Morgunblaðið - 24.11.2014, Blaðsíða 26

26 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 24. NÓVEMBER 2014
VIÐTAL
Kolbrún Bergþórsdóttir
kolbrun@mbl.is
Veraldarsaga mín – Ævisaga hug-
mynda er ný bók eftir Pétur
Gunnarsson og þar fjallar hann
meðal annars um ár sín í Frakk-
landi, en þangað fór hann árið
1968 til náms og fékkst einnig við
skáldskap.
Pétur er fyrst spurður um titil
bókarinnar og segir: „Á unglings-
árum kom upp í hendurnar á mér
bók sem bar heitið Veraldarsaga
Sveins frá Mælifellsá. Þar var
skagfirskur bóndi að skrifa „sína
veraldarsögu“. Mig minnir að mér
hafi þótt það fáránlegt í fyrstu,
en frábært eftir því sem ég hug-
leiddi það lengur. Öll fæðumst við
auðvitað inn í veröldina og velkj-
umst í henni um hríð, það er okk-
ar „veraldarsaga“. Titillinn bjó
með mér og kemur kannski upp á
yfirborðið núna. En líka má hafa í
huga að einhver fyrsta bók sem
tekin var saman á íslensku fékk
einmitt nafnið Veraldarsaga, sam-
in eftir kirkjulegri forskrift að
talið er um 1200. Sú saga hefst á
brottrekstri Adams og Evu úr
Paradís, en þar með var álitið að
sjálf mannkynssagan færi í gang.
Undirtitill minnar bókar er Ævi-
saga hugmynda, en mér finnst oft
vanrækt að huga að þessu merki-
lega fyrirbæri sem eru hug-
myndir okkar um lífið og til-
veruna, hvernig þær verða til og
þróast. Við höfum hina opinberu
sögu sem við göngumst að ein-
hverju leyti við og síðan erum við
öll með okkar litlu sögu. Litla
sagan og stóra sagan eiga samleið
og skarast. Ég reyni að gera hug-
myndasögunni skil, ekki síður en
persónusögunni. Það er engin
ættartala íbókinni.“
Hvernig breyttust hugmyndir
þínar við að koma til Parísar á
umrótstímum árið 1968?
„Ég var gjörsamlega áhugalaus
um stjórnmál sem krakki og ung-
lingur og leit á stjórnmálaflokka
svipað og knattspynulið. Sumir
héldu með KR, aðrir með Fram
og enn aðrir með Val. Stjórnmál
voru fjarri mínu áhugasviði en
það breyttist þegar ég fór til
Frakklands árið 1968. Þá varð
þetta eins og hjá Þórbergi sem
talar um endurfæðingar sem mað-
ur verði fyrir á ævinni. Ég umpól-
aðist í alætu á atburðarás og
ástríðufullan dagblaðalesanda.
Mér fannst ég upplifa atburðarás
sem væri í deiglu og hægt væri
að hafa áhrif á. Á þessum árum í
Frakklandi frá og með 1968 og
upp úr voru stöðug mótmæli og
aðgerðir í gangi. Ég var náms-
maður við franskan háskóla og
sogaðist inn í þá framvindu.“
Enn ein endurfæðingin
Þú skrifar þó nokkuð um Karl
Marx í þessari bók. Hvað er það
við Marx sem heillar þig?
„Íslenskt samfélag á þessum
tíma var svo lokað að það hefðu
þótt helgispjöll ef Karl Marx
hefði komið fyrir í skólabók á
vegum Ríkisútgáfu námsbóka.
Viðbrigðin voru því mikil að hafa
hann sem hvert annað námsefni á
skólabekk. En í stuttu máli þá
varð Marx mér enn ein endurfæð-
ingin. Ég hef reynt að líkja áhrif-
unum við „polaroid“-gleraugun
sem ég kynntist þegar ég var
unglingur hestasveinn við lax-
veiðiá. Með því að setja upp þessi
gleraugu brotnaði ljósið með öðr-
um hætti þannig að maður gat
greint laxinn í strengnum, þar
sem áður var bara grátt vatn. Við
lestur á Marx birtust manni or-
sakir og afleiðingar þar sem áður
voru bara ártöl og upptalning á
atburðum. Líku gegnir raunar um
Freud sem ég kynntist um líkt
leyti, báðir opnuðu manni sýn og
skilning á sögu og sál. Síðan eru
það sporgöngumenn þessara
manna sem eiga sviðið í Frakk-
landi á mínum námsárum, menn
eins og Claude Lévi-Strauss, Rol-
and Barthes, Michel Foucault,
Louis Althusser, Jacques Lac-
an … Þeir voru sumir hverjir eins
og poppstjörnur, það var barist
um hvert sæti á fyrirlestrum
þeirra.
Aftur á móti er skáldsagan í
öldudal á þessum tíma í Frakk-
landi, í henni var fátt nýtt að ger-
ast. Það voru fræðimenn sem áttu
sviðið, þeir voru með puttann á
púlsinum og færðu manni þau
skapandi heilabrot sem skáldsög-
urnar virtist skorta. Í samanburði
virkuðu skáldsögurnar eitthvað
svo lítilþægar, staðlaðar og jafn-
vel klisjukenndar. En auðvitað
komu líka upp í fangið á manni
skáldsögur sem hrifu, verk manna
á borð við Georges Perec, en
frumraun mín sem þýðanda var
einmitt skáldsaga hans, Hlutirnir.
Fyrsta bók Milans Kundera,
Brandarinn, kom út í Frakklandi
árið 1968 og vakti mikla lukku.
Ég hreifst meira af næstu bók
hans, Bókinni um hlátur og
gleymsku þar sem áberandi er
einmitt leikur með hugmyndir. Þá
var On the Road eftir Jack Kero-
uac lesin upp til agna og Hundrað
ára einsemd eftir Marques kom
út árið 1967, fljótlega þýdd yfir á
frönsku. Við þann lestur fannst
mér eins og hefði opnast alveg ný
gátt í skáldsöguskrifum.“
Skáldskapur þinn og annarra
kemur mikið við sögu í bókinni.
Þú segir frá því hversu veglega
umfjöllun fyrsta ljóðabók þín fékk
og maður sér eiginlega ekki fyrir
sér að ljóðabók fengi í dag jafn-
veglegt pláss í fjölmiðlaumfjöllun
og þín bók fékk. Það hefur greini-
lega margt breyst í þessum efn-
um.
„Þegar ég var að hefja minn
feril voru fáir miðlar um hituna
og allt í fastari skorðum en nú er.
Alæta á
atburðarás
 Pétur Gunnarsson sendir frá sér nýja
bók sem nefndist Veraldarsaga mín