Morgunblaðið - 08.03.2014, Blaðsíða 34

34 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. MARS 2014
Tökum að okkur trjáklippingar,
trjáfellingar og stubbatætingu.
Vandvirk og snögg þjónusta.
Sími 571 2000
www.hreinirgardar.is
Áfrýjunarnefnd
samkeppnismála úr-
skurðaði í síðustu viku
að fella úr gildi þá
ákvörðun Samkeppn-
iseftirlitsins að flug-
félaginu Wow Air
skyldi veittur for-
gangur við úthlutun á
tilteknum af-
greiðslutímum flugvéla
í Leifsstöð. Hinn 20.
febrúar sl. skrifaði ég
stutta grein í Morgunblaðið um
þessa ákvörðun Samkeppniseftirlits-
ins þar sem ég lýsti þeirri skoðun
minni að áfrýjunarnefnd bæri að
fella ákvörðunina úr gildi. Ég benti
m.a. á að ákvörðuninni hefði verið
beint að röngum aðila, enda mælt
fyrir um það í reglugerð um úthlutun
afgreiðslutíma á flugvöllum að sam-
ræmingarstjóri skuli einn bera
ábyrgð á úthlutun afgreiðslutíma og
að sjálfstæði hans skuli tryggt.
Isavia hefði því ekki heimild til að
hafa afskipti af störfum hans. Áfrýj-
unarnefndin komst að sömu nið-
urstöðu varðandi þetta atriði, og var
því ekki fjallað um efnisþætti máls-
ins að öðru leyti. Degi eftir að
ákvörðun áfrýjunarnefndar var birt
gagnrýndi Skúli Mogensen, fram-
kvæmdastjóri og eigandi Wow Air,
skrif mín og sagði allar meginnið-
urstöður greinar minnar, sem hann
telur vera fjórar, rangar.
Ætlan mín var ekki sú að fara að
takast á við Skúla, þótt ég hafi varp-
að upp nokkrum spurningum, sem
enn hafa engin svör fengist við. Í
grein minni hafði ég þó fyrst og
fremst gagnrýnt ákvörðun Sam-
keppniseftirlitsins, sem ég tel að hafi
verið illa grunduð og m.a. í andstöðu
við fjölþjóðlegar reglur, sem um
þessi mál gilda.
1. Skúli heldur því fram að með
ákvörðun Samkeppniseftirlitsins
hafi afgreiðslutímar ekki verið færð-
ir frá Icelandair til Wow Air. Sú stað-
hæfing er hins vegar í andstöðu við
niðurstöðu áfrýjunarnefndar sam-
keppnismála, þar sem segir m.a.:
„Óumdeilt er að fyrrgreind ákvörðun
Samkeppniseftirlitsins felur í sér
breytingu á réttarstöðu aðila og
kann að valda áfrýjanda (Icelandair)
tjóni. Ákvörðunin er einnig íþyngj-
andi fyrir áfrýjanda þar sem hann
getur þurft að endurskipuleggja
komu- og brottfarartíma hérlendis
og erlendis með skömmum fyrirvara.
Að auki skapar hún óvissu fyrir er-
lend flugfélög sem áforma áætl-
unarflug til Íslands sumarið 2014.“
Skúla ætti að vera vel kunnugt um
framangreindan úrskurð áfrýj-
unarnefndarinnar og ekki fæst því
betur séð en að hann haldi því fram
gegn betri vitund að af-
greiðslutímar hafi ekki
verið teknir af Ice-
landair með ákvörðun
Samkeppniseftirlitsins.
2. Skúli heldur því
fram að Wow Air hefði
þurft tvo afgreiðslu-
tíma að morgni og tvo
síðdegis, innan þröngs
tímaramma, til þess að
tryggja að félagið gæti
tengt Evrópuflug við
flug til Norður-
Ameríku. Þá segir hann
að þessi tenging sé
frumforsenda fyrir því að hægt sé að
bjóða daglegt flug til Norður-
Ameríku allt árið um kring.
Í umfjöllun sinni um þetta skautar
Skúli framhjá að svara þeim spurn-
ingum sem varpað var fram í grein
minni hinn 20. febrúar sl. Þar var því
til dæmis velt upp hvers vegna Wow
Air þurfti brottfarartíma á milli kl.
16 og 17.30 fyrir Ameríkuflug þegar
félagið virðist ekki hafa fengið sam-
svarandi afgreiðslutíma á Boston-
flugvelli. Ekki fæst betur séð en að
Wow Air hefði vel getað tengt Evr-
ópuflug sín við flug til Norður-
Ameríku með því að hefja brottför
frá Keflavíkurflugvelli stuttu á eftir
flugum Icelandair.
3. Skúli heldur því fram að sam-
keppnisyfirvöld í nágrannaríkjum
okkar hafi aðhafst með sama hætti
og gert var með fyrrnefndri ákvörð-
un Samkeppniseftirlitsins. Segir
hann svo að árið 2012 hafi 12 „hlið“
verið tekin af British Airways og af-
hent flugfélaginu Virgin Atlantic til
að tryggja samkeppni á Heathrow-
flugvelli í London. Þetta er ekki rétt
hjá Skúla. Það er grundvallarmunur
á því máli annars vegar og ákvörðun
íslenskra samkeppnisyfirvalda hins
vegar. Í fyrrnefnda málinu hafði átt
sér stað samruni flugfélaganna Brit-
ish Airways og British Midland. Sá
samruni hefði leitt til þess að sam-
keppni í umferð farþega um Heat-
hrow-flugvöll hefði orðið minni en
hún var fyrir sameininguna. Sam-
keppnisyfirvöld hafa heimild til af-
skipta af samruna stórra félaga, geta
hafnað eða samþykkt samruna, eða
bundið samþykki skilyrðum. Hið
sameinaða félag féllst á að sæta ýms-
um skilyrðum gegn því að samruninn
yrði samþykktur og þ. á m. bauðst
félagið til að gefa eftir ákveðinn
fjölda afgreiðslutíma á Heathrow-
flugvelli.
Í máli Samkeppniseftirlitsins gegn
Isavia hafði hvorki átt sér stað sam-
runi né hafði verið sýnt fram á að
nokkur aðili málsins hefði brotið
gegn ákvæðum samkeppnislaga. Það
er mér vitanlega fordæmalaust að af-
greiðslutímar hafi verið færðir frá
einu flugfélagi til annars við slíkar
aðstæður.
Það er einnig eðlismunur á að-
stæðum á Heathrow-flugvelli annars
vegar og Keflavíkurflugvelli hins
vegar. Sá fyrrnefndi er einn þétt-
setnasti flugvöllur í heiminum og þar
hafa afgreiðslutímar verið seldir á
milli flugfélaga fyrir tugi milljóna
punda. Á Keflavíkurflugvelli er nóg
af lausum afgreiðslutímum og Wow
Air gæti því líklega fengið af-
greiðslutíma þar hvenær sem félagið
vildi stærstan hluta sólarhringsins.
4. Að lokum heldur Skúli því fram
að Samkeppniseftirlitið hafi haft
heimild til að taka þá ákvörðun sem
nú hefur verið felld úr gildi. Virðist
Skúli því ekki fallast á ítarlegan rök-
stuðning áfrýjunarnefndar sam-
keppnismála fyrir því að ákvörð-
uninni hafi verið beint að röngum
aðila. Ég tek hins vegar fyllilega
undir rökstuðning nefndarinnar og
tel að úrskurði hennar verði ekki
hnekkt þótt Samkeppniseftirlitið
muni hugsanlega skjóta málinu til
dómstóla.
Ég er sammála Skúla um að það
eru miklir þjóðfélagslegir hagsmunir
í því fólgnir að eðlileg og heilbrigð
samkeppni ríki í ferðaþjónustu hér á
landi. Heilbrigðið markast ekki síst
af því að menn sitji við sama borð
þegar kemur að uppbyggingu á við-
skiptum. Forgangsréttur eða annars
konar skerðing á rétti samkeppn-
isaðila hefur ekkert með heilbrigða
samkeppni að gera.
Alls fljúga 17 flugfélög til og frá
landinu næsta sumar. Íslensk flug-
félög sem stunda flug milli landa eru
nú fjögur talsins með flugflota sem
telur um 50 flugvélar. Búist er við að
um 70% farþega, sem fara um Kefla-
víkurflugvöll á þessu ári, séu útlend-
ingar. Allt þetta sýnir að langsótt er
að tala um að einokun ríki þótt Wow
Air fái ekki forgang að úthlutun á af-
greiðslutímum. Það er von mín að sá
þróttur, sem geislar af hinu nýstofn-
aða flugfélagi Wow Air megni að efla
það til átaka bæði á innanlandsmark-
aði og á hinum stóra samkeppn-
ismarkaði, sem eru löndin austan
hafs og vestan.
Langsótt að tala um einokun
Eftir Gísla Baldur
Garðarsson » Í máli Samkeppn-
iseftirlitsins gegn
Isavia hafði hvorki átt
sér stað samruni né
hafði verið sýnt fram
á að nokkur aðili
málsins hefði brotið
gegn ákvæðum
samkeppnislaga.
Gísli Baldur
Garðarsson
Höfundur er hrl. og
fyrrv. form. flugráðs.
Fyrirlestur norska
lögmannsins Geirs
Lippestad, sem hann
hélt á fundi á vegum
Lögmannafélags Ís-
lands 15. febrúar sl.,
varð tilefni grein-
arskrifa Þóru Hall-
grímsdóttur, lögfræð-
ings, í einum
vefmiðlinum í liðinni
viku. Í greininni gagn-
rýnir Þóra formann
Lögmannafélagsins fyrir að hafa
líkt aðstæðum hér á landi í kjölfar
bankahrunsins við þá atburði sem
áttu sér stað í Noregi í júlí 2011.
Þá telur Þóra einkennilegt að
Lögmannafélagið hafi séð tilefni til
ályktana í tvígang vegna mála sem
tengjast rannsóknum sérstaks
saksóknara á meintum efnahags-
brotum. Er Þóra sýnilega þeirrar
skoðunar að ekkert sérstakt tilefni
hafi verið til slíkra ályktana og
spyr þeirrar spurningar hvers
vegna „réttarríkisspjaldið“ sé nær
eingöngu á lofti þegar kemur að
slíkum málum.
Nú veit ég ekki hvort Þóra sótti
umræddan fund. Í inngangi for-
manns Lögmannafélagsins að er-
indi Lippestad var því sannarlega
ekki haldið fram að einhver sam-
jöfnuður væri með hörmung-
aratburðunum í Noregi og þeim
fjárhagslegu áföllum sem Íslend-
ingar urðu fyrir í kjölfar lausa-
fjárkreppunnar. Raunar gat for-
maðurinn þess sérstaklega í
upphafsorðum sínum að þessum
atburðum yrði ekki á nokkurn hátt
líkt saman. Íslendingar gætu hins
vegar lært mikið af því hvernig
Norðmenn tókust á við þessar erf-
iðu aðstæður.
Í umfjöllun Lippestad var mikil
áhersla lögð á það hvernig for-
ráðamenn þjóðarinnar, og síðar
fjölmiðlar og almenningur, brugð-
ust við þessum aðstæðum. Atburð-
irnir voru fordæmalausir í norsku
samfélagi og hatur og sorg voru
eðli málsins samkvæmt ráðandi til-
finningar í kjölfarið. Lippestad
lýsti því svo að röng viðbrögð
stjórnvalda hefðu auðveldlega get-
að eyðilagt eða a.m.k. gjörbreytt
samfélaginu. Viðbrögð forsætis-
ráðherrans, Jens Stoltenberg,
voru hins vegar aðdáunarverð.
Hann áréttaði að það væri ekki
stjórnvalda að dæma í málinu og
mikilvægt væri að með málið yrði
farið eins og önnur mál í rétt-
arkerfinu. Með rólyndi og yfirveg-
un tókst stjórnvöldum í Noregi að
lægja þær reiðiöldur sem brotist
höfðu út – grunngildi og innviðir
norska samfélagsins héldu.
Alþjóðlega lausa-
fjárkreppan á árinu
2008 felldi fjölda fjár-
málafyrirtækja um
heim allan. Vegna
smæðar íslenska rík-
isins og stærðar ís-
lensku viðskiptabank-
anna urðu áhrifin
meiri hér á landi en
víða annar staðar.
Miklir fjármunir glöt-
uðust og mikil reiði
skapaðist í þjóðfélag-
inu. Hvernig brugðust
íslensk stjórnvöld við þessum að-
stæðum? Ákveðið var að víkja frá
almennri skipan mála við rannsókn
sakamála og setja á laggirnar sér-
stakt embætti sem hafði þann skil-
greinda tilgang að rannsaka með
sértækum hætti fjármálafyrirtæki
og þá sem þar störfuðu. Með þess-
ari aðgerð var vegið gróflega að
sjálfstæði ákæruvaldsins og áhrif-
anna gætti þegar í stað. Sérstakur
saksóknari setti sér fljótlega
markmið um að ákæra í 90 málum
á árunum 2010-2014 sem seint get-
ur talist eðlilegt í starfsemi óháðs
og hlutlægs ákæruvalds.
Ráðamenn þjóðarinnar létu sitt
ekki eftir liggja. Jóhanna Sigurð-
ardóttir, þáverandi forsætisráð-
herra, sá ástæðu til að fagna því
að stjórnendur bankanna væru
settir í gæsluvarðhald og ein-
angrun. Taldi hún þetta mik-
ilvægan áfanga í endurreisn efna-
hagslífsins. Steingrímur J.
Sigfússon, þáverandi fjármálaráð-
herra, lýsti því yfir að „þessir
gaurar“ yrðu „hundeltir“, m.a. af
sérstökum saksóknara og skatt-
yfirvöldum. Innanríkisráðherrann
Ögmundur Jónasson, yfirmaður
dómsmála í landinu, svaraði gagn-
rýni á framangreinda skipan mála
með yfirlýsingum um að sam-
félagið hefði verið rænt og mik-
ilvægt væri að koma höndum yfir
þá sem ábyrgðina báru. Þáverandi
forstjóri Fjármálaeftirlitsins og
ráðgjafi sérstaks saksóknara
kepptu auk þess um hylli fjölmiðla
og töldu einsýnt að koma þyrfti
bankamönnum á bak við lás og slá
til margra ára.
Grunngildi og innviðir íslensks
samfélags brugðust í grundvall-
aratriðum þegar á reyndi. Alið hef-
ur verði á hatri og fordómum í
garð fámenns hóps manna sem
samfélagið virðist sannfært um að
eigi sök á efnahagshruninu. Við
meðferð mála sem tengjast bönk-
unum hefur verið upplýst að brotið
hafi verið gegn réttindum þessara
einstaklinga sem eru varin bæði af
ákvæðum laga um meðferð saka-
mála og stjórnarskrá. Þetta eru
hættulegir tímar og ýmis merki
þess að horft kunni að verða til
þessa tíma í réttarsögunni með
skömm en ekki stolti.
Lögmönnum ber að efla rétt og
hrinda órétti og Lögmannafélagið
hefur m.a. þann skilgreinda tilgang
að stuðla að réttaröryggi. Það er á
tímum sem þessum sem lögmenn
verða að láta í sér heyra og standa
vörð um þessi grunngildi réttarrík-
isins. Ég er í grundvallaratriðum
ósammála þeirri skoðun Þóru Hall-
grímsdóttur að ekkert sérstakt til-
efni sé til ályktana eða skrifa lög-
manna nú umfram aðra tíma.
Erindi Lippestad
Eftir Hörð Felix
Harðarson
»Miklir fjármunir
glötuðust og
mikil reiði skapaðist í
þjóðfélaginu. Hvernig
brugðust íslensk
stjórnvöld við
þessum aðstæðum?
Hörður Felix
Harðarson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
mbl.is