Fréttablaðið - 14.06.2014, Blaðsíða 26

14. júní 2014 LAUGARDAGUR| HELGIN | 26
Ég lá yfir andlegum bókmenntum.
En nú er ég eiginlega alveg hættur
að lesa svoleiðis bókmenntir, mér
finnst það hafa slæm áhrif á mig.
Það er svo mikilvægt að halda sér
jarðtengdum.
Notist þið við hugleiðslu, and-
legar leiðir til þess að láta ykkur
líða vel?
Halldór: Ég er praktíserandi zen-
búddisti, reyndar latur við það. En
jú, jú, ég gef mér tíma.
Erfitt að segja frá
Finnið þið mikið fyrir fordómum?
Kári: Það eru eflaust miklir for-
dómar í gangi. Einn algengasti for-
dómurinn gagnvart okkur geðsjúkl-
ingunum er sá að við séum eitthvað
ofbeldishneigðari en annað fólk.
Þetta er að mínu viti tóm firra. Hall-
dór er sennilega orðinn leiður á því
að heyra mig segja þetta, því ég hef
sagt þetta svo oft. En fordómar eru
vandamál þeirra sem eru með þá,
ekki þeirra sem þeir beinast gegn.
Ég segi fólki óhikað frá því að ég sé
öryrki vegna andlegra veikinda og
fólk tekur því yfirleitt mjög vel og
er forvitið. Ég hef rekið mig mikið
á það að fólk heldur að þetta sé eitt-
hvað svona „multiple personality
disorder“, þar sem ég er margar
manneskjur, fjölpersónuleika röskun
eins og það heitir.
Halldór: Já, það er kannski erfitt
að segja frá þessu. Eftir að ég
kynntist þessu sjálfur, þá finnst mér
líka að þetta sé hugarheimur sem
er dálítið erfitt að færa í orð. Vísir
að því að finna fyrir Messíasar-
komplex – ég held að enginn geti
skilið hvað það felur í sér fyrr en
að hafa reynt það. Við bræðurnir
höfum orðið nánari eftir reynslu
okkar og skiljum hvor annan betur.
Geðlyfin virka ekki ein og sér
Foreldrar bræðranna hafa starf-
að í Geðhjálp, pabbinn for maður
og mamman ritstýrt Geðhjálpar-
blaðinu. Þau hafa reynst þeim
bræðrum ótrúlega vel, að þeirra
sögn.
Halldór: Ég er nú ekki félagi í
Geðhjálp, en ég ætti kannski að
bæta úr því …
Kári: Geðrofsraskanir eru mun
algengari en fólk heldur sko, ég
sá einhvers staðar að þrjú pró-
Nanna Briem geðlæknir starfar á sérhæfðri deild á geðsviði Landspít-
alans sem býður upp á meðferð og endurhæfingu fyrir ungt fólk með
byrjandi geðrofssjúkdóm. Í daglegu tali er deildin kölluð „Laugarás-
inn“. Nanna segir geðrof vera einkenni um undirliggjandi geðrofs-
sjúkdóm.
„Einstaklingur í geðrofi á erfitt með að greina á milli þess sem
er raunverulegt og ekki. Venjulega gerum við skýran greinarmun á
okkar hugarheimi og ytri raunveruleika. Við segjum oft að við séum
með eðlileg raunveruleikatengsl, en í geðrofi gerist það að þessi
tengsl verða óskýr,“ útskýrir hún. „Fyrir þann sem er í geðrofi verður
erfitt að átta sig á því hvað tilheyrir innri hugarheimi hans og hvað
er raunverulegt. Einstaklingurinn upp-
lifir í raun annan veruleika,“ heldur Nanna
áfram.
Geðrofssjúkdómum fylgja líka önnur
einkenni en geðrof og það eru þau einkenni
sem kannski skipta meira máli um horfur
til bata.
„Neikvæðu einkennin veit fólk oft lítið
um. Þetta eru einkenni sem hafa meiri áhrif
á batahorfur en geðrofseinkennin. Eins og
skortur á drifkrafti, framtaksleysi, erfitt
getur verið að byrja á verkefnum og ljúka
þeim, einstaklingarnir hafa minni ánægju
af því að gera hluti sem veittu þeim ánægju
áður. Þeir geta upplifað flatari tilfinningar,
eða tjá ekki tilfinningar eins skýrt og áður
og hafa tilhneigingu til að draga sig í hlé og hafa minni áhuga á að
vera með öðrum.“
Hjá stórum hluta þeirra sem eru með geðrofssjúkdóma eins og
geðklofa koma fram einkenni um athyglisbrest, einbeitingarerfið-
leika, skert minni og skerta stýrifærni. „Þessi einkenni valda því að
erfiðara verður til dæmis að lesa lengri texta, að læra nýja hluti eða
skipuleggja sig. Það sem við gerum hér á Laugarásnum er að meta
þessa þætti því mikilvægt er að taka tillit til þeirra í allri endurhæf-
ingu eins og starfsendurhæfingu,“ heldur Nanna áfram. „Síðar langar
okkur svo að byrja að þjálfa upp þessa vitrænu getu, því að það er
hægt og rannsóknir sýna að það yfirfærist út í daglegt líf.“
Einkenni geðrofs eru ofskynjanir og ranghugmyndir. Þá geta fylgt
geðrofi hugsanatruflanir, en þá verða hugsanir til að mynda mjög
hraðar eða mjög hægar og óreiðukenndar, jafnvel samhengislausar,
og þá getur verið erfitt að fylgja þeim eftir. „Geðrofi fylgir oft mikill
kvíði, hræðsla og þunglyndi – oft í takt við geðrofseinkennin. Ef þú
heldur að það sé einhver á eftir þér sem ætlar gera þér mein þá er
eðlilegt að vera hræddur. Geðrof er sjúkdómseinkenni, dálítið eins og
hiti – ef þú færð hita er það ekki beint sjúkdómur heldur einkenni um
undirliggjandi sjúkdóm, sem gæti verið kvefpest, eða hálsbólga eða
eitthvað annað. Það sama á við um geðrofseinkenni, þar geta verið
margar undirliggjandi ástæður.“
Algengasti geðrofssjúkdómurinn er geðklofi, en einnig eru til
ýmsir aðrir á borð við geðhvörf með geðrofseinkennum, geðhvarfa-
klofa, þunglyndi með geðrofseinkennum, brátt og stuttvarandi geð-
rof. Þessir sjúkdómar eiga það sameiginlegt að eitt einkenna þeirra
er geðrof. „Flestir geðrofssjúkdómar byrja fyrir þrítugt. Karlmenn
greinast fyrr, á seinni árum unglingsára og byrjun fullorðinsára, en
konur aðeins seinna, 25 ára. „Þetta eru mjög ungir einstaklingar sem
eru að veikjast.“
Nanna bætir við að þegar þetta sé allt sett saman, geðrofið, nei-
kvæðu einkennin og breyting á vitrænni getu, geti margt í lífinu orðið
ansi erfitt viðfangs.
„En heila málið er það að þegar fólk almennt hugsar um geðklofa
hefur það mjög neikvæða sýn á sjúkdóminn en það er engin ástæða til
þess. Rannsóknir sýna að horfurnar eru ekki slæmar.“
„Það hefur einnig sýnt sig í rannsóknum að þeim mun styttri tími
sem einstaklingur er með ómeðhöndluð geðrofseinkenni, þeim mun
betra. Ef gripið er inn eins snemma og hægt er eftir að fyrsta geðrofið
byrjar, með sérhæfða meðferð, þá hefur það áhrif til hins betra á sjúk-
dómsganginn. Þetta bakka stórar rannsóknir upp. Slík meðferð leiðir
til færri einkenna, aukinna lífsgæða, betri líðanar, sjálfsvígum fækkar
og það verður minni neysla. Þessi meðferð er einnig ódýrari í heildina.“
Geðrofssjúkdómar Rannsóknir
sýna að horfur eru ekki slæmar
NANNA BRIEM GEÐLÆKNIR
Nanna segir skýr tengsl á milli kannabisneyslu og geðrofs-
sjúkdóma. „Það fer ekki á milli mála að kannabis er efni
sem getur framkallað geðrofseinkenni. Það eru til margar
rannsóknir, til dæmis ein stór frá Svíþjóð þar sem kemur í
ljós að þeir sem byrja að reykja snemma eru líklegri til að fá geðklofa. Eftir
því sem ungt fólk byrjar að reykja fyrr, sérstaklega fyrir sextán-sautján ara
aldur, þeim mun meiri líkur eru á því að þróa með sér geðrofssjúkdóm
og einnig meiri líkur á því að geðrofssjúkdómurinn þróist fyrr. Fólk er
með mismikla undirliggjandi viðkvæmni fyrir geðrofssjúkdómum. Til
dæmis getur saga um geðrofssjúkdóma í nánum ættingjum orsakað slíka
viðkvæmni. Þá er viðkomandi í meiri hættu á að þróa með sér geðrofs-
sjúkdóm ef hann reykir kannabis.
Kannabis og geðrofssjúkdómar
HUGAR-
HEIMUR SEM
ER ERFITT
AÐ FÆRA Í
ORÐ Halldór
segir að vísi
að því að
finna fyrir
Messíasar-
komplex geti
enginn skilið
hvað felur í
sér fyrr en að
hafa reynt það
á eigin skinni.
FRÉTTABLAÐIÐ/
STEFÁN
sent fólks upplifa geðrofsástand að
minnsta kosti einu sinni á ævinni.
Það er ansi há prósenta.
Hvað mynduð þið ráðleggja þeim
sem er að ganga í gegnum það sama
og þið?
Halldór: Ekki missa vonina og
að leita sér stuðnings. Vera óhrædd
við að kafa svolítið djúpt og taka á
sálar lífinu.
Bræðurnir eru sammála um
geðsviðið hafi reynst þeim vel. En
hvað vantar?
Halldór: Það er skrítið að sál-
fræðingar eru ekki niðurgreiddir af
ríkinu, en geðlæknar eru það. Það
var lykilatriði fyrir mig að vera með
góðan sálfræðing sem tók á þessu
huglægt, samtalsmeðferðir í stað
lyfjagjafar.
Kári: Margir eru mikið á móti
geðlyfjum, telja að þetta sé eitthvað
eitur sem verið sé að moka ofan í
fólk. Ég held að það sé vitleysa. Það
væri ekki verið að gefa þessi lyf ef
þau hjálpuðu ekki, ég finn það bara
hjá mér.
Halldór: Á hinn bóginn held ég að
geðlyfin ein og sér séu ekki nóg. Það
mætti segja að lyfin séu nauðsynleg
en ekki nægjanleg forsenda.
Allt dofnar í minningunni
Halldór, þú hættir að reykja gras og
svo hættirðu að drekka í kjölfarið.
Er tenging þarna á milli?
Halldór: Það er gefið að kanna-
bis er áhættuþáttur í sálrænum
kvillum. Sérstaklega ef fólk byrjar
snemma, sem ég gerði reyndar ekki.
Og það er eins með áfengið, þegar
heilinn er í mótun þá hefur þetta
áhrif og getur haft áhrif síðar. Ég
held að maður sé alltaf að leika sér
að eldinum, sérstaklega ef maður á
einhverja fjölskyldusögu.
Halldór segist finna sterka teng-
ingu á milli kannabisneyslunnar og
geðrofsins í sínu tilfelli.
Halldór: Ég jafnaði mig um leið
og ég hætti neyslu.
Eitthvað að lokum?
Kári: Ég held að þessi veikindi
mín hafi kennt mér að engin þjáning
varir að eilífu. Sama hvað útlitið er
svart, það er alltaf ljós við endann
á ganginum.
Halldór: Ég tek undir það. Þessar
upplifanir mínar voru mjög sterkar
á meðan þær vörðu, en allt dofnar
í minningunni. Upplifanirnar eru
ekki horfnar en þær eru vissulega
daufari og það eru sérstaklega
sterku tilfinningarnar sem lítið
situr eftir af. Ég bý hins vegar enn
þá að þeim styrk sem ég öðlaðist við
að komast í gegnum þetta.
Geðrofi fylgir
oft mikill kvíði,
hræðsla og þung-
lyndi – oft í takt
við geðrofsein-
kennin. Ef þú
heldur að það sé
einhver á eftir þér
sem ætlar gera þér
mein þá er eðlilegt
að vera hræddur.