Morgunblaðið - 15.09.2014, Side 16

FRÉTTASKÝRING
Kjartan Kjartansson
kjartan@mbl.is
Þ
rjú og hálft ár eru nú liðin
frá náttúruhamförunum í
Japan sem ollu versta
kjarnorkuslysi í heim-
inum frá Tsjernóbil-
slysinu. Öll 48 kjarnorkuver landsins
hafa verið lokuð frá því að umtalsvert
magn af geislavirkum efnum losnaði
úr Fukushima Daiichi-kjarn-
orkuverinu og lifa íbúar svæðisins
enn með afleiðingunum. Í síðustu
viku veittu yfirvöld í fyrsta skipti leyfi
fyrir því að kjarnorkuver yrði opnað
eftir harmleikinn þrátt fyrir efasemd-
ir almennings um öryggi veranna.
Enn hafa fleiri en 120.000 manns
sem bjuggu í nágrenni Fukushima
ekki getað snúið heim til sín vegna
geislunarinnar. Könnun sem héraðs-
stjórnin þar lét gera fyrr á þessu ári
leiddi í ljós að tæpum helmingi þeirra
fjölskyldna sem bjuggu áður saman
hafi verið sundrað eftir að fólki var
skipað að rýma svæðið vegna hætt-
unnar. Margir glíma ennfremur við
líkamlega eða andlega kvilla.
Fjölskyldan á víð og dreif
Á meðal þess fólks sem enn býr í
útlegð er hin 78 ára gamla Iiko Kanno
sem bjó í bænum Iitate, tæpa fjörutíu
kílómetra norðvestur af Fukushima-
kjarnorkuverinu. Hún hefur hafst við
í bráðabirgðahúsnæði á útjaðri Fu-
kushima-borgar frá því að henni var
skipað að rýma þorpið, ásamt um
6.000 öðrum þorpsbúum. Börnin
hennar hafa flutt frá svæðinu með
barnabörnin og sér hún þau nú aðeins
nokkrum sinnum á ári.
„Ef við hefðum getað verið
áfram í Iiate þá byggjum við öll sam-
an núna. Ég var í raun alin upp af
ömmu minni og afa og foreldrar mínir
hjálpuðu mér að ala upp mín eigin
börn. Geislunin hefur gert það
ómögulegt núna,“ segir Kanno við
breska blaðið The Guardian.
Fyrir manneskju af kynslóð
Kanno er það þungbært að vera ekki
þátttakandi í lífi barnabarnanna. Hún
glímdi við þunglyndi eftir slysið og
getur enn ekki sofið án svefnlyfja.
„Ef ég tek þau ekki ligg ég vakandi
horfandi á mynd af sonarsyni mínum
og velti fyrir mér hversu mikið ég fái
að sjá af honum áður en hann verður
fullorðinn,“ segir hún.
Unnið er að því að hreinsa svæð-
ið sem varð fyrir geislun og hefur
bæjarstjóri Iiate heitið því að hægt
verði að búa aftur í bænum, jafnvel
árið 2016. Íbúarnir efast þó um það
þar sem erfitt geti reynt að hreinsa
fjalllendið í kring, þaðan sem mengun
berst með rigningu.
Hunsa almannavilja
Kjarnorkuöryggisstofnun Jap-
ans mat í síðustu viku tvo kjarna-
kljúfa í Sendai-kjarnorkuverinu á
eyjunni Kyushu í suðurhluta Japans
hæfa til endurræsingar. Einhver bið
verður þó á því en héraðsyfirvöld
þurfa að leggja blessun sína yfir það.
Ríkisstjórn Shinzo Abe, for-
sætisráðherra, er sögð hafa beitt
stofnunina miklum þrýstingi um að
heimila opnun kjarnorkuvera. Flokk-
ur hans hefur lengi haft sterk tengsl
við kjarnorkuiðnaðinn. Kannanir
sýna að almenningur geldur varhug
við fyrirætlununum. Hátt í 18.000
umsagnir bárust um mat stofn-
unarinnar, margar þeirra afar
gagnrýnar.
„Þessi ríkisstjórn er að
reyna að þröngva stefnu sinni
í gegn og hunsar algerlega
vilja almennings,“ segir Ak-
ira Kimura, prófessor við Ki-
goshima-háskóla sem hefur
verið áberandi í andstöðunni
gegn því að Sendai-verið verði
opnað aftur.
Geta enn ekki snúið
heim til sín eftir slysið
AFP
Mótmæli Andstæðingar kjarnorku mótmæla ákvörðun kjarnorkuörygg-
isstofnunar Japans að heimila opnun tveggja kjarnaofna í síðustu viku.
16
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 15. SEPTEMBER 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Morg-unblaðiðgreindi
frá því á laugardag
að Sigurður Lín-
dal lagaprófessor
hefði beðist lausn-
ar frá starfi sínu
sem formaður stjórnarskrár-
nefndar, en nefndin hefur það
hlutverk að leggja til breyt-
ingar á stjórnarskránni.
Sigurður nefndi nokkrar
ástæður fyrir því að hætta í
nefndinni, en sú veigamesta er
að hann telur að góð reynsla
sé af gildandi stjórnarskrá:
„Síðan er það líka annað, sem
ég hef sagt áður, að það er allt
í lagi með þessa stjórnarskrá.
Hvað er að henni? Hefur hún
valdið einhverjum usla? Orða-
lagið er kannski forneskju-
legt, en það er aldrei hægt að
orða hana þannig að allir skilji
hana strax. Reynsla er komin
á ákvæðin og dómafram-
kvæmd hefur slípað þau til.
Ég hef haldið því fram að
stjórnarskrár eigi að vera
gamlar og ráðsettar.“
Þetta er vitaskuld hárrétt
hjá hinum reynda lagaprófess-
or. Almennt er gott að festa sé
í lagasetningu og að ekki sé að
þarflausu verið að hringla með
lög fram og til baka. Slíkt
veldur aðeins óþarfa ruglingi
og óvissu fyrir almenning með
tilheyrandi kostnaði og óþæg-
indum. Þetta á svo miklu frek-
ar við um stjórnarskrána sem
er grundvöllur annarrar laga-
setningar. Stjórnarskrá er að
öðru óbreyttu þeim mun betri
sem hún hefur gilt lengur og
skilningur á henni hefur auk-
ist og dómaframkvæmd slípað
ákvæði hennar til, eins og pró-
fessorinn bendir á.
Fyrir nokkrum árum, í
framhaldi af því að bankarnir í
landinu hrundu, komst til
valda ríkisstjórn sem hafði
það að markmiði að nota það
uppnám sem varð við banka-
fallið til að ná fram margvís-
legum óskyldum pólitískum
markmiðum. Þetta var afar
óheppilegt og varð til þess að
afleiðingar falls bankanna
urðu mun langvinnari og víð-
tækari en þær hefðu þurft að
verða. Og það sem var ekki
síst skaðlegt við þessa afstöðu
þáverandi stjórnvalda var að í
stað þess að stuðla að friði og
ró í landinu efndu þau til ófrið-
ar og beittu áður óþekktum
aðferðum til að ná sér niðri á
pólitískum andstæðingum.
Eitt af því sem varð fyrir
árásum þessarar ógæfulegu
ríkisstjórnar var stjórnarskrá
lýðveldisins, sem reynst hafði
vel um langan tíma og hafði
ekkert haft með fall bankanna
að gera. En árás á
hana og umbylting
þessarar kjölfestu
þjóðfélagsins var
að mati þáverandi
stjórnvalda mikil-
vægur liður í að
bylta sem flestu og
nota hið óvænta pólitíska
tækifæri sem skapast hafði til
hins ýtrasta. Nær væri raunar
að segja að misnota þetta
tækifæri, því að stjórnarflokk-
arnir höfðu ekki verið kosnir
til að gera byltingu í landinu
innan úr stjórnarráðinu.
Mikil leiksýning fór í gang
við að vinna að nýrri stjórn-
arskrá, haldnir voru fundir og
meira að segja almennar kosn-
ingar, en í ljós kom að almenn-
ingur hafði enga trú á þessu
brölti stjórnvalda og vildi eng-
an þátt taka í að bylta stjórn-
arskránni. Verkefnið dagaði
þess vegna uppi á síðasta kjör-
tímabili.
Svo óheppilega vildi til, ef til
vill vegna þess að svo gríðar-
legu opinberu fé hafði verið
varið í árásina á stjórnar-
skrána, að ástæða hefur þótt
til að reyna að nýta það með
einhverjum hætti, að núver-
andi ríkisstjórn skipaði
stjórnarskrárnefnd til að
vinna áfram að breytingum á
stjórnarskránni. Vissulega er
allt annar bragur á þeirri
vinnu sem fram hefur farið á
þessu kjörtímabili en því síð-
asta. Það breytir ekki því að
jafnt lögfræðingar landsins
sem ríkisstjórn og aðrir lands-
menn hafa brýnni verkefnum
að sinna en því að breyta
stjórnarskrá, sem, eins og Sig-
urður bendir á, ekkert amar
að.
Ríkisstjórnin þarf að ná
mörgum brýnum verkum fram
það sem eftir lifir kjör-
tímabils. Sumt er einfalt og
fljótlegt en krefst aðeins vilja
og staðfestu, svo sem að aft-
urkalla umsókn um aðild að
Evrópusambandinu. Annað er
ögn flóknara, en þó ekki mjög,
svo sem lækkun skatta, og
þarf að vinna mun hraðar í en
gert hefur verið. Loks eru
verkefni sem eru í eðli sínu
talsvert flókin og krefjast ekki
aðeins vilja og staðfestu held-
ur einnig úthalds, svo sem ein-
földun regluverks hins opin-
bera, sem ríkisstjórnin hefur á
stefnuskrá sinni en er komin
skammt á veg með.
Svo eru það hin verkin, sem
eru alls ekki brýn og sum
raunar beinlínis óþörf eða til
mikillar óþurftar, svo sem
breytingar á stjórnarskránni.
Þessi verk hljóta að bíða á
meðan hin brýnu og þörfu eru
óunnin.
Í afsögn formanns
stjórnarskrár-
nefndar felast skýr
skilaboð til rík-
isstjórnarinnar}
Hin þörfu og óþörfu verk
U
ndanfarin ár hafa verið dapurleg
fyrir hollvini söluturna, víd-
eóleigna og bílalúgna. Meðal
hápunkta niðurlægingarinnar
er þegar vídeóleigunni á horni
Holtsgötu og Bræðraborgarstígs var lokað og
þegar Blái turninn á Háaleitisbraut brann til
kaldra kola árið 2012.
Fyrstu Snælands Video-sjoppunni, sem var
opnuð 1985, verður lokað eftir viku eins og
greint var frá á mbl.is í vikunni. Þetta er saga
margra lítilla sjoppna út um alla borg og allt
land. Við erum ekki farin að borða minni syk-
ur samkvæmt könnunum, og við borðum ekki
sjaldnar skyndibita, heldur erum við komin á
dýrari veitingastaði eftir hamborgaranum og
bland-í-poka-bari í Hagkaupum. Þetta virðist
vera sama þróunin og með matvæli, kjöt og fisk og ýmsa
sérvöru. Við kaupum þessar vörur ekki lengur hjá kaup-
manninum úti á horni. Það má ekki gleyma upplifuninni
af þeirri helgu stund að fara til kaupmannsins – eða út í
sjoppu – og hvers konar menningarlegt gildi felst í þeim
ferðum.
Ég á góðar minningar um nokkrar sjoppur hér í bæ
sem eru haldnar á vit forfeðranna. Nokkur vígi innan
borgarmarka eru þó ekki enn fallin og landsbyggðin er
tiltölulega ósnortin og verður vonandi áfram.
Galdurinn á bak við sjoppuna er meðal annars nánd
við aðra viðskiptavini sem og starfsfólk. Þar inni deilum
við gæðastundum og samskiptin snúast ekki endilega um
að horfast í augu meðan við súpum kók og bryðjum kúl-
ur. En við vitum hvert af öðru. Við samgleðjumst hvert
öðru í hljóði með þessa litlu gleðistund dag-
ins. Hér mætti spyrja hvort sömu nánd sé
ekki að finna bara á Snaps eða einhverjum
veitingastöðum en þá erum við komin að því
sem gerir sjoppu að sjoppu – við þurfum ekki
að vera rík til að geta notið þarna saman góð-
gætis í þögn. Sjoppa spyr hvorki um stétt né
stöðu, hvort við eigum 50 krónur fyrir lakkr-
ísrúllu eða 400-kall fyrir pylsu.
Og að því leytinu eru sjoppur enn betri en
veitingastaðir þar sem ekkert kostar fimmtíu
krónur. Við getum öll fengið að vera; um-
burðarlyndið er endalaust. Þú mátt hanga án
þess að kaupa þér rándýran kaffibolla, þarft
ekki að fara úr úlpunni, skafa happaþrennur,
lesa dagblöð og vera í spilakassa. Enda í raun
ferlega ósanngjarnt að líta okkur sem langar
að henda í nokkra spilakassa hornauga.
Í sjoppunni minni til margra ára er enn sama fólkið og
var þar fyrir 34 árum. Svona er þetta víðast hvar. Það
þekkir okkur mörg hver með nafni, og hefur jafnvel vit
fyrir unglingunum sem ætla að kaupa sér hamborgara í
frímínútum. „Mamma þín vill ekki að þú sért að borða
svona á skólatíma, Jói minn, hún er búin að segja mér
það.“
Það upprunalega er því miður er á undanhaldi. Já, og
meðan ég man: Takið þetta líka til ykkar sem skipulögð-
uð októberfest Stúdentaráðs Háskóla Íslands. Ég hef
hlustað á tónlistina ykkar undanfarnar þrjár nætur. Síð-
an hvenær má kenna dúndrandi klúbbapartí við huggu-
legt þýskt októberfestival? Ruglum ekki meir.
julia@mbl.is
Júlía Margrét
Alexandersdóttir
Pistill
Sjoppur vanmetnar
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
„Okkur fannst átakanlegt að sjá
hve lítið hafði verið gert og upp-
byggingin hæg,“ segir Hugrún
Geirsdóttir, meistaranemi í um-
hverfis- og auðlindafræði við
Háskóla Íslands, en í vor heim-
sótti hún borgina Kamaishi á
austurströnd Japans sem varð
fyrir flóðbylgjunni í mars 2011.
Fólki hafi verið að fækka á
svæðinu áður en hamfarirnir
dundu yfir en fleiri hafi flutt
þaðan eftir þær. Þá hafi
ekki nægilegt fjármagn
verið lagt í uppbyggingu
af hálfu stjórnvalda.
„Það mátti sjá rústir
ennþá og fólk sem
hafði verið lofað íbúð-
um mun fyrr býr enn
í bráðabirgða-
húsnæði,“ segir
Hugrún um
ástandið á þeim
svæðum sem
hún kynnti
sér.
Enn merki
um hamfarir
UPPBYGGINGIN VERIÐ HÆG
Hugrún
Geirsdóttir