Nýtt Helgafell - 01.11.1957, Blaðsíða 29

HVERNIG URÐU LJÓÐ JÓNASAR TIL?
123
VIII
Síðasta æviárið bjó Jónas í Höfn við
miklu daprara hag. Rúmum mánuði fyrir
andlát sitt skrifar hann — í síðasta bréf-
inu, sem til er frá honum: „Lægi alténd
vel á mér, gæti ég sjálísagt ort betur.“ Og
rétt eftir fráfall hans talar Finnur prófessor
IMagnússon um „það heilsuleysi og eins
konar sinnisveiki, er hann á síðustu árum
ævi sinnar hafði við að stríða.“ Mikið
myrkur hefur því oft grúft yfir huga þess
manns, er hefur ort fallegar um sumar og
sól en flest önnur íslenzk skáld og einna
mestri birtu brugðið inn í hugskot þjóðar-
innar.
Verða nú aðeins fá sköpunardæmi nefnd
frá leiðarlokunum.
Fyrstu sonnettu á íslenzku hafði Jónas
ort í Sórey, Eg bið að heilsa (Nú andar
suðrið sæla). „.4 nýársdag 1845“ kallar
dr. Matthías Þórðarson aðra sonnettu og
merkilegt kvæði, sem er að vísu fyrirsagn-
arlaust í eiginhandarriti, en virðist ort við
upphaf síðasta æviárs Jónasar og líklega
á nýársdag. Það er nokkuð fjarrænt og þó
persónulegt — og er holl hugleiðing þeim,
sem telja Jónas yfirborðslegan og grunnan:
Svo rís um aldir árið hvert um sig,
eilífðar lítið blóm í skinu hreinu;
mér er það svo sem ekki neitt í neinu,
því tíminn vill ei tengja sig við mig.
Eitt á eg samt, og annast vil eg þig,
hugur mín sjálfs í hjarta þoli vörðu,
er himin sér og unir lágri jörðu
og þvkir ekki þokan voðalig.
Ég man þeir segja: „Hart á móti hörðu,“
en heldur vil eg kenna til að lifa,
og þó að nokkurt andstreymi ég bíði,
en liggja eins og leggur uppi í vörðu,
sem lestastrákar taka þar og skrifa
og fylla, svo hann finnur ei, af níði.
Eitt er það því, sem Jónas vill varðveita
um fram allt: Það er hugur sjálfs hans, sem
hjartað verndar. Hann vill ekki herða sig
svo mjög gegn hörku heimsins, að hann
glati tilfinningum sínum og þar með sjálf-
ræði sínu og einstaklingseðli. Heldur vill
hann kenna til og bíða andstreymi. Með
þeirri trúarjátningu á gildi tilfinningalífs-
ins heilsar hann síðasta ári síriú.
IX
Síðasta kvæði Jónasar, sem hann yrkir
mánuði fyrir andlát sitt, er Leiðarljóð til
Jóns Sigurðssonar, sem sérprentað var og
flutt Jóni forseta í kveðjusamsæti í Ilöfn,
áður en hann fór til að sitja hið fyrsta al-
þingi í Reykjavík eftir endurreisn þess.
En Jónas hafði, sem kunnugt er, viljað
hafa það á Þingvelli, þar sem Jón Sigurðs-
son hafði barizt fyrir Reykjavík sem al-
þingisstað — og koma hér bæði fram virð-
ing fyrir Jóni Sigurðssyni og sár vonbrigði
um þingsetrið, undarlegur samleikur sigur-
gleði og biturleika. I þessu dróttkveðna
kvæði er kveðandi á fáeinum stöðum ábóta-
vant, og þótt ofmælt sé hjá Gröndal í
Dægradvöl, að Jónas væri allur í form-
inu, þá benda slíkir agnúar hjá því lista-
skáldi til þess, að kvæðið hafi verið ort í
nokkrum flýti fyrir samsætið — jafnvel
enn fremur en kvæðið til Gaimards: Þú
stóðst á tindi Heklu hám — og það hafi
ekki hlotið fullnaðargerð. Þessa smávægi-
legu forinhnökra, sem menn taka varla
eftir við fyrsta lestur, er einmitt helzt að
finna þar, sem Jónasi er mest í muna: í
Ijúfum náttúrumvndum — sem hann bregð-
ur upp sem andstæðum við Reykjavíkur-
mölina — og hneykslun á þingstaðarvalinu:
Breiðir kvöldið blíða
bláan yfir sjáinn
Ijósa blæju, hýsa
hængir í marsængu.
Hunangsfluga holu
hyggin marga byggir.