Morgunblaðið - 31.12.2012, Blaðsíða 30

30 STJÓRNMÁL
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 31. DESEMBER 2012
Á
ramót marka nýtt upphaf og að þessu sinni gefur
nýja árið okkur tækifæri til að ráðast í miklar og að-
kallandi úrbætur. Það er mikilvægt að nýja árið og
það kjörtímabil sem þá hefst nýtist vel.
Þegar við lítum yfir undanfarin ár sjáum við að ef
teknar hefðu verið skynsamlegar og rökréttar ákvarðanir í sam-
ræmi við aðstæður í samfélaginu gætum við verið komin langt á
leið með að byggja upp almenna velferð í landinu. Við sjáum
reyndar líka að það hefði getað farið verr ef ekki hefði verið kom-
ið í veg fyrir mjög óskynsamlegar ákvarðanir.
Ákvarðanir skipta máli og það skiptir miklu máli hvaða stefna
ræður för við stjórn landsins.
Glötuð tækifæri vegna skorts á nauðsynlegri rökræðu
Það eru margar ástæður fyrir því að undanfarin ár hafa reynst
ár glataðra tækifæra en stór hluti skýringanna liggur í því að hér
hefur ekki átt sér stað sú pólitíska rökræða sem er nauðsynleg
þegar takast þarf á við stór úrlausnarefni.
Tilgangur lýðræðislegra stjórnmála er sá að menn leggi fram
ólíkar hugmyndir og meti kosti þeirra og galla, velji svo skyn-
samlegustu lausnirnar og framkvæmi í samræmi við það. En
þegar að mikið lá við að stjórnmálin tækjust á við erfið úrlausn-
arefni með skynsamlegustu lausnunum virkuðu stjórnmálin ekki.
Þess í stað hafa undanfarin ár verið undirlögð af ímyndarstjórn-
málum.
Í stað lýðræðislegrar rökræðu hefur orðræðan verið allsráð-
andi. Heita má að „orðræði“ hafi leyst lýðræði af hólmi. Til að út-
skýra hvað ég á við er við nefni ég þrjú dæmi:
 1. Nýir stjórnmálaflokkar
Hefðbundnir stjórnmálaflokkar hafa legið undir ámæli á und-
anförnum árum fyrir eitt og annað sem yfirleitt er lýst með
margendurteknum frösum: Sérhagsmunagæsla, flokksræði,
klíkustjórnmál, foringjaræði, leyndarhyggja o.s.frv. Því er auk
þess haldið fram að flokkarnir séu meira og minna allir eins. Í
umræðu hafa þeir meira að segja verið sameinaðir í einn flokk
undir nafninu Fjórflokkurinn.
Fjölmiðlar og álitsgjafar gera kröfunni um breytingar hátt
undir höfði. Brellum þeirra sem skilgreina sig sem „eitthvað ann-
að“ er hampað en málefnalegar tillögur eða umbætur innan
flokka fá litla athygli. Mantran er sú að það þurfi eitthvað nýtt.
Eitthvað lýðræðislegt, gagnsætt, með áherslu á persónukjör,
valddreifingu o.s.frv. Svo birtast ný framboð sem kynna sig sem
einmitt þetta, eitthvað nýtt, lýðræðislegt og opið. Framboð sem
leitast við að haka við alla frasana í málflutningi sínum. En hvað
kemur svo á daginn? Nýju framboðin standa í stöðugum hrossa-
kaupum við ríkjandi stjórnvöld og þeim er stjórnað af fámennum
hópum sem velja alla frambjóðendur í öllum kjördæmum.
Hjá einu af nýju framboðunum voru allir frambjóðendur valdir
af sérstakri nefnd sem heitir Nefndin. Annað framboð hafði skipt
um nafn og aðildarfélög fjórum sinnum þegar síðast var talið.
Hjá þriðja framboðinu reyndist málefnaleg samstaða engin þeg-
ar á reyndi og jafnvel stofnandinn hefur dregið sig í hlé.
Þessu er hampað sem svarinu við kröfunni um lýðræði,
gagnsæi, persónukjör og opin stjórnmál og gagnrýni er með
minnsta móti enda ráða frasarnir för en ekki innihaldið.
Raunin er sú að stjórnmálaflokkar eru ekki í eðli sínu góðir eða
slæmir. Þeir eru verkfæri lýðræðisins, sem hægt er að fara vel
með eða illa. En ef þeir eiga að geta gegnt hlutverki sínu svo að
lýðræðið virki verða menn að líta til þess fyrir hvað þeir standa í
raun en ekki bara hvaða frasa þeir nota.
 2. Stjórnarskráin
Eftir áramót hefst á ný umræða um stjórnarskrá lýðveldisins.
Hún hefur fram að þessu fyrst og fremst farið fram á grundvelli
orðræðu fremur en rökræðu. Í stað þess að meta lagaleg áhrif
hverrar greinar, eins og nauðsynlegt er, hefur umræðan verið
sett í það far að þeir sem ekki vilji samþykkja ákveðna tillögu að
stjórnarskrá nánast umræðulaust séu andstæðingar almanna-
hagsmuna.
Þetta er kaldhæðnislegt í ljósi þess að stjórnarskrá er ætlað að
verja almannahagsmuni með því að skapa stöðugleika óháð dæg-
ursveiflum og lýsa grunnstoðum réttarríkisins. Réttarríkinu er
ætlað að verja almenning á grundvelli laga og lýðræðis og hemja
það vald sem ræður umræðunni á hverjum tíma.
Að undanförnu hafa flestir helstu sérfræðingar á sviði stjórn-
skipunar varað við því hvernig haldið hefur verið á stjórnarskrár-
málinu. Það sama á við um fulltrúa úr stjórnlagaráði, ekki hvað
síst formann ráðsins. En jafnvel það dugar ekki til þegar orðræð-
an hefur tekið völdin.
Hver sem leyfir sér að setja fram rökstudda gagnrýni sætir
árásum. Alþingi ber hins vegar skylda til að hlusta á ábendingar
og aðvaranir sérfræðinga. Það á sérstaklega við um stjórn-
arskrána.
Flýtir vinnu við nýja stjórnarskrá ávísun á réttaróvissu
Það er fráleitt að hægt sé að ljúka vinnu við nýja stjórnarskrá
nú þegar 27 þingfundadagar eru eftir fram að kosningum. Af-
rakstur slíkra vinnubragða myndi skapa margra ára réttaróvissu
og ótal ófyrirsjáanleg vandamál. Skynsamlegast er að nýta
næstu mánuði til að ná samstöðu um ákveðnar breytingar og
halda svo áfram að loknum kosningum á grundvelli þeirrar vinnu
sem er komin af stað.
 3. Evrópusambandið
Hér á landi hefur í nokkur ár staðið einstök og oft á tíðum
furðuleg umræða um Evrópusambandið. Fáir hafa þó beitt sér
fyrir aðild að ESB. Í stað þess er spurt: „Er ekki skynsamlegast
að klára samningaviðræður og taka afstöðu til samningsins þegar
hann liggur fyrir, gefa þjóðinni lýðræðislegt tækifæri til að taka
upplýsta afstöðu, á þjóðin ekki rétt á því?“ Þetta fellur allt vel að
orðræðunni, hakað er við öll helstu stikkorðin; þjóðin, tækifæri,
réttur, lýðræði, upplýst, viðræður, samningur.
Málflutningur þessi byggist hins vegar ekki á innhaldi eða rök-
um. Jafnvel Evrópusambandið sjálft hefur reynt að útskýra mál-
ið. Leiðarvísir ESB varar við því að talað sé um samninga-
viðræður enda gefi það til kynna að verið sé að semja um
eitthvað. Raunin sé að viðræðurnar snúist um það með hvaða
hætti umsóknarríkið ætli að laga sig að reglum ESB. Þetta hefur
síðan verið áréttað með bréfaskriftum.
Hver er raunveruleikinn? Stjórnvöld sem sækja um aðild að
ESB lýsa með því yfir vilja til að ganga í sambandið. Viðræð-
urnar fjalla svo um það með hvaða hætti kröfur ESB um aðlögun
verði uppfylltar. Umræða um könnunarviðræður til að sjá hvað
er í boði svo hægt sé að taka „upplýsta afstöðu“ eru móðgun að
mati ESB.
Fleiri tækifæri en nokkur önnur þjóð í Evrópu
Að sjálfsögðu hefur fólk ólíkar skoðanir á því hvort Ísland ætti
að ganga í ESB og á að sjálfsögðu að vera frjálst að því hvar í
flokki sem það stendur. En þegar þeir sem komu í veg fyrir að
þjóðin yrði spurð hvort stjórnvöld ættu að sækja um aðild að
ESB láta eins og þeir séu sérstakir talsmenn lýðræðis beita þeir
innihaldslausri orðræðu en ekki rökum. Slíkt er skaðlegt hvort
sem menn vilja ganga í ESB eða ekki.
Mistökin undanfarin ár og skaðleg pólitísk stefna hafa verið
samfélaginu dýr. Engu að síður stendur Ísland frammi fyrir
meiri tækifærum en nokkur önnur þjóð í Evrópu. Látum stjórn-
málin á nýju ári ekki snúast um innihaldslausa orðræðu. Einbeit-
um okkur að því að leysa hin óleystu vandamál íslenskra heimila
og atvinnulífs hratt og vel. Ef skynsemi og rökhyggja fá að ráða
för á nýju ári og nýju kjörtímabili getum við nýtt tækifærin svo
að allir Íslendingar fái notið raunverulegrar velferðar.
Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, formaður Framsóknarflokksins
Morgunblaðið/Kristinn
Lýðræði taki við af „orðræði“
„Mistökin undanfarin ár og skaðleg pólitísk
stefna hafa verið samfélaginu dýr. Engu að
síður stendur Ísland frammi fyrir meiri
tækifærum en nokkur önnur þjóð í Evrópu.
Látum stjórnmálin á nýju ári ekki snúast
um innihaldslausa orðræðu.“