Morgunblaðið - 31.12.2012, Blaðsíða 31

STJÓRNMÁL 31
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 31. DESEMBER 2012
„Við sem byggjum Ísland viljum skapa réttlátt samfélag þar sem
allir sitja við sama borð. Ólíkur uppruni okkar auðgar heildina og
saman berum við ábyrgð á arfi kynslóðanna, landi og sögu,
náttúru, tungu og menningu.
Ísland er frjálst og fullvalda réttarríki með frelsi, jafnrétti, lýðræði
og mannréttindi að hornsteinum.
Stjórnvöld skulu vinna að velferð íbúa landsins, efla menningu
þeirra og virða margbreytileika mannlífs, lands og lífríkis.
Við viljum efla friðsæld, öryggi, heill og hamingju á meðal okkar
og komandi kynslóða. Við einsetjum okkur að vinna með öðrum
þjóðum að friði og virðingu fyrir jörðinni og öllu mannkyni.
Í þessu ljósi setjum við okkur nýja stjórnarskrá, æðstu lög l-
andsins, sem öllum ber að virða.“
Á
þessum aðfaraorðum hefst frumvarp til stjórn-
arskipunarlaga sem nú er til umfjöllunar á Alþingi.
Nýr samfélagssáttmáli er í bígerð. Um áramót er
góður siður að staldra við og horfa bæði fram á við
og til fortíðar. Líta í kringum sig, læra af því sem
gert hefur verið og sjá hvar tækifæri framtíðarinnar liggja. Við
ættum að láta þessi aðfaraorð vísa okkur veginn.
  
Líf okkar flestra breyttist við hrunið 2008. Þegar ég horfi til
baka þakka ég fyrir að okkur var hrundið af þeirri vegferð
græðgi og sjálfselsku sem samfélag okkar var á þótt við höfum
enn ekki fundið jafnvægi og réttlæti. Á árunum eftir aldamótin
var Ísland að verða „alþjóðleg fjármálamiðstöð“ án þess að mikil
lýðræðisleg umræða hefði farið fram um það. Valdhafarnir gott
sem gáfu fjármálastofnanir ríkisins og teningunum var kastað í
spilavítinu. Og allt þetta gerðist án þess að þjóðin hefði verið
spurð álits eða spurð að því í hvernig samfélagi hún vildi búa. Og
án þess að upplýst væri um hvað fælist í þessari „alþjóðlegu fjár-
málamiðstöð“ og hvaða áhætta væri í henni fólgin fyrir þjóð-
arbúið. Við vorum bara ríkasta þjóð í heimi og áttum að þakka
fyrir það.
Kannski það sé einkenni á íslenskri þjóðarsál að vera ginn-
keypt fyrir skyndigróða og töfralausnum. Einu sinni átti allt að
reddast með fiskeldi og loðdýrarækt. Ein jólin áttum við öll að
finna sæluna í fótanuddtæki. Og okkur hefur verið bjargað þegar
kannski hefði verið farsælla til langs tíma litið að við kæmum
sjálf undir okkur fótunum. Við fengum Marshall-aðstoð, herstöð
sem veitti okkur umtalsverðar tekjur og svo tóku álverin við sem
ein „allsherjar-hvað sem það kostar-lausn“. Haustið 2008 var
orðið á götunni það að við fengjum hraðferð inn í Evrópusam-
bandið sem myndi veita okkur skuldaaflausn eins og skot. Það
varð nú ekki og erfitt að sjá nú að það sé eitthvað sem ESB vilji
eða geti. Nú velti ég því fyrir mér hvort olía við Íslandsstrendur
sé næsta kvikkfix sem eigi öllu að redda. Við höfum frétt að meiri
líkur en minni séu á því að olía sé á Drekasvæðinu og íslensk
stjórnvöld hafa þegar boðið olíuleitina úr, reyndar ekki í fyrsta
sinn. Þetta hefur allt saman gerst án mikillar umræðu. Stöku
frétt skýtur upp kollinum og rætt er við nokkra karla. Erfitt er
fyrir hinn almenna borgara að átta sig á um hvað er í raun og
veru að ræða. Hvað felst í olíuleit og hvernig fer hún fram? Getur
hún verið áhættusöm fyrir lífríkið? Hvað felst í heimild til olíu-
leitar? Ef olía finnst, hvað gerum við við arðinn af þeirri auðlind?
Verður hann þjóðarinnar eða fer hann til þeirra sem unnu í olíu-
leitarhappdrættinu? Fer það saman við hreina ímynd okkar að
verða kannski olíuríki? Og ef olía finnst, getum við ákveðið að
vinna hana ekki?
Öllum þessum spurningum og mun fleiri til þyrfti að svara áð-
ur en lengra er haldið. Við sem þjóð þurfum að finna leiðir til
þess að ræða málin án gífuryrða, leggja fram upplýsingar og
raunverulega skilja þær og fá fram þjóðarvilja. Eða ætlum við að
vakna upp einn daginn sem olíuríki, með kostum þess og göllum
án þess að það hafi verið rætt frekar en að eyjan okkar fagra yrði
„alþjóðleg fjármálamiðstöð“?
Sumar ákvarðanir eru svo stórar að það er ekki réttlætanlegt
að kjörnir fulltrúar véli um þær og ráði niðurstöðunni einir. Sumt
er þannig að landsmenn allir ættu að þurfa að kynna sér málin og
mynda sér skoðun áður en farið er af stað. Lýðræði er nefnilega
svo miklu meira en að kjósa á nokkurra ára fresti. Lýðræði bygg-
ist á samræðunni um leiðir og lausnir og sameiginlegri ákvarð-
anatöku. Og svo samræðan geti farið fram þurfum við upplýs-
ingar sem við getum treyst.
  
Eitt hinna stóru mála samtímans er stjórnarskráin okkar og
breytingar á henni. Þegar allt hrundi fannst mér sem samfélag
okkar byggðist á veikum stoðum. Fyrir mér voru það þó engin
ný sannindi að við Íslendingar höfðum í raun aldrei ákveðið
hvernig samfélag við ætluðum að byggja. Hlutirnir gengu hér
sinn vanagang, í stað kóngs komu innlendir herrar en fáir dróu
vald þeirra í efa eða töldu sig geta haft beinan aðgang að ákvarð-
anatökunni nema í gegnum flokksklíkurnar. Hér hefur verið
stunduð fyrirgreiðslupólitík þar sem öllum lífsins gæðum var út-
hlutað í gegnum flokksaðild eða ættartengsl en þó oftast hvort
tveggja. Ég vil ekki búa í svoleiðis samfélagi. Ég vil búa í landi
þar sem öllum eru tryggð jöfn tækifæri en þú uppskerð eins og
þú sáir.
Eftir hrunið varð krafan um nýja stjórnarskrá hávær. Okkur
skorti þennan samfélagssáttmála og samræðuna um hvernig
þjóðfélag við vildum byggja. Nú erum við vonandi á síðustu
metrunum við að skapa hann, með margþættu ferli þar sem al-
mennum borgurum hefur verið tryggð aðkoma á hverju stigi.
Þetta ferli hefur vakið athygli og aðdáun víða um heim og þykir
til fyrirmyndar þótt hér heima hafi sumir allt á hornum sér. Og
þjóðin sagði sína skoðun í þjóðaratkvæðagreiðslu og reyndist
ánægð með plaggið. Nú er það þingsins að hlusta og klára verkið.
Við getum margt lært af stjórnarskrárgerðinni. Þetta opna
ferli til ákvarðanatöku ættum við að nota mun oftar, ekki síst
þegar kemur að stóru málunum. Og við getum nagað okkur í
handarbökin að hafa ekki oftar spurt þjóðina hvert hún vildi
halda. Ég held að það hafi verið óráð að spyrja þjóðina ekki hvort
rétt væri að sækja um aðild að ESB sumarið 2009 og það er að
koma í bakið á okkur núna. Þjóðaratkvæðagreiðsla um það stór-
mál hefði tryggt þjóðinni hlutlausar upplýsingar um hvað í um-
sókn og aðild fælist áður en haldið var af stað. Umræðan virðist
því miður oft á villigötum þegar að því kemur og hræðsluáróður
áberandi. Hefði þjóðin ákveðið að sækja skyldi um aðild hefðu
stjórnvöld haft mun skýrara umboð við samningsborðið og það
ekki verið undir geðþótta einstakra ráðherra komið hvernig
gengi. Hefði þjóðin ákveðið að sækja ekki um værum við senni-
lega að íhuga aðrar leiðir þegar kemur að efnahags- og gjaldmið-
ilsmálum, leiðir sem ef til vill verða þær sem við þurfum að feta
okkur ef samningar við ESB nást ekki eða ef þjóðin hafnar þeim
þegar á hólminn er komið. Þess í stað erum við föst í ferli sem við
vitum ekki hvort og þá hvenær leiðir til ásættanlegrar nið-
urstöðu.
  
Stóra verkefnið á næsta kjörtímabili verður að gera þjóðfélag-
ið réttlátara en í því finnst mér ríkisstjórnin hafa brugðist. Það
verður ekki gert nema með leiðréttingu á skuldum heimilanna og
með því að koma húsnæðislánum hér í sambærilegt horf og á hin-
um Norðurlöndunum. Efnahagskreppur einkennast af eigna-
tilfærslum og það er alveg ljóst hverjir bera byrðarnar í okkar
samfélagi. Hrein eign Íslendinga á aldrinum 30-45 ára féll frá því
að vera 137 milljarðar króna niður í 8 milljarða í mínus á árunum
2006 til 2011. Hún sem sagt þurrkaðist út og heil kynslóð stendur
eftir eignalaus. Það er óásættanlegt og verður að laga. Því miður
hafa tækifærin til þess runnið okkur úr greipum eitt af öðru og
sífellt flóknara verður að vinda ofan af vitleysunni. Það verður
samt að gera það og til þess eru enn færar leiðir. Og verðtrygg-
ingin verður að fara. Leiðrétting lána og afnám verðtryggingar
er forsendan fyrir þeirri þjóðarsátt sem við verðum að ná.
  
Ísland er að mörgu leyti land tækifæranna. Við erum rík af
auðlindum, ágætlega menntuð og ættum að geta haft það svo
gott. Það er verkefni okkar sem byggjum Ísland að skapa rétt-
látt samfélag þar sem allir sitja við sama borð.
Margrét Tryggvadóttir, formaður þingflokks Hreyfingarinnar
Morgunblaðið/RAX
Um áramót
„Hrein eign Íslendinga á aldrinum 30-45 ára
féll frá því að vera 137 milljarðar króna niður
í 8 milljarða í mínus á árunum 2006 til 2011.
Hún sem sagt þurrkaðist út og heil kynslóð
stendur eftir eignalaus. Það er óásættanlegt
og verður að laga.“