Fréttablaðið - 20.06.2013, Blaðsíða 23

FIMMTUDAGUR 20. júní 2013 | SKOÐUN | 23
Saga almennrar óþekktar í
skólastofunni er þekkt frá upp-
hafi skólastarfs en að margra
mati hefur orðið breyting til
hins verra síðustu ár. Sam-
félagið allt hefur upplifað reiði,
hneykslan og særindi sem hafa
skilað sér í harkalegri orðræðu,
persónuárásum og svívirðing-
um í athugasemdum samfélags-
miðla.
Nýútskrifaðir grunnskóla-
kennarar segja næstum allir
að það sem komi þeim mest á
óvart þegar þeir hefja störf sé
ónóg þekking á hegðunarvanda
barna. Undir þetta taka reyndir
kennarar sem segja að mest
skorti handleiðslu í skólastof-
unni til að takast betur á við
alvarlega og óæskilega hegðun.
Kennarar segjast fá feikinóg
af pappírum um hvað eigi að
gera þegar úrskurðað er að barn
þurfi stuðning en að raunveru-
leg úrræði skorti. Foreldrar
hafa allir heyrt af alvarlegum
uppákomum í skólastofunum og
margir hafa áhyggjur af því að
aukinn hegðunarvandi barna
tefji fyrir námi. Spurningin
hlýtur að vakna hvort vandinn
sé þjóðfélagsmein. Hafa þol-
mörkin fyrir ofbeldi færst til?
Þetta hefur allt áhrif á skólana
okkar, kennarana og börnin.
Börnin okkar alast upp með
síma og tölvur í fanginu og taka
þátt í umræðum um ótrúlegustu
hluti alla daga ársins. Þau horfa
á þá sem eldri eru takast harka-
lega á með orðfæri sem flokkast
sem ofbeldi. Þolið fyrir óvið-
unandi hegðun í samfélaginu
hefur aukist og fréttir, myndir
og myndbönd sem sýna ofbeldi
eru aðgengilegri en nokkru sinni
fyrr.
Mat á hegðun og samskiptum
er flókið og mörkin á milli þess
hvað er óásættanleg hegðun og
hvað ekki eru afar mismunandi.
Hegðun sem flokkuð er eðlileg
í einum skóla er talin ólíðandi
í öðrum. Brúarskóli er sérlega
flottur sérskóli í Reykjavík sem
menntar börn með geðraskanir
og börn í vímuefnavanda. Þar
fer fram þjónusta við börn og
ungmenni sem eiga erfitt með
að fóta sig í venjulegu skóla-
umhverfi í lengri eða skemmri
tíma. Í Brúarskóla er lögð sér-
stök áhersla á að skilgreina
hvað sé ásættanleg hegðun og
markvisst unnið í því að krakk-
arnir haldi sig réttum megin
við línuna. Að auki veitir starfs-
fólk Brúarskóla ráðgjöf til
grunnskóla vegna barna með
hegðunar vanda. Reynslan af
þessari ráðgjöf er sérlega góð.
Í raun er biðlisti eftir plássum
í Brúarskóla og langur biðlisti
eftir ráðgjöf skólans enda þekk-
ing starfsmanna Brúarskóla á
hegðunarvandamálum mikil.
Of hár þröskuldur
Starfsfólk Brúarskóla telur að í
grunnskólum borgarinnar sé oft
á tíðum of hár þröskuldur gagn-
vart því hvað sé ofbeldi. Reynsla
þeirra sýnir að stundum aðhaf-
ist kennarar ekkert eða ekki
nægjan lega mikið þrátt fyrir
að þeir eða börn verði fyrir
andlegu og jafnvel líkamlegu
ofbeldi í skólastofunni. Þetta er
bagalegt því þrátt fyrir að hver
og einn hafi mismunandi þol
fyrir óæskilegum samskiptum
þarf að vera skýrt í huga kenn-
ara hvaða hegðun flokkist sem
ofbeldi eða ógnandi hegðun. Í
Brúarskóla liggur þetta ansi
skýrt fyrir og í hverri stofu eru
skýringarmyndir sem minna
starfsmenn og nemendur á
hvaða hegðun er óásættanleg.
Það er ofbeldi að hrinda eða
ýta, að segjast ætla að lemja
einhvern. Orðin geta líka verið
ofbeldi. Starfsmenn geta þannig
bent krökkunum á hegðun sem
er ekki í lagi og rætt uppákomur
ásamt því að börnin taka þátt í
að bæta við listann ef einhverjar
uppákomur verða. Þannig er
stöðugt verið að ræða um hvar
mörkin liggja.
Skýra umræðu strax
Vissulega er nóg að gera í
skólastofunni og fleira á dagskrá
en umræða um hegðun. Það er
þó líklegt að óæskileg hegðun,
þó ekki sé nema eins nemanda,
trufli miklu meira en góðu hófi
gegnir og tímanum því vel varið í
að ræða um hegðun við börnin. Í
íslenskri rannsókn frá 2006 kom
fram að í þeim skólum þar sem
agavandamál eru hvað minnst
einkennast viðhorf starfsfólks til
nemenda af jákvæðni, hlýju og
virðingu. Í sömu rannsókn sést
einnig að langflestir nemendur
hegða sér vel en að kennarar
eigi erfitt með að stjórna hegðun
á öllum aldursstigum. Skýr
umræða um mörk þarf þannig að
hefjast strax við upphaf grunn-
skóla í samstarfi við foreldra.
Í ljósi þess hve þyngstu málin
reynast skólum erfið er einnig
mikilvægt að huga betur að því
hvort almennur grunnskóli sé
bestur fyrir þá nemendur sem
eru verst staddir.
Samskipti eru alls staðar
flókin, ekki bara í skólum. Það
er kúnst að vera góður í sam-
skiptum og ekki öllum jafnt gefið
í þeim efnum. Kennarar hafa í
gegnum aldirnar þurft að takast
á við alls kyns uppákomur í skól-
um og munu þurfa þess áfram.
Hæfileikar þeirra til að takast
á við ólíka einstaklinga og ólíka
foreldra skipta sköpum. Kenn-
arar eru hins vegar ekki einir
ábyrgir fyrir því hvernig börnin
okkar hegða sér. Við erum það öll
og þurfum að benda hvert öðru á
að sýna náunganum virðingu. Við
erum fyrirmyndirnar.
Mat á hegðun og
samskiptum er flókið
og mörkin á milli þess hvað
er óásættanleg hegðun og
hvað ekki eru afar mismun-
andi. Hegðun sem flokkuð
er eðlileg í einum skóla er
talin ólíðandi í öðrum.
Í DAG
Þorbjörg Helga
Vigfúsdóttir
borgarfulltrúi
Hvar liggja
mörk ofbeldis? Lýðræðið er ekki sjálf-gefið. Raunar hafa ýmsar útfærslur af einræði,
fáræði og harðræði verið
mun algengari í gegnum
tíðina. Það frumstæða
borgarlýðræði sem þróað-
ist meðal frjálsra manna í
grískum borgum til forna
hvarf í átökum. Síðan liðu
margir mannsaldrar þar
til að hugmyndir um það
fulltrúalýðræði sem við
nú þekkjum fór að ryðja
á braut fáræðisstjórnum á síðari
hluta átjándu aldar og fyrri hluta
þeirrar nítjándu í kjölfar upplýs-
ingarinnar og lýðræðisbyltingar-
innar miklu. En lýðræðið er
ekki fasti. Það þarf vökvunar og
framþróunar við, annars getur
orðið brátt um ræði lýðsins eins
og varð í Grikklandi til forna.
Lýðræði 2.0
Að mörgu leyti eru stoðir hins
klassíska vestræna fulltrúalýð-
ræðis farnar að feyskna. Því hafa
menn víða um heim fært fram
heilmargar hugmyndir og fram-
kvæmt fjölda tilrauna, svo sem
við að nýta tölvutæknina til þess
að þróa okkar góða lýðræðiskerfi
áfram og vefa ofan í það aukinni
beinni þátttöku borgaranna. Þetta
er það sem á tæknimáli má kalla
Lýðræði 2.0 – þegar nýju þátt-
tökulýðræði er bætt ofan á það
fulltrúalýðræði sem fyrir er.
Þó svo að hérlendis hafi enn
lítið verið fjallað um þessa þróun
hafa slíkar tilraunir víða verið
framkvæmdar undanfarna tvo
áratugi eða svo. En ástæðan
fyrir þeirri athygli sem stjórnar-
skrárferlið á Íslandi hefur fengið
er ekki sökum þess hversu ein-
stakt eða séríslenskt það er held-
ur eigin lega þvert á móti; því það
þykir merkilegt dæmi í flóru
margra um framþróun lýðræðis.
Viðlíka tilraunir í stjórnar-
skrárgerð hafa verið gerðar víðar,
þó svo að verkefnin hafi yfirleitt
verið afmarkaðri en hér var raun-
in. Í Ástralíu var borgaraþingi
(e. citizens assembly) árið 1998
falið að rökræða hvort rjúfa ætti
tengslin við bresku krúnuna, í
kanadísku fylkjunum Bresku-
Kólumbíu (2004) og Ontario
(2007) voru slembivalin borg-
araþing látin rökræða kosti nýs
kosningakerfis og viða-
miklir þættir hollensku
stjórnarskrárinnar fengu
árið 2006 álíka meðferð.
Á Írlandi stendur nú yfir
sérstakt stjórnlagaþing
(e. constitutional conven-
tion) sem ræðir afmark-
aða þætti írsku stjórnar-
skrárinnar frá árinu 1937.
Á írska stjórnlagaþinginu,
sem hittist flesta laugar-
daga yfir nálega ár, eru
hundrað fulltrúar, tveir
þriðju slembivaldir en þriðjungur
er fulltrúar á írska þjóðþinginu.
Annars konar yfirferð er einnig
yfirstandandi í Belgíu.
Þátttökulýðræði
Viðameiri tilraunir til aukins
þátttökulýðræðis er þó að finna
í Suður-Ameríku, eins ólík-
lega og það kann að hljóma í
eyrum íslenskra fjölmiðlaneyt-
enda. Ein sú allra merkilegasta
hefur undanfarna rúma tvo ára-
tugi verið gerð í brasilísku borg-
inni Porto Alegre í syðsta fylki
landsins, Rio Grande do Sul. Frá
1989 hefur hluti fjárhagsáætl-
unar borgarinnar verið sam-
inn í viðamiklu og kerfisbundnu
þátttökuferli íbúanna. Upphafið
má rekja til aukinnar lýðræðis-
áherslu stjórnarandstöðunnar á
tíma herforingjastjórnarinnar
og hægri stjórnarinnar en þá fór
stjórnarandstaðan fyrir ýmsum
fylkjum og héraðsstjórnum. Sú
stjórnarandstaða hefur nú tekið
við völdum á landsvísu og lagt í
margþætta vinnu við að breyta
skipulagi opinberrar ákvarðana-
töku, til að mynda með lögfestum
rökræðuþingum borgaranna um
ýmis ný mál sem ráðuneyti lands-
ins leggja fram.
Í Porto Alegre fer fjárlagagerð-
in fram í þremur þrepum. Fyrst
kemur fólk saman í litlum sjálfs-
prottnum hverfishópum sem
leggja meginlínurnar. Hverfin
kjósa svo fulltrúa í svæðahópa sem
að nýju kjósa til borgararáðs sem
klárar fjárlagagerðina í samráði
við kjörna borgarfulltrúa. Að sam-
anlögðu koma 50 þúsund manns
að samningu fjárlagagerðarinnar
í þessari 1,5 milljón manna borg.
Alþjóðabankinn hefur í nýlegri
skýrslu komist að þeirri niður-
stöðu að þessi viðamikla þátttaka
hafi gert Porto Alegre og fylkið
Rio Grande do Sul í heild sinni að
einu því hagsælasta í landinu.
Þessi tegund þátttökufjár-
lagagerðar (e. participatory
budgeting) hefur breiðst út til yfir
hundrað borga í Suður-Ameríku
og er í smærri mynd farin að
ryðja sér til rúms í Banda-
ríkjunum, Kanada og í Evrópu.
Tækifærið
Tilraunir af þessum toga munu
aðeins aukast þannig að ofan á hið
hefðbundna fulltrúalýðræði sem
við þekkjum bætist nýtt form þátt-
tökulýðræðis þar sem borgararnir
sjálfir koma að rökræðu og bein-
um ákvörðunum.
Í þessari þróun til aukins þátt-
tökulýðræðis sem alveg örugglega
mun færast um heim eygjum við
Íslendingar fjölmörg tækifæri. Sá
áhugi sem er á lýðræðis tilrauninni
á Íslandi við stjórnlagagerðina er
til að mynda mikil auðlegð. Því
er brýnt að skammsýnar flokks-
pólitískar skærur sem því miður
einkenna íslensk stjórnmál villi
okkur ekki sýn. Hérlendis geta
bæði sveitarstjórnir í kringum
landið og nýja ríkisstjórnin haft
forystu um að færa opinbera
ákvarðanatöku út til fólksins. Það
má gera með ýmsum aðferðum
eins og dæmin hér að ofan og
miklu fleiri slík sanna. Slíkar
kerfis bundnar aðferðir við beina
þátttöku borgaranna sem ofnar
yrðu inn í hið hefðbundna full-
trúalýðræðiskerfi gætu orðið raun-
verulegt framlag til framþróunar
lýðræðis í heiminum.
Framþróun lýðræðis
LÝÐRÆÐI
Eiríkur
Bergmann
prófessor í stjórn-
málafræði
➜ Þó svo að hérlendis hafi
enn lítið verið fjallað um
þessa þróun hafa slíkar
tilraunir víða verið fram-
kvæmdar undanfarna tvo
áratugi eða svo. En ástæðan
fyrir þeirri athygli sem
stjórnarskrárferlið á Íslandi
hefur fengið er ekki sökum
þess hversu einstakt eða
séríslenskt það er heldur
eiginlega þvert á móti; því
það þykir merkilegt dæmi í
fl óru margra um framþróun
lýðræðis.
LÍÚ eða heimilin
Loforð ríkisstjórnarinnar um skuldaniðurfellingu heimilanna gerði út um
síðustu kosningar. En nú setur ríkisstjórnin í forgang að fella niður löngu
tímabæra hækkun veiðigjalds á útvegsmönnum, hópi sem í þrjátíu ár
hefur notið einokunaraðgengis að sameiginlegri auðlind þjóðarinnar, fiski-
miðunum. Þessi hópur hefur verið í sviðsljósinu fyrir alls konar kvótabrask,
fjármálasukk, kennitöluflakk, skuldaniðurfellingar og afskriftir. Helstu
forsvarsmenn útgerðarinnar, ekki sízt þiggjendur gjafakvótans, hafa í krafti
þessarar ríkisforgjafar náð að sölsa undir sig hálft Ísland og meira til.
http://www.dv.is/blogg
Lýður Árnason
AF NETINU