Fréttablaðið - 13.06.2014, Blaðsíða 20

13. júní 2014 FÖSTUDAGUR| SKOÐUN | 20
Erfðabreytt matvæli eru
merkt vegna þess að aldrei
hefur verið sýnt fram á
öryggi þeirra til neyslu.
Nytjaplöntum var erfða-
breytt með sn. genasmíð,
sem inniheldur gen úr
framandi lífveru (t.d. fiski,
skordýri, dýrum og jafn-
vel mönnum) sem flækt er
saman við bakteríu, vírus
og gen sem tjáir ónæmi
fyrir sýklalyfjum. Slík
planta mundi aldrei verða
til í náttúrunni og afleiðingar þess
að neyta fæðu sem er svo gjörólík
þeirri fæðu sem þróunin hefur
ætlað okkur eru óþekktar.
Fyrirtækin sem þróa erfða-
breyttar plöntur þurfa ekki að gera
öryggisprófanir á mönnum, heldur
er þeim aðeins gert að sýna fram
á hvort erfðabreytt matvæli séu
umtalsvert jafngild venjulegum
matvælum. „Umtalsvert jafngildi“
hefur enga lagalega eða vísindalega
skilgreiningu. Það er einfaldaður
samanburður á nokkrum grunnþátt-
um (próteinum, fitu og kolvetnum)
og er ekki til þess bært að greina
marktækan mun á erfðabreytt-
um og hefðbundnum matvælum.
Til dæmis gæti hann ekki
greint mun á heilbrigðri
kú og kú með riðuveiki. En
þeir sem neyta kjötafurða
af riðusýktum nautgripum
kunna að sýkjast af hinum
banvæna sjúkdómi CJD.
Nú er hálfur annar ára-
tugur síðan sýnt var fram
á að umtalsvert jafngildi
er vísindalega innantómt
hugtak. Það kom nánar í
ljós m.a. í norskri rann-
sókn á erfðabreyttu soja
(2013), egypskri rannsókn á Bt-
maís (2013) og í brasilískri rann-
sókn (2014) sem sýndi að 32 gerðir
próteina voru tjáðar með ólíkum
hætti í erfðabreyttum maís saman-
borið við venjulegan maís.
Rangar staðhæfingar
En það eru ekki aðeins gervivísindi
jafngildisprófana sem vekja spurn-
ingar um öryggi erfðabreyttra mat-
væla heldur einnig rangar staðhæf-
ingar líftæknifyrirtækja um slíkt
öryggi, til dæmis að erfðabreytt
matvæli gætu ekki valdið mönn-
um og dýrum heilsutjóni þar sem
meltingarkerfi spendýra sundri
DNA í matvælum. Rannsóknir hafa
afsannað þetta og þeirra áhrifa-
ríkust er kanadísk rannsókn frá
árinu 2011 sem sýndi að Bt-eitur úr
erfðabreyttum matvælum komst í
gegnum meltingarveginn og fannst
í blóði þungaðra kvenna og í blóði
ófæddra barna þeirra.
Kanadíska rannsóknin hafði
gríðarleg áhrif á neytendur og kall-
aði þegar á andsvör hagsmunaafla
í erfðatækni sem reyndu að grafa
undan tiltrú á henni. Þegar höf-
undar rannsóknarinnar vörðu þær
aðferðir og staðla sem hún byggðist
á brást líftækniiðnaðurinn við með
því að fullyrða að engu breytti þótt
Bt-eitur kæmist í gegnum melting-
arveginn því það væri spendýrum
skaðlaust, nokkuð sem vísindin
hafa enn og aftur afsannað. Frönsk
rannsókn (2012) sýndi að ein teg-
und af Bt-eitri dræpi frumur úr
mönnum og þriggja ára rannsókn
á sauðfé sýndi að Bt-eitur olli rösk-
un á starfsemi meltingarkerfisins.
A.m.k. fjórar rannsóknir á til-
raunadýrum sýna eitrun í smá-
þörmum, lifur, nýrum, milta og
briskirtli af völdum Bt-eiturs.
Þá sýna aðrar rannsóknir sam-
drátt í vexti og truflun á ónæm-
iskerfi. Egypsk rannsókn (2013)
sýndi að rottur sem fengu Bt-maís
sýndu sterk merki um eitrun í
lifur, nýrum og smáþörmum eftir
þrjá mánuði. Augljóst er að full-
yrðingar talsmanna erfðabreyt-
inga um öryggi erfðabreyttra mat-
væla hafa reynst rangar; DNA úr
erfðabreyttum matvælum kemst í
gegnum meltingarveg spendýra og
getur valdið þeim verulegu heilsu-
tjóni.
Merkingar mikilvægar
Merkingar erfðabreyttra matvæla
eru mikilvægar vegna þess að
þær eru aðvörun. Því miður krefst
íslenska merkingareglugerðin
þess eins að orðið „erfðabreytt“ sé
prentað næst þeim innihaldsefnum
sem eru erfðabreytt, og að jafnaði
er þetta að finna í örsmáu og næst-
um ólæsilegu letri. Reglugerð ESB
gerir kröfu um að setningin „þessi
afurð inniheldur erfðabreyttar líf-
verur“ sé prentuð í innihaldslýs-
inguna, sem auðveldara er fyrir
neytendur að lesa.
Íslenska reglugerðin til greinir
heldur ekki hvers konar erfða-
breytt efni mega vera í matvælum.
Þar af leiðandi eru neytendur hér á
landi berskjaldaðir fyrir mengun
af völdum alls konar erfðabreyttra
afurða – þar með talinna tilrauna-
plantna og hættulegra plantna
sem ræktaðar eru til lyfjagerðar
og iðnaðar. Evrópugerðin kveður
hins vegar á um að hvers konar
mengun af völdum erfðabreyttra
afurða megi einvörðungu vera
frá plöntum sem ESB hefur þegar
heimilað til ræktunar eða innflutn-
ings. Ljóst er að tilraun Íslands til
að rita sína eigin útgáfu af merk-
ingarreglum fyrir erfðabreyttar
afurðir hefur ekki skilað árangri.
Íslandi ber sem EES-ríki að taka
upp gerðir ESB á þessu sviði. Nú
er tími til kominn að innleiða gerð
ESB um merkingar erfðabreyttra
matvæla – frá orði til orðs. Það er
okkar eina leið til þess að vernda
viðskipti milli okkar og Evrópu og
tryggja jafnframt íslenskum neyt-
endum sömu vernd og aðrir Evr-
ópubúar njóta.
Hvers vegna eru erfðabreytt matvæli merkt?
ERFÐABREYTT
MATVÆLI
Sandra B.
Jónsdóttir
sjálfstæður ráðgjafi
➜ Nú er tími til kominn
að innleiða gerð ESB um
merkingar erfðabreyttra
matvæla – frá orði til orðs.