísindin óspillt, ber
honum að rækja bræðralag við félaga sína bók-
menntamennina, í stað þess að láta sig einu
gilda, að þaggað sé niður í rithöfundum eða þeim
sé hrundið í dauðann, og dagblöð séu fölsuð eftir
áætlun........
Hugsanafrelsi og prentfrelsi er oftast gagn-
rýnt með rökum, sem ekki tekur að anza. Allir.
sem hafi einhverja reynslu af því að flytja fyrir-
lestra eða eiga kappræður, geta farið með þau
utanbókar aftur á bak sem áfram. Hér á ég ekki
við þá alþekktu þrætukenningu, að frelsið sé
blekking, né hina, að það sé meira frelsi í al-
ræðisríkjunum heldur en lýðræðisríkjunum, ég
á við þá kenningu, sem er bæði haldbetri og
hæt’tulegri, sem sé að frelsið sé óæskilegt og
andlegur heiðarleiki sé nokkurs konar ólýðholl
sjálfselska.
Leiðréttingar
í grein Þorsteins Hannessonar um leiklist í
síðasta hefti Helgafells, hefur slæðzt prentvilla.
Á bls, 91, 2. dálki stendur .... því að mikið af
þeim hlutverkum, sem syngja þurfti voru skipuð
söngvurum, sem ekkert kunnu til söngs. . . . Hér
átti að standa: .... leikurum, sem ekkert kunnu
til söngs. . . .
í grein Páls S. Árdals, Siðgæði og eilíft líf hef-
ir misprentazt titill á bók eftir Bertrand Russell
í neðanmálsgr. bls. 73. Réttur titill er Human
Knowledge. Its Seope and Limits.
í sömu grein, bls. 78, stendur: Ef einhver segði
við mig, „hvers vegna skyldi ég ekki kvelja og
myrða, þar eð ég mun deyja og vitund mín
slokkna?“, myndi mér ekki finnast hann mæla
óskynsemlega. Á að standa: skynsamlega.
Ritstj.