Fréttablaðið - 12.02.2015, Blaðsíða 22

12. febrúar 2015 FIMMTUDAGUR| SKOÐUN | 22
Hið íslenska fiskveiði-
stjórnunarkerfi, sem
flestir þekkja sem kvóta-
kerfið, var fest í sessi
1991 og fagnar brátt ald-
arfjórðungsafmæli. Upp-
haflega var kvótakerf-
inu komið á til að varna
ofveiði. En veiðitakmörk-
un fækkaði hins vegar
ekki bátum og því var
kvótaframsalið lögfest
1991 sem heimilaði mönn-
um að kaupa veiðiheim-
ildir hver annars. Þetta
var gert í hagræðingarskyni.
Svona hljómaði og hljómar
enn fyrsta grein laga um stjórn
fiskveiða:
Úthlutun veiðiheimilda sam-
kvæmt lögum þessum
myndar ekki eignarrétt
eða óafturkallanlegt for-
ræði einstakra aðila yfir
veiðiheimildum.
Og þetta stendur í
fjórðu grein: Veiðileyfi
skulu gefin út til árs í
senn.
Þetta er vart hægt að
túlka öðruvísi en svo að
hugmynd löggjafans með
úthlutun veiðiheimilda
hafi ekki verið sú að gefa
frá sér eignarréttinn og
enn fremur að honum skyldi ein-
ungis úthlutað til eins árs í senn.
Í framhaldi af þessu er fróðlegt
að rýna í ummæli fyrrverandi
sjávarútvegsráðherra frá þess-
um tíma: Halldór Ásgrímsson, í
þingræðu 1991: „Útvegsmenn sem
fá framselda til sín aflahlutdeild
af öðrum fiskiskipum vita að þeir
eru ekki að fjárfesta í varanlegum
réttindum.
Það verð sem þeir eru tilbúnir
að greiða fyrir slíkar heimildir
hlýtur því að taka mið af þeim
raunveruleika að Alþingi getur
hvenær sem er breytt lögun-
um um stjórn fiskveiða, komist
Alþingi að þeirri niðurstöðu að
annað fyrirkomulag tryggi betur
lífskjör í landinu.“
Gersamlega út úr korti
Af þessu má sjá að verðlagning
veiðiheimilda í gegnum tíðina
hefur ekki verið í neinu samræmi
við þann lagaramma sem sett-
ur var, heldur miðuð við ævar-
andi eign og því gersamlega út úr
korti. Og hverjir bjuggu til þenn-
an glórulausa verðramma? Jú,
útgerðin og bankarnir. Og hverj-
ir ættu því að grípa boltann? Jú,
auðvitað sömu aðilar, útgerðin og
bankarnir.
Í öll þessi ár hefur enginn ráð-
andi stjórnmálaflokkur megnað
að bjóða þessu tvíeyki birginn og
þeir fremur gengið á mannrétt-
indi almennra borgara. Því fagna
ég vitundarvakningu sjávar-
útvegsráðherra sem vill í nýju
sjávarútvegsfrumvarpi geir-
negla eignarrétt þjóðarinnar á
veiðiheimildum. Að sama skapi
er fróðlegt að heyra í þingmönn-
um svokallaðs Sjálfstæðisflokks
lofa hagræðingu kvótakerfisins
og líkja þjóðareign auðlinda við
sovét. Er Noregur þá sovét?
Vandinn er sá að svokallaðir
sjálfstæðismenn hafa engan áhuga
á frjálsri samkeppni í sjávar-
útvegi sem samkvæmt þeirra
kokkabókum er þó það form sem
best tryggir afkomu almennt. Og
hvers vegna skyldi það vera? Það
hlýtur að vera af sömu ástæðu og
yfirleitt í mannkynssögunni, þ.e.
þegar hagsmunir skarast of mikið
er réttu máli hallað.
Vona að framsóknarmenn og
allt þingið standi í lappirnar í
þessu máli og láti svokallaðan
Sjálfstæðisflokk aldrei ná fram-
gangi með sovésku andfrelsi sínu.
Ég hef fengið það hlut-
verk að vera einn af tals-
mönnum barna á Alþingi
ásamt þingmönnum úr
öllum flokkum er sæti
eiga á Alþingi. Hlutverk
okkar er fyrst og fremst
að huga að áhrifum allra
mála sem þingið fjallar
um á börn og ungmenni.
Hópurinn var formlega
stofnaður fyrir tilstuðlan
UNICEF, Barnaheilla og
Umboðsmanns barna, á
25 ára afmælishátíð Barnasátt-
mála Sameinuðu þjóðanna sem
haldin var í Laugalækjarskóla
þann 20. nóvember í fyrra.
Fyrsta verk hópsins var að
sitja námskeið um Barnasátt-
málann og í framhaldi af því var
lögð fram þingsályktunartillaga
um dag helgaðan fræðslu um
mannréttindi barna. Hún er nú
til umfjöllunar í allsherjar- og
menntamálanefnd og fæst von-
andi samþykkt í vor.
Nýlega héldu átta ungmenni á
aldrinum 14–18 ára úr ungmenna-
ráðum ásamt fulltrúum Unicef,
Barnaheillum og umboðsmanni
barna fund með fulltrúum vel-
ferðarnefndar Alþingis. Meðal
þess sem þau lögðu áherslu á var
þátttaka og réttindi barna og þar
ræddu þau meðal annars um 12.
grein barnasáttmálans og mikil-
vægi þess að fullorðn-
ir hlusti á börn og ung-
menni. Þau ræddu líka
skólakerfið og menntun
í víðari skilningi en þar
lögðu þau m.a. áherslu á
að öll börn fengju skóla-
máltíðir óháð fjárhag for-
eldra, og velferðarmál
þar sem þau lögðu áherslu
á geðheilbrigðismál.
Loks ræddu þau birt-
ingarmyndir ofbeldis
gegn börnum og mikil-
vægi forvarna tengdra því og
einnig hvaða áhrif fátækt hefur
á börn, m.a. möguleika þeirra
til náms og tómstunda. Fundur-
inn, sem sendur var út í beinni
útsendingu og finna má á heima-
síðu Alþingis, var í alla staði frá-
bær og ljóst að ekki þarf að kvíða
framtíðinni með svo sköruleg
ungmenni.
Segja má að allflest mál varði
börn og ungmenni með einhverj-
um hætti og því mikilvægt að
hafa þau með í ráðum enda búa
þau yfir verðmætum upplýsing-
um og reynslu. Það er líka hlut-
verk okkar fullorðnu að hvetja
þau og efla gagnrýna hugsun.
Því vil ég hvetja sveitarstjórnir
og alþingismenn til að leita álits
hjá ungmennaráðum um sem flest
mál og víkka þar með sjóndeildar-
hring okkar fullorðnu.
Skoðanir barna og
ungmenna skipta máli
Menntamálaráðherra
hefur nýverið viðrað
hugmyndir um samein-
ingu háskóla á Vestur- og
Norðurlandi. Tillögurnar
eru viðbrögð við umræðu
um að háskólar á Íslandi
séu of margir og þess
vegna sé nauðsynlegt að
sameina skóla, m.a. til
þess að leysa rekstrar-
vanda þeirra. Tillögurn-
ar leysa hins vegar ekki
þann vanda sem íslenska
háskólakerfið stendur frammi
fyrir, sem hvorki snýst um fjölda
háskóla, rekstur eða rekstrarform
einstakra skóla, heldur þá ein-
földu staðreynd að háskólakerfið
í heild er svelt fjárhagslega.
Til þess að byggja upp þjóð-
félag, sem staðið getur undir
góðum lífskjörum er nauðsyn-
legt að hafa góða háskóla. Ekki
verður annað sagt en að íslensk-
ir háskólar hafi í gegnum
árin staðið sig býsna vel
í samanburði við erlenda
háskóla þrátt fyrir smæð
og takmörkuð fjárráð.
Með Bologna-ferlinu hafa
íslenskir háskólar undir-
gengist að bjóða sam-
bærilega menntun og völ
er á í nágrannalöndunum
og reglulega eru gerðar
úttektir á skólunum til
þess að ganga úr skugga
um að þeir standist þess-
ar kröfur.
Niðurskurður takmarkar ýmislegt
Núverandi fjárframlög duga
hins vegar engan veginn til þess
að standa undir þeim kröfum
sem gerðar eru, og á að gera,
til íslenskra háskóla. Framlög
á hvern nemanda í íslenskum
háskólum eru vel undir meðal-
tali OECD-ríkjanna og meira en
helmingi lægri en gengur og ger-
ist í öðrum löndum Norður-Evr-
ópu. Þetta er meginvandamálið
sem háskólarnir standa frammi
fyrir og skýrir rekstrarvanda
þeirra. Til að mæta þessu hafa
útgjöld sumra skóla verið skor-
in svo mikið niður að þeir eru
reknir hallalaust. Sá árangur er
hins vegar tálsýn, því endurnýj-
un á fasteignum og búnaði hefur
setið á hakanum. Niðurskurður-
inn hefur enn fremur dregið úr
möguleikum háskólanna á því að
efla og viðhalda mannauði. Vís-
indastarfsemi er alþjóðleg í eðli
sínu og þess vegna er nauðsyn-
legt að íslenskir vísindamenn
hafi tækifæri til þess að tengj-
ast þeim rannsóknahópum sem
standa fremst á sínu sviði. Því
miður hefur niðurskurður undan-
farinna ára takmarkað möguleika
íslenskra vísindamanna til þess að
taka þátt í alþjóðlegu samstarfi.
Bent hefur verið á, að samein-
ing háskóla gæti bætt rekstrar-
stöðu þeirra. Það er hins vegar
vafasamt að fækkun um fáeinar
stöður í yfirstjórn og skrifstofu-
haldi breyti miklu um rekstur
þeirra. Samstarfsnet ríkishá-
skólanna fjögurra, sem komið
var á árið 2010, hefur þegar skil-
að stórum hluta af þeim rekstrar-
lega ávinningi sem ná má með
sameiningu. Eina leiðin til þess
að spara frekar í rekstri er að
leggja niður skóla eða starfs-
stöðvar, en varla eru menn til-
búnir til þess.
Áður en farið er í að sameina
háskóla er mikilvægt að líta á
stóru myndina og velta því fyrir
sér hvers konar háskólakerfi við
viljum hafa á Íslandi og á hvern
hátt megi bæta það. Skilvirkasta
leiðin til þess að bæta íslenska
háskóla felst í því að auka fjár-
framlög til skólanna. Rekstrar-
vandi háskólanna snýst ekki um
rekstrarform þeirra, hvort þeir
eru sjálfseignarstofnanir eða
ríkisreknir, heldur það að fjár-
mögnun er ekki í samræmi við
þær gæðakröfur sem við viljum
að þeir standist.
Vandi háskólanna er undirfjármögnun
Sovét Sjálfstæðisfl okksins
MENNTAMÁL
Helgi Þór
Thorarensen
prófessor við
Háskólann á Hólum
➜ Vísindastarfsemi er al-
þjóðleg í eðli sínu og þess
vegna er nauðsynlegt að
íslenskir vísindamenn hafi
tækifæri til þess að tengjast
þeim rannsóknahópum
sem standa fremst á sínu
sviði. Því miður hefur
niðurskurður undanfarinna
ára takmarkað möguleika
íslenskra vísindamanna til
þess að taka þátt í alþjóð-
legu samstarfi .
➜ Af þessu má sjá að
verðlagning veiðiheimilda
í gegnum tíðina hefur ekki
verið í neinu samræmi við
þann lagaramma sem settur
var, heldur miðuð við ævar-
andi eign og því gersamlega
út úr korti. Og hverjir bjuggu
til þennan glórulausa
verðramma? Jú, útgerðin
og bankarnir. Og hverjir
ættu því að grípa boltann?
Jú, auðvitað sömu aðilar,
útgerðin og bankarnir.
SJÁVARÚTVEGS-
MÁL
Lýður Árnason
læknir og vakt-
stjóri Lýðræðis-
vaktarinnar
SAMFÉLAG
Bjarkey Olsen
Gunnarsdóttir
þingmaður Vinstri
grænna
1
1
-0
2
-2
0
1
5

2
2
:0
0
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
3
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
2
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
2
7
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
3
C
7
-1
9
0
0
1
3
C
7
-1
7
C
4
1
3
C
7
-1
6
8
8
1
3
C
7
-1
5
4
C
2
8
0
X
4
0
0
6
B

F
B
0
6
4
s
C
M
Y
K