Fréttablaðið - 08.01.2014, Síða 16

8. janúar 2014 MIÐVIKUDAGUR| SKOÐUN | 16
Að undanförnu hefur fjörug
umræða um Landbúnað-
arháskóla Íslands (LbhÍ)
verið í fjölmiðlum í kjöl-
far yfirlýsingar mennta- og
menningarmálaráðherra
um að háskólar á Íslandi
yrðu sameinaðir. Mest
virðist rætt um sameiningu
LbhÍ við HÍ og hafa nokkr-
ir félagar mínir við LbhÍ
komið að þeirri umræðu og
bent á möguleika sem skap-
ast eða kunni að skapast
við það. Samstarf LbhÍ og
HÍ hefur aukist en LbhÍ og marg-
ir starfsmenn eru einnig í miklu
samstarfi við erlendar mennta-
stofnanir. Fjarlægðir milli staða
eru oft ekki aðalatriði heldur sam-
eiginlegur áhugi.
Einungis brot þeirra sem
útskrifast frá háskólum fara í
rannsóknir. Hinir eru úti í sam-
félaginu í fjölbreyttum störfum
og iðulega áberandi í félagslífi.
Okkar samskipti eru við háskóla-
menntað fólk í miðju samfélagsins,
við kennara, hjúkrunarfræðinga,
verkfræðinga o.s.frv. Hátt hlut-
fall þeirra sem útskrifast frá LbhÍ
finnur starfsvettvang á lands-
byggðinni og eru þar virkir þátt-
takendur. Menntafólk binst gjarn-
an þeim stöðum og því umhverfi
sem það kynntist á námsárunum
og er tregt til að flytja að námi
loknu. Þetta á hvarvetna við og
háskólar hafa víða verið stofnað-
ir til að styrkja stoðir samfélags-
ins, t.d. í Trömsö, Umeå og Oulu.
Þjóðverjar gerðu þetta einnig með
stofnun háskóla í Konstanz, Bay-
reuth og víðar. Auk hinna almennu
háskóla hafa Þjóðverjar faghá-
skóla og viðlíka stofnanir þar sem
akademísk fræðsla og starfsþjálf-
un fara saman. Þeir líta á hina
miklu faglegu og landfræðilegu
breidd í háskólamenntun sem stór-
an þátt í sinni velgengni.
Byggðaþróun
Byggðaþróun á Íslandi var afar
ólík því sem annars staðar þekk-
ist. Okkar þjóðfélag breyttist úr
dreifbýlasta landi í Evrópu í það
þéttbýlasta á seinustu öld og þétt-
býlið er nær allt á einum stað. Á
Reykjavíkursvæðinu búa 2/3 til 3/4
íbúa landsins eftir því hvar mörk-
in eru dregin. Íslenskt samfélag
þarf að gera upp við sig hvort það
vilji verða að borgarríki
með landið utan þess sem
hráefnis- og orkugjafa og
til frístundaiðkunar eða
hvort við viljum halda
í öflugt atvinnulíf og
menningu á landsbyggð-
inni. Landbúnaðarháskól-
inn er ein þeirra stofnana
sem enn hafa kjölfestu á
landsbyggðinni og styrk-
ir hana. Með sameiningu
við HÍ mundi sú kjölfesta
glatast. Enn meiri þjöpp-
un háskólastarfs á höfuð-
borgarsvæðið eykur fábreytni í
vali fyrir ungt fólk.
Við stofnun LbhÍ voru Landbún-
aðarháskólinn á Hvanneyri, Rala
á Keldnaholti og Garðyrkjuskól-
inn sameinuð. Nær öll fræðsla og
rannsóknir og ýmis stoðþjónusta
í landbúnaði fór í eina stofnun.
Ég efast um að þessi fjölbreytta
starfsemi eigi auðvelt uppdráttar
innan veggja HÍ. Háskóli Íslands
er sem betur fer mjög öflugur
almennur háskóli en þarf eins og
aðrir að glíma við eigin fjárhags-
vandamál. Ef af sameiningu yrði
þá væri afar eðlilegt að hann byrj-
aði á að losa sig við starfsemi sem
ekki fellur beint að akademísku
umhverfi. Það væri starfsnámið
og síðan flyttist allt háskólanám til
Reykjavíkur. Þau samlegðaráhrif
sem fylgja því að hafa starfsnám,
háskólanám, rannsóknir og stoð-
þjónustu undir einu þaki yrðu að
engu.
Ódýrir háskólar
Samanburður á kostnaði við
háskóla á Íslandi við nágranna-
löndin sýnir að háskólar á Íslandi
er ódýrir og þurfa að glíma við
minnkandi fjárveitingar. Þetta
kemur fram í ýmsum myndum en
tökum dæmi. Þegar Bændaskól-
anum á Hvanneyri var breytt í
háskóla komu þau skýru skilaboð
að við ættum að útvíkka okkar
námsframboð. Til þess fengist að
vísu ekki aukið fjármagn á frum-
stigi en tekið yrði tillit til árang-
urs. Skólinn kom á námsbraut í
umhverfisskipulagi sem innan
skamms var orðin að burðarás BS-
náms auk búvísindanna. Nú hefur
þessi námsbraut verið starfrækt í
10 ár, um 130 manns útskrifast og
tæp 70% útskrifaðra hafa sótt eða
eru í mastersnámi. Stór hluti þessa
fólks er nú í störfum víðsvegar um
land. Aukin fjárveiting kom aldrei.
Samkvæmt frumvarpi til fjár-
laga 2014 er bein fjármögnun frá
ríkinu 655 milljónir króna, annars
afli skólinn sem sértekna. Við skól-
ann eru 88 ársstörf, það gera 7,4
milljónir á hvern starfsmann til að
reka alla starfsemina. Þrátt fyrir
takmarkað fjármagn fær skólinn
viðurkenningar fyrir gott starf.
Þeir sem segja að LbhÍ sé dýr eru
í raun að segja að starfsemi skól-
ans sé óþörf.
Sameining við HÍ og flutning-
ur kennslu og rannsókna á höfuð-
borgarsvæðið skapar meiri nálægð
við akademískt umhverfi. Sé hins
vegar litið til samfélagsins í heild
sinni þá beinast rökin gegn slíkri
sameiningu. Það er að segja vilji
samfélagið halda uppi dreifðri
byggð með skapandi menningu.
Landbúnaðarháskóli
Íslands – baggi eða björg
MENNTUN
Þorsteinn
Guðmundsson
jarðvegsfræðingur
og háskólakennari í
hlutastarfi við LbhÍ
Almenn kennsla leiðir
til almennrar mennt-
unar en sérkennsla til
öðruvísi menntunar,
sérstakrar menntunar.
Námsárangur nemenda
í almennri kennslu er
misjafn, þeir ná mis-
góðum tökum á náms-
efninu, sumir sýna
jafnvel alls óviðunandi
árangur. Um slíka nið-
urstöðu má aldrei fjalla
sem sérkennslu, (sér-
staka menntun), eða segja að
nemandinn hafi með henni komið
sér upp sérkennsluþörf, þ.e. þurfi
á sérkennslu (sérstakri kennslu)
að halda til þess að ná viðunandi
tökum á almennu námsefni.
Þessi nemandi þarf ekki sér-
kennslu, hann hefði þurft meiri
og betri almenna kennslu en
þarfnast nú aðstoðar og endur-
vinnslu, aukakennslu, hjálpar-
eða stuðningskennslu.
Þeir nemendur, sem vegna
fötlunar sinnar geta ekki nýtt
sér almenna kennslu, eiga rétt til
sérstakrar kennslu við sitt hæfi.
Það er sérkennsla; önnur mark-
mið, ólíkt námsefni, umgjörð
og aðferðir. Sérkennsla er ekki
aðferðin til að tryggja ófötluðum
nemendum viðunandi árangur í
almennu grunnskólanámi.
Sérkennsluþörf
Einhver skilgreinanleg ástæða
veldur því að nemendur eru ófær-
ir um að tileinka sér námsefni
almennrar grunnskólakennslu á
viðunandi hátt og sér að gagni.
Sérstök kennsla, sérkennsla, er
þá leiðin til að tryggja þeim þann
þroska sem er þeim mögulegur.
Þeir njóta jafnréttis í námi þegar
þeim er svo mismunað að við-
fangsefni séu við þeirra hæfi en
ekki þau sömu og annarra. Þann-
ig sjá þeir árangur erfiðis síns,
upplifa sigra og öðlast sjálfs-
traust. Þeir þarfnast sérkennslu
vegna fötlunar sinnar og til að
tryggja lagalegan rétt þeirra til
kennslu „ … í sem fyllstu sam-
ræmi við eðli og þarfir …“ er
stuðli að „ … alhliða þroska,
heilbrigði og menntun hvers og
eins …“ verður að halda fast við
þessa þröngu skilgreiningu hug-
taksins sérkennsla.
En framkvæmdin hefur orðið
önnur. Allt frá níunda áratugnum
er áhrifa grunnskólalaganna fer
að gæta, sveigðu stjórnvöld og
skólar frá fyrirmælum þeirra,
einkum er varðar greiningar sér-
kennslunemenda.
Er nú svo komið að tæp 30%
grunnskólanema eru í sérkennslu
og um helmingur þeirra án form-
legrar greiningar!
Á níunda áratugnum þótti það
óhæfa að ætla 2-3% nemenda sér-
kennslu, jafnvel þótt greiningar á
vanda þeirra lægju fyrir.
Nú eru fötluðu sérkennslu-
börnin, 3-4 prósentin, kaffærð
af fimm til sexföldum fjölda
sínum af „sérkennslunýbúum“,
sem ekki eru fatlaðir, en eiga í
erfiðleikum í námi og þarfnast
hjálpar. Vandi þessara nemenda
er annar en þeirra fötluðu. Þeir
þarfnast vissulega aðstoðar og
öflug aðstoð skilar þeim gjarnan
vel áleiðis í námi, en það er ekki
sérkennsla.
Ef góður fjórðungur nem-
enda í almennu grunnskólanámi
nær ekki viðunandi árangri, þá
er eitthvað að. Skólinn bendir á
nemandann; þessi þarfnast sér-
kennslu. Slík „sérkennsla“ ber
jafnan árangur og með því að
mæta meintri sérkennsluþörf er
henni jafnframt eytt!
Er rétt að aðgreina og stimpla
um fjórðung nemenda sem mis-
stíga sig í menntavalsinum?
Hvað með að leita viðeigandi
lausna, jafnvel með nýbreytni í
skólastarfi?
Við megum ekki stefna fram-
tíð saklausra barna í hættu með
því að senda þau í sérkennslu
þegar allt sem þau þarfnast er
sú almenna kennsla, sem alþing-
ismenn töldu sig tryggja þeim
með samþykkt markmiðs greinar
grunnskólalaganna.
Er sérkennsla
sérkennsla?
MENNTUN
Sturla
Kristjánsson
kennari, sálfræðing-
ur og Davis-ráðgjafi
Núverandi svonefndum
umhverfisráðherra er
greinilega ásamt öðrum
í Framsóknarflokkn-
um ekki mjög annt um
umhverfisvernd. Hann er
við sama heygarðshorn og
flokksbróðir hans, Gunn-
ar Bragi Sveinsson, sem
skrifaði tölvupóst um það
að það ætti að gæta vel að
því að umhverfisvernd-
arsinnar kæmust ekki
að. Vinnubrögð Sigurð-
ar Inga eru vægast sagt furðu-
leg og ekki í anda lýðræðis. Rök-
stuðningur við aðgerðir hans er
það sömuleiðis. Hann segir að
með nýjum mörkum friðlands
í Þjórsárverum sem hann setti
án þess að spyrja kóng né prest
sé einmitt verið að friða Þjórs-
árverin. Samkvæmt greinar-
gerð umhverfisráðuneytis verða
nýju mörkin friðlandsins dregin
í kringum fyrirhugað lónsstæði,
líkt og Landsvirkjun lagði til í
sumar. Þannig að Norðlingaöldu-
veitan er ekki úr sögunni. Þrátt
fyrir að hún væri sett í vernd-
unarflokk eru menn enn að gjóa
augunum á það að þarna verði
hægt að virkja. Mörk friðlands-
ins voru bara færð til, svo einfalt
var það.
Svo segir Sigurður Ingi að
engin mannvirki tengd
virkjunum verði innan
hins friðlýsta svæðis
– auðvitað af því hann
færði mörkin til! – og
það sem gerist fyrir
utan svæðið hafi ekkert
með Þjórsárver að gera.
Ósköp væri nú æskilegt
að maðurinn myndi taka
bara eins og einn grunn-
kúrs í vistkerfisfræði.
Þá myndi hann átta sig
á því að votlendissvæði
eins og Þjórsárver eru afar við-
kvæm fyrir öllum breytingum
á jaðarsvæðum þess. Til dæmis
mun það hafa veruleg áhrif ef
vatnsbúskap verður breytt þó
það sé fyrir utan mörk friðlands-
ins. En kannski vill ráðherrann
ekki vita það, hann sem trampar
um eins og fíll í postulínsbúð og
kærir sig ekki um lýðræðislegar
ákvarðanir. Ráðherra umhverfis-
mála var að tjá sig um fossana í
efri Þjórsá, segist vera búinn að
sjá þá og dást að fegurð þeirra.
Jafnóðum leggur hann blessun
sína yfir að þessar perlur munu
spillast með virkjunaráformum
hjá Þjórsárverunum. Hvernig
getur hann haft slíkt á samvisk-
unni, hann sem hefur það hlut-
verk að standa vörð um okkar
einstöku náttúru?
Alþjóðlegir samningar
Ísland er aðili að alls konar
alþjóðlegum samningum. Mig
langar að spyrja hvort menn telji
sig þá ekki bundna af þessu á ein-
hvern hátt. Við eigum til dæmis
aðild að Ramsar-samningnum.
Ramsar-svæði eru kennd við sátt-
mála um verndun votlendis sem
telst hafa alþjóðlegt mikilvægi,
sérstaklega sem búsvæði fyrir
fugla. Þjórsárver eru stærsta
votlendisvin á miðhálendi Íslands
og eitt þriggja svokallaðra Rams-
ar-svæða á Íslandi.
Við eigum einnig aðild að
Árósasamningnum. Hann var
samþykktur á fundi umhverfis-
ráðherra í Evrópu þann 25. júní
1998. Ísland var á meðal þeirra
35 landa sem strax á fyrsta
degi lögðu með undirritun sinni
nafn sitt við samninginn. Árósa-
samningurinn er umhverfis-
samningur. Hann tengir saman
umhverfismál og mannréttindi
– að sérhver kynslóð eigi rétt á
að lifa í umhverfi sem sé full-
nægjandi fyrir heilsu og vel-
ferð hennar. Settar eru skyldur á
ríkin sem standa að samningnum
og eru þau réttindi sem ríkin eiga
að tryggja almenningi þríþætt og
mynda þrjár stoðir samningsins.
Fyrsta stoðin mælir fyrir um
skyldur ríkja til að tryggja að
almenningur hafi aðgang að
upplýsingum um umhverfismál.
Önnur stoðin skyldar ríkin til að
tryggja almenningi rétt til þátt-
töku í undirbúningi ákvarðana
sem snerta umhverfið. Þriðja
stoðin snýr að skyldu ríkja til
að tryggja almenningi réttláta
málsmeðferð í málum sem varða
umhverfið. Ákvæði samningsins
fela í sér lágmarksreglur. Þau eru
almenns eðlis og gefa aðildarríkj-
unum talsvert svigrúm við inn-
leiðingu þeirra. Hafa aðildarríki
samningsins farið mislangt við
að innleiða einstök ákvæði hans,
sér í lagi það ákvæði er snýr að
kæruaðild og hefur Ísland þar
dregið lappir hingað til.
En hvers virði er það að und-
irrita alþjóðlega samninga? Mér
þykir það svik að undirrita eitt-
hvað og fara svo ekki eftir því
og ég skammast mín hálfpart-
inn fyrir að tilheyra þessari litlu
þjóð sem gæti gert svo miklu
betur. Við gætum auðveldlega
verið leiðandi í umhverfismálum.
En græðgin spillir og dregur úr
skynsamlegri framtíðarsýn.
Fyrir hverja og hvað á að halda
áfram að virkja grimmt á kostn-
að okkar einstöku náttúru? Við
eigum meira en nóg af orku fyrir
okkar þarfir og gætum notað
hana betur en að selja hana fyrir
slikk. Mýtuna um að hér sé til
endalaus forði af vistvænni orku
sem gæti bjargað heiminum verð-
ur að kveða niður sem fyrst.
Þjórsárver – vernd eða nýting?
NÁTTÚRU-
VERND
Úrsúla Jünemann
kennari og
leiðsögumaður
➜ Samanburður á kostnaði
við háskóla á Íslandi við
nágrannalöndin sýnir
að háskólar á Íslandi er
ódýrir og þurfa að glíma við
minnkandi fjárveitingar.
Þetta kemur fram í ýmsum
myndum en tökum dæmi.
Þegar Bændaskólanum
á Hvanneyri var breytt í
háskóla komu þau skýru
skilaboð að við ættum að
útvíkka okkar námsfram-
boð. Til þess fengist að
vísu ekki aukið fjármagn á
frumstigi en tekið yrði tillit
til árangurs. Skólinn kom á
námsbraut í umhverfi sskipu-
lagi sem innan skamms var
orðin að burðarás BS-náms
auk búvísindanna. Nú hefur
þessi námsbraut verið starf-
rækt í 10 ár, um 130 manns
útskrifast og tæp 70% út-
skrifaðra hafa sótt eða eru
í mastersnámi. Stór hluti
þessa fólks er nú í störfum
víðsvegar um land. Aukin
fjárveiting kom aldrei.
➜ Er nú svo komið að
tæp 30% grunnskóla-
nema eru í sérkennslu
og um helmingur
þeirra án formlegrar
greiningar! Á níunda
áratugnum þótti það
óhæfa að ætla 2-3%
nemenda sérkennslu …
➜ En hvers virði er það
að undirrita alþjóðlega
samninga? Mér þykir það
svik að undirrita eitthvað og
fara svo ekki eftir því og ég
skammast mín hálfpartinn
fyrir að tilheyra þessari litlu
þjóð sem gæti gert svo miklu
betur. Við gætum auðveld-
lega verið leiðandi í um-
hverfi smálum. En græðgin
spillir og dregur úr skyn-
samlegri framtíðarsýn. Fyrir
hverja og hvað á að halda
áfram að virkja grimmt á
kostnað okkar einstöku
náttúru? Við eigum meira
en nóg af orku fyrir okkar
þarfi r og gætum notað hana
betur en að selja hana fyrir
slikk.