Morgunblaðið - 04.07.2014, Blaðsíða 18

SVIÐSLJÓS
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Norrænu þjóðtungurnareiga í vök að verjast fyr-ir ásókn enskunnar inn-an norrænna háskóla.
Það á við um ritun fræðilegra greina
og prófritgerða í framhaldsnámi, t.d.
í doktorsnámi. Sama gildir um
kennsluna, einkum í framhaldsnámi.
Margir hafa áhyggjur af þróuninni
og framtíð norrænna tungumála.
Norræna ráðherranefndin hefur
gefið út skýrslu um sambúð ensk-
unnar og norrænu þjóðtungnanna í
norrænum háskólum. Skýrslan er
ávöxtur samstarfs 18 norrænna
fræðimanna sem söfnuðu saman og
unnu úr upplýsingum um notkun
ensku annars vegar og viðkomandi
þjóðtungu hins vegar í norrænum
háskólum. Ritið heitir Hvor parallelt
og er hægt að sækja það rafrænt á
slóðinni:
http://www.norden.org/sv/publi-
kationer/publikationer/2014-535/.
Leiðarljós í samstarfsverkefninu
var Yfirlýsing um málstefnu
Norðurlanda, sem mennta-
málaráðherrar Norðurlandaríkj-
anna undirrituðu árið 2006. Sam-
þykkt ráðherranna þykir bera með
sér að fulltrúar allra Norð-
urlandaþjóða séu uggandi um stöðu
þjóðtungna þeirra gagnvart ensku í
háskólakennslu og rannsóknum.
Fram kemur í skýrslunni að ensk-
an sæki hvarvetna á í starfi háskól-
anna. Í íslenskum háskólum eru t.d.
námsbækur að miklu leyti á ensku,
það færist í vöxt að kennt sé á ensku
og meirihluti doktorsritgerða og
fræðigreina er skrifaður á ensku.
Fjölgun erlendra námsmanna og
kennara í háskólunum er talin ýta
undir aukna enskunotkun og valda
því að enskan tekur völdin í
fyrirlestrarsölum og ritgerðasmíði.
Ari Páll Kristinsson rannsóknar-
prófessor, Stofnun Árna Magnús-
sonar í íslenskum fræðum, og Har-
aldur Bernharðsson dósent, Háskóla
Íslands, rituðu kaflann um tungu-
málanotkun í íslenska háskóla-
samfélaginu. Grein eftir þá um sama
efni, Íslenska og enska í íslensku há-
skólastarfi, birtist í tímaritinu Orði
og tungu í maí síðastliðnum.
Ari Páll og Haraldur benda m.a. á
samþykktir Alþingis um íslenska
málstefnu og stöðu íslenskrar tungu.
Alþingi samþykkti þingsályktun um
íslenska málstefnu (Íslenska til alls)
árið 2009 og árið 2011 lög um stöðu
íslenskrar tungu og íslensks tákn-
máls. Þeir telja lögin fela aug-
ljóslega í sér það markmið að ís-
lenskt mál sé nothæft í öllum
greinum vísinda sem stundaðar eru
á Íslandi.
Ari Páll segir við Morgunblaðið
það eitt af helstu markmiðum ís-
lenskrar málstefnu að íslenska verði
nothæf og notuð á öllum sviðum
þjóðfélagsins. Skólar, háskólastarf
og rannsóknir séu sérstaklega til-
teknar í því sambandi.
„Eftir því sem meira er kennt á
ensku, frekar en íslensku, minnka
líkurnar á því að íslenskan haldi velli
sem tungumál í rannsóknum og há-
skólakennslu,“ segir Ari Páll.
Hann segir að Íslendingar séu í
mjög áþekkri stöðu og Danir, Finn-
ar, Norðmenn og Svíar hvað þetta
varðar. Á síðustu 15-20 árum hafi er-
lendum námsmönnum fjölgað mjög í
íslenskum háskólum. Þeir séu 6-7%
háskólanema og margir þeirra við
nám á framhaldsstigi. Viðbrögð
kennara og háskóladeilda hafi oft
verið þau að fara að kenna á ensku
af tillitssemi við útlendingana. Ari
Páll og Haraldur benda m.a. á það í
grein sinni að í háskólasamfélaginu
sé rík áhersla á ritrýnd fræðileg
skrif. Erfitt sé að fá fræðileg skrif á
íslensku metin í efsta flokk og fáir
birti þau.
Enskan sækir á í
háskólasamfélaginu
Morgunblaðið/Golli
Háskólanemar Námsefni í íslenskum háskólum er að miklu leyti á ensku.
Talsvert er kennt á ensku og meirihluti fræðigreina skrifaður á ensku.
18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 4. JÚLÍ 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Þegar ShinzoAbe tók viðembætti for-
sætisráðherra Jap-
ans í árslok 2012,
lofaði hann því að
hann myndi koma
lagi á japanskt efnahagslíf, sem
hefur verið í nær samfelldri
stöðnun í tuttugu ár. Lausnin að
sögn Abes var að skjóta „þremur
örvum“ í hið staðnaða hagkerfi.
Almennt er talið að fyrri tvær
örvarnar hafi hitt í mark, þar
sem aukin ríkisútgjöld og aukið
peningamagn í umferð hjálp-
uðust að til þess að koma á vægri
verðbólgu í fyrsta sinn í langan
tíma, auk þess sem hagvöxtur
landsins varð meiri en menn
þorðu að vona.
En örvarnar tvær voru alltaf
hugsaðar sem tímabundin úr-
ræði til þess að koma hjólunum
af stað. Þriðja örin, um stór-
felldar umbætur á japanskri
stjórnsýslu og regluverki jap-
ansks efnahagslífs, virtist hins
vegar hafa geigað, því að tillögur
Abes til úrbóta í fyrra gengu allt
of skammt til þess að hafa nokk-
ur áhrif. Efnahagslífið í Japan
býr við þéttriðið net hafta, ríkis-
styrkja og tolla sem stendur því
verulega fyrir þrifum, og eru
flestir Japanir nú á því að það
þurfi að taka þar hressilega til,
þó ekki sé nema til þess að reyna
að gera hinn nýfundna hagvöxt
viðvarandi, án þess að ríkið þurfi
að stórauka útgjöld sín á hverju
ári.
Abe hefur nú
ákveðið að reyna
aftur að skjóta
þriðju örinni á loft.
Og að þessu sinni
lítur út fyrir að hún
geti vel hitt í mark.
Tillögur Abes snerta nú á flest-
um þáttum japansks viðskipta-
lífs og eru í sumum tilfellum tals-
vert róttækar, meðal annars með
myndarlegum skattalækkunum.
Þá verður lífeyrissjóðum ríkisins
heimilað að taka meiri þátt í fjár-
festingum á Japansmarkaði. Það
sem skiptir kannski ekki síst
máli er að erlendum fjárfestum
verður einnig hleypt inn í landið
meira en nú er.
Óvíst er að Abe muni ná að
koma öllum hugðarefnum sínum
í gegn. Öflugir sérhags-
munahópar, ekki síst á vegum
hins opinbera, þykja líklegir til
þess að reyna að standa í vegi
fyrir umbótatillögunum, hvort
sem er í heild sinni eða að hluta.
Í grein sem Abe ritaði í lok
júní er hann bjartsýnn á árang-
urinn og bendir á að frá því að
hann setti fram efnahagstillögur
sínar hafi flokkur hans unnið
tvennar kosningar. Hann segir
pólitískt umhverfí í Japan nú
hagfellt til að koma umbótunum í
gegn og að almenningur í Japan
vilji frí frá „pólitískri ákvarð-
anafælni“. Vonandi hefur Shinzo
Abe rétt fyrir sér, því að ef örin
hittir í mark, gæti hún reynst
vera vítamínsprautan sem Jap-
anir þurftu á að halda.
Shinzo Abe stefnir
að stórtækum um-
bótum í japönsku
efnahagslífi}
Hittir þriðja örin nú?
Óli Björn Kára-son er pistla-
höfundur Morg-
unblaðsins og
varaþingmaður fyr-
ir Suðvestur-
kjördæmi. Pistlar
hans vekja jafnan verulega eft-
irtekt, enda eru skrif hans mál-
efnaleg, hnitmiðuð og rætnis-
laus, þótt afstaða höfundarins
birtist aldrei neinum í dul-
arklæðum.
Óli Björn fjallar í síðasta pistli
sínum um íslenska haftafyr-
irbærið og þau ótrúverðugu töp
og hina teprulegu nálgun yf-
irvalda gagnvart þeim síðustu
fimm árin.
Skaði þjóðarinnar allrar, jafnt
fyrirtækja og einstaklinga,
vegna fums, kjarkleysis og hug-
myndaþurrðar Seðlabankans er
ekki smár. Óli Björn lýkur pistli
sínum með þessum orðum:
„Í nær sex ár, þar af tæp fimm
ár með núverandi yfirstjórn, hef-
ur Seðlabankinn unnið – a.m.k. í
orði – að afnámi hafta. Hvorki
hefur gengið né rekið. Þumalsk-
rúfurnar eru hertar enn frekar.
Það er því skynsamleg ákvörðun
hjá fjármálaráðherra að ráða er-
lenda sérfræðinga
til að aðstoða við að
losa um höftin. Með
hliðsjón af þessu og
einnig hinu að unnið
er að endurskoðun
laga um Seðlabank-
ann mælir flest með því að aug-
lýsing um embætti seðla-
bankastjóra verði dregin til
baka. Þess í stað verði settur
hæfur einstaklingur (íslenskur
ríkisborgari í samræmi við
ákvæði stjórnarskrár) til að
sinna stöðunni tímabundið þar
sem stærsta verkefnið er afnám
fjármagnshafta.
Þegar Alþingi hefur afgreitt
ný lög um bankann er hægt að
auglýsa stöðu seðlabankastjóra
– eins eða fleiri – til fimm ára.
Það eru meiri líkur á að árang-
ur náist í einu stærsta hags-
munamáli Íslendinga verði þessi
háttur hafður á í stað þess að
skipa seðlabankastjóra til fimm
ára á sama tíma og lögum er
breytt. Og við getum brotist fyrr
en ella út úr þeim hnappheldu-
sjónarmiðum Seðlabankans sem
eru að eitra efnahagslífið og
lama framkvæmdaþrek ein-
staklinga.“
Óli Björn telur að
hnapphelduhugarfar
haftanna sé að
grafa um sig}
Hugmyndasnauð kjarkleysis-
blanda er vond uppskrift
F
ríverzlunarsamningur Íslands og
Kína tók formlega gildi 1. júlí síð-
astliðinn, sama dag og hliðstæður
samningur tók gildi á milli Sviss
og Kína. Bæði Ísland og Sviss eru
aðilar að Fríverzlunarsamtökum Evrópu
(EFTA) en standa hins vegar utan Evrópu-
sambandsins. Fyrir vikið hafa þau fullt frelsi
til þess að semja um fríverzlun við önnur ríki á
eigin forsendum. Nokkuð sem ríki sambands-
ins hafa ekki þar sem þau hafa með veru sinni í
því afsalað sér því frelsi til stofnana þess.
Tilurð fríverzlunarsamningsins á milli Ís-
lands og Kína, sem var sá fyrsti sem Kínverjar
undirrituðu við evrópskt ríki, hefur nokkuð
komið við sögu í stjórnmálaumræðunni í Bret-
landi undanfarin misseri. Brezkir stjórn-
málamenn hafa enda lengi kallað eftir því að
Evrópusambandið legði áherzlu á gerð fríverzlunarsamn-
inga við sem flest ríki utan sambandsins en mestmegnis
talað fyrir daufum eyrum. Það er helzt síðustu árin sem
Evrópusambandið hefur lagt áherzlu á frekari fríverzl-
unarsamninga og lokið slíkum viðræðum. Einkum við ríki
sem EFTA hefur þegar náð samningum við.
Meðal þess sem komið hefur fram í umræðunni í Bret-
landi er að fyrst Íslendingar gátu samið um fríverzlun við
Kína ætti ekki að vera mikið mál fyrir Breta að fá Kín-
verja að samningaborðinu. Sömuleiðis að hefði Bretland
ekki verið í Evrópusambandinu væri landið löngu komið
með fríverzlunarsamninga við fjölda ríkja um allan heim.
Ekki sízt samveldislönd eins og Kanada, Ástr-
alíu og Nýja-Sjáland, sem og til að mynda
Indland og Bandaríkin. Frelsið til þess hefði
hins vegar verið framselt til sambandsins sem
væri tollabandalag og héldi úti einni sameig-
inlegri viðskiptastefnu og væri því algerlega
háð vilja þess hvort Bretar nytu fríverzlunar
við ríki utan þess eða ekki.
Fríverzlunarsamningurinn við Kína er gott
dæmi um þann sveigjanleika sem aðildin að
EFTA hefur í för með sér. Veran í samtök-
unum sviptir ekki aðildarríkin frelsi sínu til
þess að semja um fríverzlun og önnur við-
skipti við ríki heimsins. Henti samflot með
öðrum ríkjum EFTA af einhverjum ástæðum
ekki er sá möguleiki alltaf fyrir hendi að
semja um slíkt á eigin vegum. Þannig reyndist
það ekki henta EFTA-ríkjunum að semja í
samfloti við Kínverja. Það kom hins vegar ekki í veg fyrir
að ríkin gætu farið eigin leiðir, sem ekki hefði verið mögu-
legt væri EFTA tollabandalag eins og Evrópusambandið
með eina miðstýrða viðskiptastefnu gagnvart ríkjum utan
þess.
Frelsi í alþjóðaviðskiptum er ekki sízt mikilvægt fyrir
lítil ríki eins og Ísland. Þar eru fríverzlunarsamningar við
sem flest ríki heimsins grundvallaratriði. Öllu skiptir
þannig að landið hafi sem fjölbreyttastan aðgang að er-
lendum mörkuðum en sé ekki bundið á klafa eins mark-
aðar. Bæði vegna viðskiptalegra og pólitískra hagsmuna
þjóðarinnar. hjortur@mbl.is
Hjörtur J.
Guðmundsson
Pistill
Frelsið og fríverzlunin
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Sjö háskólar starfa hér á landi.
Um 90% námsefnis í þeim eru á
ensku.
Hlutfall ensku sem kennslu-
tungumáls í þeim er frá 23% í
Háskólanum í Reykjavík og nið-
ur í 0% í Landbúnaðarháskól-
anum. Mikill munur er yfirleitt á
grunnnámi og framhaldsnámi
hvað þetta varðar. Námskeið á
ensku í Háskólanum á Akureyri
eru t.d. 8,6% í grunnnámi en
36% í framhaldsnámi.
Nýnemum með erlent ríkis-
fang í háskólunum fjölgaði um
740% árin 1997–2010.
Námsefni er
mest á ensku
ENSKA ER MIKIÐ NOTUÐ Í
ÍSLENSKUM HÁSKÓLUM
Morgunblaðið/Heiddi
Háskólar Ari Páll Kristinsson.