Morgunblaðið - 11.01.2014, Page 30

FRÉTTASKÝRING
Viðar Guðjónsson
vidar@mbl.is
Afskrifa þarf um 17% krafnaí lánasafni Lánasjóðs ís-lenskra námsmanna ár-lega. Að sögn Hrafnhildar
Ástu Þorvaldsdóttur, fram-
kvæmdastjóra sjóðsins, hefur tíðni
útlána vaxið hratt á undanförnum
árum. Heildarlánasafn sjóðsins er
um 185 milljarðar króna að nafn-
virði, en sé tekið mið af núvirði, góð-
um vaxtakjörum námsmanna og af-
föllum er virði lánasafnsins um 116
milljarðar. Námslán á síðasta ári
námu 16,8 milljörðum króna. „Lána-
safnið hefur vaxið hraðar und-
anfarin ár m.a. vegna þess að fleiri
hafa farið í nám út af ástandi í þjóð-
félaginu, framfærsla námsmanna er-
lendis hafi hækkað vegna geng-
ismála auk þess sem eldra fólk
sækir nú nám í auknum mæli,“ segir
Hrafnhildur.
Rúmlega 12.200 þúsund manns
fengu útgreidd námslán á síðasta ári
af þeim rúmlega 14.400 sem sóttu
um. Þar af voru um 81% lántakenda
sem stunduðu nám á Íslandi. Lang-
flestir lánþega sem stunda nám er-
lendis voru í Danmörku eða 772.
Næstflestir voru við nám í Banda-
ríkjunum eða 354 en þar næst kem-
ur Svíþjóð þar sem 252 námsmenn
þáðu námslán.
Afskriftir í takt við efnahag
Hún segir sjóðinn finna fyrir
því að fólk eigi erfiðara með að
standa í skilum en áður og að áhrifa
í formi aukinna afskrifta gæti þegar.
Hún segir að hlutfall affalla úr
lánasafni haldist í hendur við þróun
efnahagsmála í landinu. „Sjóðurinn
þarf styrkveitingu frá ríkinu til að
standa undir rekstrinum. Segja má
að tæplega helmingur af útlánum
hvers árs sé í formi styrks frá ríkinu
til menntunar,“ segir Hrafnhildur.
Hún bendir um leið á að sjóð-
urinn hefur félagslegu hlutverki að
gegna og að um sé að ræða fjárfest-
ingu samfélagsins í menntun.
Að sögn Hrafnhildar er lána-
safn sjóðsins viðkvæmt fyrir ytri
þáttum í samfélaginu. Þannig hafi
hann ekki stjórn á því þegar harðn-
ar í ári og færri geti staðið í skilum.
„En auðvitað geta útlánareglur
hvers tíma haft einhver áhrif á
hversu mikið er lánað,“ segir Hrafn-
hildur og tekur sem dæmi að hætt
hafi verið að krefjast ábyrgð-
armanna fyrir námslánum árið 2009
og það geti haft áhrif á afskriftir
lánasafnsins í framtíðinni.
Fleiri skulda mikið
Samkvæmt upplýsingum frá
sjóðnum hafa lán á einstaka lántak-
enda hækkað ört á síðustu fimm ár-
um. Meðal annars vegna verðbólgu
og lengri námsveru. Hefur þeim
sem skulda yfir 12,5 milljónir króna
fjölgað hratt á þessum tíma. Sá hóp-
ur skuldar sjóðnum um níu milljarða
króna nú en skuldaði honum um
milljarð króna árið 2008. Að sögn
Hrafnhildar endist fólki ekki starfs-
ævin til þess að greiða sjóðnum til
baka að fullu í mörgum þessara til-
fella. „Sjóðurinn hefur það markmið
að tryggja öllum jafnrétti til náms
og það er grunnhlutverk hans. Það
er pólitísk ákvörðun og markmiðið
er að koma námsmönnum til
mennta. Umræða um tap sjóðsins er
þar af leiðandi mjög vandmeðfarin
og ekki má horfa fram hjá þeim arði
sem þjóðin hlýtur af þessari fjár-
festingu,“ segir Hrafnhildur.
LÍN afskrifar árlega
17% námslána
Lán 2012-2013 eftir löndum
Land
Fjöldi
umsækjenda
Fjöldi
lánþega
Námslán
(milljónir kr)
Austurríki 27 20 49.1
Ástralía 22 22 69.1
Bandaríkin 387 354 1.111.7
Belgía 8 7 13.9
Bosnia 1 1 2.6
Brasilía 2 2 1.7
Chile 1 1 1.5
Danmörk 888 762 1.449
Eistland 3 2 5.6
Ekvador 1 1 1.9
England 237 207 784
Filippseyjar 1 1 1.1
Finnland 4 3 6.6
Frakkland 31 29 68.3
Grikkland 62 52 198.6
Holland 108 95 190.9
Írska lýðveldið 8 6 16.0
Ísland 11.695 9.893 10.866
Ítalía 45 38 132.6
Japan 4 2 2.8
Kanada 54 42 131.6
Kína 8 7 11.5
Malasía 1 1 2.1
Mexíkó 1 1 1.5
Noregur 90 73 149.1
Nýja-Sjáland 6 6 14.2
Perú 1 1 2.1
Portúgal 3 1 0.8
Pólland 5 4 12.2
Rússland 1 1 2.4
S.a. fursta. 1 1 7.0
Skotland 46 41 159.1
S-Kórea 6 3 4.8
Slóvakía 8 6 18.2
Spánn 57 55 162.4
Sviss 46 44 148.9
Svíþjóð 283 252 468.7
Taiwan 1 0 0
Tékkland 10 6 22.1
Ungverjal 106 104 334.3
Wales 3 3 11.8
Þýskaland 79 75 126.2
Samtals: 14.418 12.225 16.766
30
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. JANÚAR 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ofstæki geturtekið á sigógeðfelldar
myndir. Tilraunir
ofstækismanna í
Pakistan til að
stöðva bólusetn-
ingar barna gegn mænu- eða
lömunarveiki hljóta að flokkast
til þeirra ógeðfelldari. Í gær
lýstu heilbrigðisstarfsmenn í
Pakistan yfir því að þeir myndu
ekki taka þátt í bólusetning-
arherferð í fjallahéruðum
landsins vegna líflátshótana.
Ekki eru nema þrjár vikur
síðan vopnaðir menn skutu
hjálparstarfsmann til bana
þegar hann var að bólusetja
börn í bænum Jamrud þannig
að full ástæða er til að taka
slíkar hótanir alvarlega.
Talibanar í héraðinu Was-
iristan í Pakistan bönnuðu
bólusetningar þar árið 2012 og
héldu því fram að njósnir væru
stundaðar í skjóli þeirra. Reynt
hefur verið að vekja tortryggni
gegn bólusetningunum með því
að halda fram að þær væru
hluti vestræns samsæris um að
gera múslíma ófrjóa. Mænu-
veiki er ólæknandi sjúkdómur.
Hann veldur börnum örkumlun
og getur dregið til dauða. Eina
ráðið við mænuveiki er bólu-
setning. Fyrir aldarfjórðungi
var veikin landlæg í 125 ríkjum
heims. Með allsherjarátaki hef-
ur henni nánast
verið útrýmt. Hef-
ur verið talað um
að bólusetningar-
herferðin gegn
mænuveiki sé eitt-
hvert mesta afrek,
sem unnið hefur verið í heil-
brigðismálum. Á mánudag
fögnuðu Indverjar því að þrjú
ár væru liðin frá því að síðasta
tilfellið hefði greinst á Ind-
landi. Áður en bólusetningar
hófust þar á áttunda áratug lið-
innar aldar fengu 300 þúsund
manns veikina á ári. Um 30 ár
eru síðan veikinni var útrýmt á
Vesturlöndum. Á Íslandi geis-
aði síðast mænuveikifaraldur
árið 1955 og var byrjað að bólu-
setja gegn henni ári síðar.
Mænuveiki finnst enn í Afg-
anistan, Nígeríu og Pakistan. Í
Pakistan fer tilfellunum fjölg-
andi. Samkvæmt tölum
alþjóðaheilbrigðisstofnunar
Sameinuðu þjóðanna, WHO,
greindust þar 58 tilfelli 2012 og
78 tilfelli í fyrra. Mænuveiki
ræðst á taugakerfið og veldur
ólæknandi skaða. Þeir sem fá
veikina glíma við afleiðingar
hennar alla ævi. Takmarkið að
útrýma þessari illvígu veiki er
grátlega nærri og það er erfitt
til þess að hugsa að vegna of-
stækis sé lífi og heilsu sak-
lausra barna stefnt í full-
komlega óþarfa hættu.
Barátta talibana
gegn bólusetningum
við mænusótt er ljót
aðför að börnum}
Ógeðfellt ofstæki
Jose ManuelBarroso, for-
seti framkvæmda-
stjórnar ESB,
reyndi á miðviku-
dag að tala kjark í
evrópska markaði
þegar hann sagði að 2014 væri
árið sem evrusvæðið kæmist út
úr verstu efnahagserfiðleik-
unum. Hann viðurkenndi þó að
erfiðleikarnir væru ekki fylli-
lega að baki og seðlabanka-
stjóri evrunnar, Mario Draghi,
kom strax í kjölfarið í fyrradag
og lýsti því yfir að of snemmt
væri að fullyrða að evrusvæðið
væri sloppið út úr kreppunni.
Draghi lagði þess í stað áherslu
á að hagkerfið væri viðkvæmt
og að vel kynni að vera að grípa
þyrfti til frekari aðgerða til að
lyfta undir með því.
Þessi orð falla á sama tíma
og farið er að undirbúa að
draga úr slíkum aðgerðum í
Bandaríkjunum og þrýstingur
er að skapast til vaxtahækkana
í Englandsbanka.
Viðhorf Draghi og þær ólíku
áherslur sem heyrast frá seðla-
banka evrunnar annars vegar
og seðlabanka Bandaríkjanna
og Englandsbanka hins vegar,
endurspegla viðvarandi veik-
leika evrusvæð-
isins þegar önnur
hagkerfi virðast
vera að ná sér bet-
ur á strik.
Þrátt fyrir þetta
eru sem betur fer
einnig ákveðin batamerki á
evrusvæðinu en eins og Draghi
bendir á er ástandið viðkvæmt.
Vandinn þar snýr einnig að
bönkunum sem margir hverjir
eru illa fjármagnaðir og hafa
ekki farið í gegnum þann
hreinsunareld sem nauðsyn-
legur hefði verið og hlýtur að
bíða þeirra.
Lausn framkvæmdastjórnar
Barroso á vandanum er að
auka samrunann á svæðinu og
setja bankamál undir eina yf-
irstjórn. Engin leið er að segja
til um hver niðurstaðan verður
en flestir virðast sammála um
að eigi evran og evrusvæðið að
komast út úr kreppunni verði
samruninn að aukast og yf-
irstjórn fjármála og bankamála
að færast meira frá aðildarríkj-
unum og til Brussel.
Fyrir Ísland, sem enn hefur
stöðu umsóknarríkis, skiptir
þetta verulegu máli og skapar
óþægilega óvissu sem auðvelt
væri að losna út úr.
Ísland þarf ekki að
halda áfram að
tengja sig um of
óvissu evrunnar}
Vandinn er ekki að baki
A
fmæli eru flestum fagnaðarefni,
og yfirleitt þeim mun einlægari
er fögnuðurinn eftir því sem af-
mælisbörnin fagna lægri aldri.
Lítill drengur Vilhjálms Vil-
hjálmssonar er saminn af þessu tilefni:
Óðum steðjar að sá dagur,
afmælið þitt kemur senn.
Lítill drengur, ljós og fagur
lífsins skilning öðlast senn.
Á morgun verður ungur maður sautján ára.
Engar áhyggjur, hann mun ekki verða til
vandræða í umferðinni, allavega ekki sem
ökumaður. Hann fær nefnilega ekki bílpróf.
Að ári mun hann svo sennilega heldur ekki
hlæja að því að mega kvænast en ekki kaupa
kampavín, heldur sennilega verða sviptur lög-
ræði. Þetta mun samt sennilega ekki angra hann í eina
sekúndu. Þessi ungi maður er með þrefaldan 21. litning,
sem orsakar Downs-heilkenni. Í ofanálag eru honum af-
skaplega mislagðar hendur í samskiptum við fólk, sér-
staklega ókunnuga, sökum þess að vera á einhverfurófi.
Eins og til að bæta gráu ofan á svart er þessi ungi maður
sykursjúkur. Sykursýki getur valdið dauða á skömmum
tíma, og röng meðhöndlun til lengri tíma getur valdið út-
limamissi. Hverjum sem þetta les ætti að vera ljóst að
ungi maðurinn mun sennilega þurfa mikla hjálp svo lengi
sem hann lifir. Sykursýkin ein og sér gerir það að verk-
um að hann þarf sólarhringsvöktun, því greindarskerð-
ingin sem fylgir Downs-heilkenninu veldur
því að hann mun aldrei geta séð um það sjálf-
ur. Eða, sennilega, lesið þennan texta.
Í velferðarríkinu Íslandi myndi maður ætla
að „kerfið“ breiddi út arma sína til að taka á
móti þessum unga manni, einum af sínu
minnstu og veikustu. Svo er ekki, því öll sókn
í hjálp fyrir unga manninn og foreldra hans
hefur verið með hnúum og hnefum, þannig að
stundum minnir á Ástrík og þrautirnar tólf.
Þannig þarf til dæmis að tilkynna Trygg-
ingastofnun reglulega að ungi maðurinn sé jú
enn með Downs-heilkenni. Þó er ekki við
starfsfólk ríkis og sveitarfélaga að sakast,
öðru nær. Þroskahömlun í bland við langveiki
með dassi af einhverfu virðist hins vegar falla
illa að kerfinu, sama kerfi og skammtar úr
hnefa þeim sem eru upp á það komnir ævi-
langt, en virðist einhvern veginn geta hrist eitt sendiráð,
jarðgöng eða tónlistarhöll fram úr erminni þegar þannig
ber við. Borðaklippingarnar vekja sennilega meiri at-
hygli en þögult líf hinna málsvaralausu. Að eiga þroska-
heft barn, eða systkini eins og hér um ræðir, er eitthvað
sem enginn óskar. Ég man hvað ég grét á fæðingardeild-
inni þegar ég skildi hvað hrjáir unga manninn. Hlýja
hans er hins vegar eins og af öðrum heimi, og þrátt fyrir
að öðlast sennilega aldrei „lífsins skilning“, hver svo sem
hann er, er hann bæði ljós og fagur og hefur verið til þess
að auka skilning allra sem honum kynnast á einhverju
sem ekki er hægt að koma í orð. gunnardofri@mbl.is
Gunnar Dofri
Ólafsson
Pistill
Lítill drengur, ljós og fagur
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon