Morgunblaðið - 02.12.2013, Qupperneq 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 2. DESEMBER 2013
Skemmtimennt Opið hús var í Þjóðminjasafninu í gær. Lára Valdís, fjögurra ára, og Dagur Kári, tveggja ára, eru hér í Skemmtimennt, þar sem krakkar mega snerta muni og leika sér að vild.
Ómar
Í október síðast-
liðnum bárust þær
fréttir að atvinnuvega-
og nýsköpunarráðu-
neytið hefði byrjað
vinnu við gerð frum-
varps til breytinga á
iðnaðarlögum nr. 42/
1978. Allt frá árinu
1927, þegar fyrst voru
sett lög um iðju og iðn-
að í landinu, hafa störf
iðnaðarmanna verið
lögvernduð. Þessi iðnaðarlög hafa
verið einstök á heimsvísu, að þeim
þýsku frátöldum. Þau hafa bæði
verndað starfsheiti iðnaðarmanna
sem og rétt þeirra til starfa. Fáir
munu deila um það að iðngreinarnar
í landinu hafi verið kjölfesta í sam-
félaginu.
Iðngreinarnar hafa staðið af sér
ýmis áföll svo sem kreppuna 1929
og bankahrunið 2008. Nú virðist
hins vegar sem núverandi ríkis-
stjórn, er komst til valda með lof-
orðum um að bæta hag heimilanna,
ætli að eyða dýrmætum tíma til
þess að rýra áðurnefnda kjölfestu
samfélagsins. Í nafni atvinnufrelsis
er gerð atlaga að þeim starfs-
stéttum sem haldið hafa hagkerfinu
á floti síðustu áratugi, þ.e. iðnstétt-
unum.
Forsaga málsins er sú að haustið
2010 féllu tveir dómar í Héraðsdómi
Reykjaness þar sem háskóla-
menntað fólk var dæmt fyrir að
stunda iðnrekstur án tilskilinna
réttinda. Þeir sem dómana hlutu
höfðu talið sig í fullum rétti þar sem
menntun þeirra væri „æðri“ en iðn-
menntun, en þarna héldu iðn-
aðarlögin og sönnuðu
gildi sitt.
Í beinu framhaldi
lögðu hagsmuna-
samtök um ljós-
myndun (HUL) að iðn-
aðarráðherra að taka
iðnaðarlögin til endur-
skoðunar. Katrín Júl-
íusdóttir, þáverandi
iðnaðarráðherra, setti í
febrúar 2011 á lagg-
irnar nefnd til að end-
urskoða iðnaðarlögin.
Nefndin var eingöngu
skipuð lögmönnum og
háskólamenntuðum „sérfræðingum“
og engum starfandi iðnmeistara,
enda komst hún að þeirri niðurstöðu
að einkaréttur iðnaðarmanna til
starfa á sínu sviði hefði í för með sér
takmarkanir á atvinnufrelsi.
Nefndin taldi nauðsynlegt að
horfa til Norðurlanda og taka þau
sér til fyrirmyndar, en þar hafði far-
ið fram umbylting og í raun eyði-
legging á iðnmenntakerfum viðkom-
andi landa. Nefndin taldi auk þess
að ekki kæmi fram í iðnaðarlögum
með nægjanlega skýrum hætti
hvert væri markmið laganna. Í öðr-
um lögum um atvinnugreinar sem
hefta aðgang að frjálsri vinnu í við-
komandi grein, eins og t.d. í lög-
unum um störf lögmanna, er heldur
enginn texti sem beinlínis lýsir
markmiði laganna.
Það lýsir best hugsunarhætti
ráðamanna þegar skipuð er nefnd til
að fjalla um löggildingu iðngreina í
landinu að ekki skuli vera einn ein-
asti starfandi iðnaðarmaður innan-
borðs í nefndinni. Það vekur því ugg
okkar, sem störfum á þessum vett-
vangi, að þessa dagana er einn „sér-
fræðinga“ nefndarinnar að undirbúa
frumvarp í ráðuneytinu til að koll-
varpa núverandi kerfi.
Nú á dögunum kom út ný yfirlits-
skýrsla á vegum OECD um starfs-
menntun á Íslandi. Er þar talað um
einstaklega fjölbreytt og sterkt iðn-
námskerfi hér á landi sem býður
upp á mikla möguleika. Verður við
lestur þeirrar skýrslu ekki komist
að annarri niðurstöðu, en að tillögur
nefndar um endurskoðun iðnaðar-
laga séu með öllu fráleitar. Af
hverju að eyðileggja það kerfi sem
aðrir líta upp til og okkur er hrósað
fyrir?
Iðngreinarnar eru flestar alda-
gamlar og eiga sér mikla og ríka
sögu. Hver og ein þeirra er sérstök
á sinn á hátt og krefst sérhæfingar
á tilteknu sviði. Iðngreinarnar eru
samkvæmt aldagamalli hefð þrí-
skiptar í nema, sveina og meistara.
Iðnnám er langt og strangt ætli
menn sér að öðlast meistararéttindi.
Nemarnir læra af sveinum og meist-
urum sem náð hafa fullkomnum tök-
um á handverkinu. Oft er um flókið
handverk að ræða sem byggist á al-
gjörri samþættingu hugar og hand-
ar. Hingað til hefur þótt tryggt að
þegar fólk skiptir við löggilta iðn-
aðarmenn undir stjórn meistara
gangi það að bestu fagþekkingu og
vönduðum vinnubrögðum vísum.
Menntastefna stjórnvalda á Ís-
landi hefur um árabil beinst að því
að allur hinn mikli skari ungmenna
fari bóknámsleiðina gegnum fram-
haldsskóla og endi í háskólanámi.
Iðnnám hefur algjörlega setið á
hakanum og oft og iðulega er gefið í
skyn, jafnvel af menntayfirvöldum,
að þeir sem leggja fyrir sig iðnnám
séu með lægri greind en hinir. Há-
skólar í landinu hafa endalaust tekið
við fólki sem svo er menntað al-
gjörlega án tillits til atvinnutæki-
færa eða þjóðhagslegra þarfa. Þeg-
ar menn síðan standa með sín
ágætu háskólaprófsskírteini at-
vinnulausir og án þess að atvinnu-
lífið hafi nokkurn áhuga á þekkingu
þeirra, þá byrjar hópur þessa fólks
að skotra öfundaraugum til iðn-
greinanna og vill ganga þar til
starfa án þess að hafa lært viðkom-
andi iðn frá grunni.
Það sem hefur veitt iðngrein-
unum ákveðna sérstöðu er að þær
fjöldaframleiða ekki iðnaðarmenn;
nemarnir eru að hluta menntaðir í
iðnfyrirtækjunum sjálfum og fjöldi
þeirra takmarkast af vexti og við-
gangi viðkomandi greinar. Fyr-
irtækin geta ekki endalaust tekið á
móti nemum á launaskrá, enda eru
það þau sem bera drýgstan hluta
kostnaðar við menntun nemanna.
Iðnfyrirtækin eru samofin þjóðlífinu
og lúta þeim lögmálum og takmörk-
unum sem markaðurinn setur.
Sá ágæti maður, Illugi Gunn-
arsson menntamálaráðherra, hefur
oft talað um að efla þurfi verk-
greinar í landinu. Nú ætla ég ekki
að efast um góðan vilja hans. Það
skýtur hins vegar skökku við að í
iðnaðarráðuneytinu sé af samráð-
herra hans unnið að því að brjóta
niður núverandi iðnmenntakerfi í
landinu. Sú aðgerð mun ekki hvetja
fleiri til iðnnáms, heldur hafa þver-
öfug áhrif og fæla fólk frá. Undirrit-
uðum er það hulin ráðgáta hvernig
ráðherrann getur litið á það sem
framfaraspor að fella niður löggild-
ingu á einum 30 iðngreinum, m.a.
kökugerð (konditori) sem er tæp-
lega 400 ára gömul iðngrein, flókin
og seinlærð til hlítar. Tugir Íslend-
inga hafa lagt á sig nám í greininni
erlendis því ekki er hún kennd hér á
landi. Það eru ríkir almannahags-
munir að starf þetta annist full-
menntaðir fagmenn sem hafa góða
þekkingu, meðal annars á hreinlæt-
isfræðum og réttum vinnubrögðum.
Flestir eru væntanlega sammála
um að hér á landi eigi að ríkja at-
vinnufrelsi. Um það snýst málið
ekki, heldur hitt, að menn hafi full-
nægjandi þekkingu á því sem þeir
taka sér fyrir hendur. Fagleg þekk-
ing, verkleg og bókleg er grundvöll-
urinn. Það kerfi sem hefur verið við
lýði hefur tryggt að þeir sem hafa
besta kunnáttu vottaða með áreið-
anlegum hætti hafi forgang að störf-
um á viðkomandi sviði. Það er ná-
kvæmlega ekkert að núverandi
iðnaðarlögum í þessu tilliti. Samt
kjósa stjórnvöld í landinu að hundsa
lögin og vilja helst afnema þau.
Hvers vegna?
Iðnaðarmenn munu ekki sitja
undir því þegjandi ef stjórnvöld
ætla sér virkilega að grafa undan
aldagömlum iðngreinum, jafnvel
eyðileggja þær. Tillögurnar sem nú
koma frá ráðuneytinu lýsa fyrirlitn-
ingu á iðnmenntun þvert á öll hin
fögru orð ráðamanna. Þær eru ekk-
ert annað en gróf aðför að hand-
verki í landinu og lögleiðing á fúski.
Eftir Sigurð Má
Guðjónsson » Iðnaðarmenn munu
ekki sitja undir því
þegjandi ef stjórnvöld
ætla sér virkilega að
grafa undan aldagöml-
um iðngreinum, jafnvel
eyðileggja þær.
Sigurður Már
Guðjónsson
Höfundur er kökugerðarmeistari.
Lögverndun iðngreina