Fréttablaðið - 19.03.2015, Blaðsíða 46

19. mars 2015 FIMMTUDAGUR| SKOÐUN | 30
Hlýnun jarðar er talin vera
eitt stærsta vandamál sem
mannkynið stendur frammi
fyrir. Aðgerða er þörf ef
draga á úr vandanum. Til
þess að það sé mögulegt
þarf að skilgreina vanda-
málið og koma mælikvarða
á þá þætti sem hafa áhrif
á hlýnun jarðar. Kolefnis-
spor er einfaldur og skýr
mælikvarði á hversu mikil
gróður húsaáhrif felast í
ákveðinni afurð.
Samkvæmt tölum um losun
gróður húsalofttegunda (GHG) á
heimsvísu má rekja um fjórðung
heildarlosunar til orkuframleiðslu
og um sjötta hlut til samgangna.
Fyrir íslenska framleiðendur er
því vert að hafa þessa tvo þætti sér-
staklega í huga. Hér á landi skap-
ar orkugeirinn innlendri
framleiðslu forskot með
orku sem er bæði hrein og
ódýr miðað við orkuverð
víðast hvar í Evrópu. Þá er
þáttur samgangna í losun
GHG mikilvægur. Hnatt-
staða Íslands er þannig að
innflutningur verður að
koma með flugi eða skip-
um til landsins. Það er sér-
staklega flug sem skilur
eftir sig stórt kolefnisspor
og því væri til mikils unnið
í loftslagsmálum að draga úr þeim
flutningum.
Rök mætti því færa fyrir því að
auka ætti framleiðslu á orkufrekum
afurðum innanlands. Annars vegar
til að draga úr innflutningi, og þá
sérstaklega innflutningi með flugi,
og hins vegar til að skoða útflutn-
ing á orkufrekum afurðum. Margs
konar afurðir skilja eftir sig stór
spor og það má ætla að framfara sé
þörf í flestum framleiðslugeirum ef
árangur á að nást í baráttunni gegn
hlýnun jarðar. Með því að reikna út
kolefnisspor afurða þar sem þeirra
er neytt er hægt að finna út hvort
leggja megi baráttunni gegn hlýn-
un jarðar lið með framleiðslu þeirra
hérlendis.
Aukin viðskiptavild
Kolefnisspor er, eins og áður segir,
mælikvarði á losun GHG sem teng-
ist tiltekinni starfsemi. Þannig má
mæla og bera saman losun GHG
sem tengist ólíkri framleiðslu. Það
felur í sér að reikna út losun á ein-
ingu afurðar frá upphafi fram-
leiðsluferils til loka urðunar eða
endurvinnslu með svokallaðri vist-
ferilsgreiningu. Dæmi um þessi
vinnubrögð má sjá í nýlegri skýrslu
sem unnin var fyrir Samband garð-
yrkjubænda þar sem unninn er sam-
anburður á kolefnisspori íslenskra
og innfluttra garðyrkjuafurða.
Opinber birting kolefnisspors
gerir neytendum kleift að haga
neyslu sinni þannig að hún dragi
úr losun GHG. Þannig geta fram-
leiðendur sem birta kolefnisspor
sitt notið þess í formi aukinnar við-
skiptavildar og bættrar ímyndar
fyrir ábyrgan rekstur. Garðyrkju-
bændur á Íslandi eru dæmi um
slíka framleiðendur sem hafa hag
af því að upplýsa um kolefnis spor
sitt. Ísland er einangrað og hing-
að verða ekki fluttar inn ferskar
afurðir án þess að til komi flutn-
ingur um vegalengdir sem skilja
eftir sig umtalsvert kolefnisspor.
Garðyrkjubændur njóta forskots á
keppinauta með hitun og lýsingu
sem framleidd er með lágmarks-
losun gróðurhúsalofttegunda. Þetta
er athyglisvert því að kartöflum
undan skildum hefur innflutning-
ur á grænmeti verið um 50% af
heildar neyslu Íslendinga á ári.
Um kolefnisspor og hlýnun jarðar
Ég sat á kaffihúsi um dag-
inn, þegar maður á næsta
borði hallaði sér að mér og
var mikið niðri fyrir. Veistu
að það er vera sem fylgist
með okkur allan sólarhring-
inn? Ha, áttu við Öryggis-
stofnun Bandaríkjanna eða
Google? spurði ég. Nei, nei,
þessi vera veit ekki bara
hvað þú gerir í tölvunni og
símanum þínum, hún veit
allt sem þú gerir, allan sólarhring-
inn! Það er frekar óhugnanleg til-
hugsun, sagði ég. Nei, nei, það er allt
í lagi af því hún er svo góð. Sagði
hann.
Getur hún fylgst með öllum,
öllum í heiminum samtímis? spurði
ég frekar vantrúaður. Já, það er
ekkert mál fyrir hana, hún veit allt.
Hvernig veistu þetta? spurði ég.
Það er til bók um hana, sagði hann.
Í bókinni segir veran okkur hvernig
við eigum að lifa, hvað við megum
og hvað við megum ekki. Lifir fólk
í alvöru eftir þessu? spurði ég. Já,
fullt af fólki fer bókstaflega alveg
eftir því sem veran segir. Hefur ein-
hver séð þessa veru? spurði ég. Nei,
ekki nokkur lifandi maður en hún
hefur samt sést.
Í veruleik allan daginn
Hvenær var það? spurði ég spennt-
ur. Fyrir nokkur þúsund árum.
Já, góðan daginn, hvernig veistu
að veran er til? spurði ég. Sonur
hennar kom einu sinni í heimsókn
og ég bara finn það á mér, í hjarta
mér, að veran er til. Það má alls
ekki efast og maður á að reyna að
fá sem flesta til að trúa á hana, til
dæmis með því að kenna börnum í
skólum um hana. Er það ekki full-
langt gengið, spyr ég, þar sem eng-
inn veit fyrir víst hvort þessi vera
er til? Trúir þú mér ekki? spurði
hann sár. Ja, ég á dálítið erfitt með
að taka bara þín orð og nokkur þús-
und ára gamlan vitnisburð
trúanleg í svona mikilvægu
máli.
Nú fór að hitna í vin-
inum. Það er ekki bara ég, alls
konar annað fólk trúir á hana,
meira að segja sumir borgar stjórar
og það er til fólk sem segir að orð
verunnar eigi að vera lögin í land-
inu. Ha?! Já, og þeir eru tilbúnir
að fara í heilagt stríð til að berjast
fyrir því. Allir sem trúa á veruna
fá nefnilega að hitta hana eftir
að þeir eru dánir. Hvernig er það
hægt? spurði ég. Þá fer fólk upp í
himin og þar er alveg frábært að
vera. Himininn? Er þetta geimvera
sem þú ert að tala um? Nei, nei, hún
býr þar bara en stjórnar öllu á jörð-
inni. Mér var farið að detta í hug að
það væri geðlyfjaskortur í landinu
og fór að mjaka mér út.
Hann kallaði á eftir mér: Þú
manst að gera ekki grín að henni,
þá verður þú kannski drepinn. Já,
já, ég reyni að varast það, vertu
sæll. Mikið var ég feginn þegar
ég komst út en kannski er til fleira
fólk eins og þessi blessaði maður,
sem er í veruleik allan daginn og
vill að við stjórnum lífi okkar og
samfélagi eftir því. Það má ímynda
sér hvað sem er fyrir mér, lífið er
vissulega sumum manneskjum svo
þungbært eða tilgangslaust að þær
geta ekki lifað án vonar um að eitt-
hvað súpergott sé í gangi á bak við
tjöldin. En eftir þetta kaffihúsa-
spjall skil ég betur þá sem vilja
algjörlega skilja á milli fantasíu og
samfélags; laganna, skólanna og
ríkisins. Það er trúlega best.
Trúlega best
Íslenska þjóðkirkjan er í
fararbroddi meðal kirkna er
láta sig varða mannréttindi
hinsegin fólks. Sú viður-
kenning sem 113 prestum
og guðfræðingum var veitt
af Samtökunum ’78 í kjölfar
setningar einna hjúskapar-
laga árið 2010 ber vott um
þann víðtæka stuðning sem
ríkir í prestastétt við hjóna-
vígslu einstaklinga af sama
kyni. Það eru forréttindi
okkar sem störfum í kirkjunni að
til okkar leita á hverju ári fjölmörg
hins egin pör eftir kirkjulegri hjóna-
Af samvisku presta
Óhefðbundnar læk n-
ingaaðferðir hafa verið
í umræðunni í kjölfar
umfjöllunar Kastljóss nú
nýverið. Ljóst er að margt
er í boði fyrir fólk sem
á við alvarleg og ólækn-
andi líkamleg veikindi
að stríða. Líklega mætti
taka aðra eins umræðu
um þau úrræði sem í boði
eru við andlegum veikind-
um, hvort sem um er að
ræða minniháttar krísur
eða alvarlegri veikindi sem tekur
lengri tíma að ná tökum á. Á þess-
um vettvangi kennir einnig ýmissa
grasa og mikilvægt að leita beint
til viður kenndra fagaðila til að
tryggja hámarksárangur.
Í þessu greinarkorni hyggst ég
fjalla lítillega um störf sálfræð-
inga og benda á þá miklu þekkingu
og reynslu sem sjálfstætt starfandi
sálfræðingar búa yfir. Að baki sál-
fræðiréttindum liggur margra ára
háskólanám, starfsþjálfun og hand-
leiðsla. Þá hafa margir sjálfstætt
starfandi sálfræðingar
byrjað sinn feril á öðrum
vettvangi og búa yfir víð-
tækri reynslu af öðrum
störfum, t.d. innan sjúkra-
og meðferðarstofnana eða
innan skólakerfisins svo
eitthvað sé nefnt. Sálfræð-
ingar nota viðurkenndar
aðferðir sem rannsóknir
sýna að hafi raunveruleg
og varanleg áhrif til bata.
Má hér nefna hugræna
atferlismeðferð (HAM)
sem er gagnlegt meðferðarúrræði
við ýmsum kvillum, s.s. kvíða og
þunglyndi.
Þörf á leiðarvísi
Sú mýta hefur verið lífseig að til
sálfræðinga leiti aðeins þeir sem
eigi við mikla vanlíðan að stríða og
hafi jafnvel verið lagðir inn á stofn-
anir vegna andlegra veikinda. Í dag
gerir fólk auknar kröfur um vellíð-
an og virkni og gott getur verið að
ræða vandann áður en hann verður
óviðráðanlegur. Oft nægja nokkrir
tímar hjá sálfræðingi til að koma
lífinu á rétta braut. Lífið er marg-
breytilegt og við erum misjafn-
lega í stakk búin til að takast á við
óvæntar uppákomur vegna skyndi-
legra breytinga á persónulegum
högum. Hér má nefna skilnaði,
veikindi, atvinnumissi og annað
sem kann að koma fólki úr jafn-
vægi til lengri eða skemmri tíma.
Hlutverk sálfræðings er að
hlusta, greina vandann og hjálpa
fólki við að setja sér upp markmið
og fylgja þeim. Hér notar sálfræð-
ingurinn þekkingu sína og reynslu
ásamt úrræðum sem rannsóknir
hafa sannað að hafi meðferðargildi.
Þess ber einnig að geta að sál-
fræðingar eru flestir í góðum
tengslum við aðrar starfsstéttir svo
sem lækna og geta því vísað fólki
áfram til frekari meðferðar gerist
þess þörf.
Af nýlegri umræðu um ýmsar
leiðir lækninga er ljóst að þörf er
á leiðarvísi fyrir fólk sem þarf á
aðstoð að halda og er þessi grein
innlegg í þá umræðu.
Fagmennska eða fúsk
UMHVERFIS-
MÁL
Jón Skafti
Gestsson
hagfræðingur
➜ Það er sérstaklega fl ug
sem skilur eftir sig stórt
kolefnisspor og því væri
til mikils unnið í loftlags-
málum að draga úr þeim
fl utningum.
TRÚMÁL
Sverrir Björnsson
hönnuður
➜ Hefur einhver séð
þessa veru? spurði
ég. Nei, ekki nokkur
lifandi maður en hún
hefur samt sést.
SAMFÉLAG
Sigurvin Lárus
Jónsson
prestur
HEILBRIGÐIS-
MÁL
Hugrún
Sigurjónsdóttir
sálfræðingur
Sjá má lengri útgáfu greinar-
innar á Vísi.
visir.is
Viðhaldsfríir gluggar, hurðir, sólskálar o.fl.
Allar tæknilegar upplýsingar, snið og teikningar, eru fyrirliggjandi hjá okkur.
Nánari upplýsingar á www.solskalar.is
Þann 21. mars nk. verðum við með opið hús í Smiðsbúð 10, frá kl. 10 - 16.
Þar munum við kynna allt það nýjasta sem finna má í gerð garðskála, svalalokana,
hurða og glugga. Verið velkomin í glæsilegan sýningarsal okkar.
Opið hús
vígslu fyrir samband sitt.
Sá sigur sem náðist með
einum hjúskaparlögum var
ekki sársaukalaus og deilur
innan kirkjunnar um málið
leiddu til þess að særandi
ummæli voru viðhöfð í fjöl-
miðlum af kirkjunnar þjón-
um í garð hins egin fólks.
Átökin náðu hámarki á
prestastefnu 2007 þar sem
tillaga um að fara þess á
leit við Alþingi að prestar
skyldu fá heimild til að vígja sam-
kynhneigða í hjónaband var felld
á þeim forsendum að hópur presta
taldi að hjónaband skyldi skilgreint
sem sáttmáli karls og konu.
Þegar ein hjúskaparlög voru sam-
þykkt 2010 fengu prestar heimild
til að vígja samkynja hjón en lögin
voru höfð valkvæm byggt á áliti
kenningarnefndar Þjóðkirkjunnar
frá 2006. Í athugasemd við laga-
frumvarpið (þskj. 836/485. mál.)
er það tekið fram að prestur „megi
neita að vígja hjónaefni ef hann
telur slíkt andstætt samvisku sinni
og sannfæringu [að því gefnu] að
prestar muni ekki synja af öðrum
ástæðum en vegna trúarsannfær-
ingar sinnar“. Með öðrum orðum
hafa prestar heimild til að mismuna
hjónaefnum á grundvelli kynhneigð-
ar. Sambærileg álitamál í kirkju-
sögu 20. aldar hafa varðað hjóna-
vígslu fráskilinna og prestvígslu
kvenna en hvorugt hefur orðið að
deiluefni í íslensku Þjóðkirkjunni.
Sigurbjörn Einarsson biskup tók
af skarið með prestsvígslu kvenna
þegar Auður Eir Vilhjálmsdóttir var
vígð fyrst kvenna árið 1974 án vand-
kvæða. Í nágrannalöndum okkar
hefur prestsvígsla kvenna verið
sársaukafullt deiluefni og þar þekk-
ist að biskupar hafi samviskufrelsi
um að neita konum prestsvígslu.
Samband ríkis og þjóðkirkju
er með þeim hætti að prestar í
embætti eru opinberir starfsmenn
og um þá gilda lög og reglur sem
samsvara því. Í krafti þess eru jafn-
réttislög í gildi við ráðningar presta
og það er tekið fram þegar prests-
staða er auglýst. Þannig er það
tryggt að ekki sé hægt að mismuna
á grundvelli kynferðis þegar veitt
eru embætti.
Engar málamiðlanir
Það skýtur því skökku við að opin-
berir starfsmenn hafi til þess
heimild í lögum að mismuna hjóna-
efnum í embættisverkum á grund-
velli kynhneigðar. Engar upplýs-
ingar eru aðgengilegar um þann
hóp presta sem neitar hjónavígslu
samkynhneigðra og því er það óhjá-
kvæmilegt að hjónaefni reki sig á
að ekki er óhætt að leita eftir þjón-
ustu í hvaða sóknarkirkju sem er.
Þessi kerfislæga mismunun stendur
íslensku þjóðkirkjunni fyrir þrifum.
Þegar kemur að mannréttindum
má engar málamiðlanir gera og for-
dómar í garð samkynhneigðar eru
ein af stóru syndum kirkjunnar í
samtímanum. Kristin kirkja hefur
í krafti trúarsannfæringar beitt
hins egin fólk ofbeldi og útskúfun
um aldir og hefur í því samhengi
brugðist köllun sinni um réttlæti,
frið og kærleika.
Hjónavígsla tveggja fullveðja
jafningja sem leita blessunar Guðs
er ein fegursta birtingarmynd
mannlegs kærleika og þar gildir
kynhneigð einu. Til að um þann
kærleika geti ríkt friður þarf rétt-
lætið að ná fram að ganga. Um
ein hjúskaparlög mun ekki ríkja
friður og sátt fyrr en hjónaefnum
er ekki lengur mismunað kerfis-
lægt í kirkjunni á grundvelli kyn-
hneigðar.
1
8
-0
3
-2
0
1
5
2
2
:5
5
F
B
0
7
2
s
_
P
0
4
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
4
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
2
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
4
2
F
-7
5
D
0
1
4
2
F
-7
4
9
4
1
4
2
F
-7
3
5
8
1
4
2
F
-7
2
1
C
2
8
0
X
4
0
0
3
A

F
B
0
7
2
s
C
M
Y
K