Morgunblaðið - 13.08.2012, Blaðsíða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 13. ÁGÚST 2012
MultiMaster
fjölnotavél
slípar - sagar - skefur
raspar - brýnir - o.fl.
F A G M E N N S K A A L L A L E I Ð
Skeifan 3 E-F • 108 Reykjavík • Sími 581 2333 • rafver.is
Árin segja sitt1979-2012
BISTRO
Laugarásvegi 1 | 104 Reykjavík | Sími: 553 1620 | laugaas.is
Þann 11. júní sl.
samþykkti Alþingi tvö
mikilvæg mál sem
varða málefni fatlaðs
fólks. Annað þeirra
var þingsályktun um
framkvæmdaáætlun í
málefnum fatlaðs fólks
2012-2014 og hitt var
frumvarp til laga um
breytingu á lögum um
réttindagæslu fyrir
fatlað fólk nr. 88/2011 (ráðstafanir
til að draga úr nauðung í þjónustu
við fatlað fólk). Öryrkjabandalag
Íslands (ÖBÍ) fagnar þessum
áfanga og telur að þetta skipti fatl-
að fólk miklu máli. Með þessum
samþykktum er stigið mikilvægt
skref til að nálgast markmið samn-
ings Sameinuðu þjóðanna um rétt-
indi fatlaðs fólks, en hann stuðlar
að því að fatlað fólk njóti allra
mannréttinda og mannfrelsis til
fulls og jafns við aðra.
Framkvæmdaáætlun í mál-
efnum fatlaðs fólks 2012-2014
Framkvæmdaáætlunin tekur mið
af samningi Sameinuðu þjóðanna
um réttindi fatlaðs fólks sem Ísland
undirritaði í mars 2007. Hún byggir
á félagslegri sýn á fötlun en sam-
kvæmt henni eiga samfélagslegar
hindranir stóran þátt í að skapa
fötlun einstaklings. Áætlunin skipt-
ist í tvo hluta. Í fyrsta lagi er sett
fram stefna í málefnum fatlaðs
fólks sem nær til ársins 2020, en
annar hluti áætlunarinnar nær til
2014. Eitt af meginmarkmiðum
hennar er að „íslenskt samfélag
byggist á virðingu fyrir fjölbreyti-
leika og viðurkenningu á fötluðu
fólki sem hluta af mannlegum
margbreytileika“ og að „tryggt
verði að fatlað fólk njóti mannrétt-
inda og mannfrelsis til jafns við
aðra.“ Í rannsóknum hefur komið
fram að fötluðu fólki finnst það
ekki eins rétthátt og annað fólk.
Við ýmsar aðstæður upplifir það að
vera ekki viðurkennt
sem fullgildir sam-
félagsþegnar, að ekki
sé gert ráð fyrir því
og að skoðanir þess
séu ekki teknar alvar-
lega. Í síðari hluta
koma fram útfærslur
á einstökum verk-
efnum þar sem fram
koma markmið og
leiðir til að fjarlægja
þær hindranir sem
koma í veg fyrir að
fatlað fólk geti tekið
fullan þátt í samfélaginu.
Málasvið áætlunarinnar eru átta
talsins. Að mati ÖBÍ eru þau öll
jafn mikilvæg og tengjast inn-
byrðis. Sjónum er beint að mann-
réttindum og sviðin hafa með að-
gengi fatlaðs fólks að samfélaginu
að gera. Manngert aðgengi getur
verið mikil hindrun fyrir fatlað fólk,
en ríkjandi viðhorf samfélagsins,
sem byggir oft á tíðum á vanþekk-
ingu, hefur ekki síður áhrif. Breyta
verður þessu viðhorfi meðal annars
með því að bjóða upp á aukna
fræðslu og upplýsingar. Vert er að
minnast sérstaklega á eitt málasvið
áætlunarinnar, þar sem fjallað er
um samning Sameinuðu þjóðanna
um réttindi fatlaðs fólks, en hann
mun í framtíðinni hafa gífurleg
áhrif á mannréttindi. Þar segir að
stefnt sé að því að leggja fram
frumvarp fyrir Alþingi um fullgild-
ingu hans eigi síðar en á vorþingi
2013. ÖBÍ telur brýnt að þau orð
standi og að gengið verði hið fyrsta
frá endurskoðun á þýðingu samn-
ingsins sem samkvæmt áætluninni
á að vera lokið.
Framkvæmdaáætlunin nær til
þriggja ára og gert er ráð fyrir að
hún verði endurskoðuð að þeim
Eftir Hrefnu K.
Óskarsdóttur
» ÖBÍ lýsir ánægju
sinni með að loks
hafi verið tekið á rétt-
indamálum fatlaðs
fólks.
Hrefna K. Óskarsdóttir
Spor í rétta
átt í málefnum
fatlaðs fólksÞað er fleira en fitaí mat úr dýrakjöti og
alifuglakjöti sem er
varasamt heilsu okk-
ar. Sé notaður mikill
hiti og lengi við mat-
seldina og óheppilegar
hitunaraðferðir mynd-
ast inni í kjötvöðv-
anum óregluleg
hringaamín (HCA) og
jafnvel fjölhringa kol-
vetni (PAH), efnasambönd sem
ekki er auðvelt að fjarlægja áður
en kjötið er borðað eins og t.d.
brennda skorpu eða brúnaða kjúk-
lingahúð sem enginn ætti að leggja
sér til munns sem er annt um
heilsuna. Það er einkum grillun,
steiking, brúnun og glóðareldun
(barbecue) sem eru ákaflega vara-
samar í þessu sambandi. Einna
mest myndast í steiktu beikoni.
Ofnbökun og ofnbrúnun er að-
eins skárri varðandi myndun þess-
ara efnasambanda. Vatns- eða
gufusuða auk örbylgjueldunar
myndar nánast ekkert af efnunum.
Þau hafa valdið ristil-, brjósta-,
bris-, lifrar- og þvagblöðru-
krabbameini í dýrum og þá vænt-
anlega í mönnum líka. Þá hefur
verið fundið að sum hringaamín
geta eyðilagt orkuberana í frumun
og þá einkum í hjartavöðvanum
sem leiðir til þess að fruman deyr.
Það skyldi því aldrei vera að gamla
moðsuðan, sem meira
að segja ég man eftir
hjá ömmu minni, hafi
verið hollasta aðferðin
við að elda kjöt! Þá
eru það einkum B-
vítamín sem skemmast
við alla hitun en þó
minnst við hæga
vatnssuðu auk þess
sem engin efni tapast
sé soðið notað og er
kjötsúpan gott dæmi
um hollusturétt. Ann-
ar hollur réttur er
bufftartar.
En það er fleira varasamt við
kjötvörur. Séu þær unnar er mikil
hætta á að nítrósaamín verði til
staðar. Þetta eru efni sem valda í
raun flestum gerðum krabbameina.
Í unnar kjötvörur er iðulega bætt
nítrati og/eða nítríti. Nítratið getur
verið þarna af náttúrulegum ástæð-
um líka en breytist í nítrít og við
hita breytist nítrít síðan í nítr-
ósaamín.
Það var 1965 að ég fór á milli
síldarmjölsverksmiðjanna á vegum
yfirvalda til að fá framleiðendur til
að gæta hófs við rotvörn á síldinni.
Þá var notað formalín og nítrít til
þess arna og oft ógætilega. Í eld-
þurrkurunum sem þá voru notaðir
myndaðist svo nítrósaamín í mjöl-
inu sem var selt sem skepnufóður
og gat því valdið krabbameini í
skepnunum á stuttum tíma ef ekki
væri að gætt.
Nú erum við mannskepnan í
áhættuhópnum vegna neyslu á salt-
kjöti, svínafleski, pylsum, salami,
beikoni og fleiri vörum sem nítrít
hefur verið notað í. Þá getur nítr-
ósaamín myndast í maganum við að
borða mat sem inniheldur nítrít.
Farið er að rekja heilaæxli og hvít-
blæði í börnum til þessa vegna
óhóflegs pylsusjoppuáts. Þá er
ristilkrabbamein talið stafa frá slík-
um unnum kjötvörum og pylsum
ýmiskonar.
Það myndast mikið magn sind-
urefna við niðurbrot þessara efna í
líkamanum og er eitt ráð að borða
með kjötinu mikið af náttúrulegum
mat með andoxunarefnum úr jurta-
ríkinu eða breyta um lífsstíl og
borða minna kjöt og meiri fisk sem
inniheldur ekki nítrósaamín og
mörgum sinnum minna af t.d.
hringaamínum við sömu eldunar-
aðferðir. Best væri að nota vatn –
eða gufusjóða auk örbylgjuhitunar
sem mest og nota alfarið sem
ferskast og óunnið hráefni.
Eldunaraðferðir og áhrif þeirra
Eftir Pálma
Stefánsson » Það skyldi því aldrei
vera að gamla moð-
suðan, sem meira að
segja ég man eftir hjá
ömmu minni, hafi verið
hollasta aðferðin við að
elda kjöt!
Pálmi Stefánsson
Höfundur er efnaverkfræðingur.
- nýr auglýsingamiðill