Fréttablaðið - 01.04.2015, Blaðsíða 48

| 10 1. apríl 2015 | miðvikudagur
Á REYÐARFIRÐI Þau Svavar Pétur Eysteinsson, betur þekktur sem Prins Póló, og Berglind Häsler fluttu örfyrirlestur á ferðasýningunni
„Austurland að Glettingi“ sem fram fór á Reyðarfirði um helgina. Á sýningunni gafst gestum kostur á að hlusta á átta örfyrirlestra frá fyrir-
tækjum á svæðinu og kynntu þau Svavar og Berglind starfsemi sína að Karlsstöðum í Berufirði. FRÉTTABLAÐIÐ/JÓN HÁKON
Undanfarin misseri hefur margt
verið skrifað og ekki síður skraf-
að um skapandi greinar á Íslandi,
enda ört vaxandi starfsgreinar
sem velta miklu, skapa störf og
afleidd störf og hafa raunveruleg
hagræn áhrif.
Hönnun, tónlist, myndlist, tölvu-
leikir, bókmenntir, sviðslistir og
kvikmyndir mynda kjarnann í
þessum greinum og saman mynda
þau samtök skapandi greina.
Í fersku minni er Hönnunar-
mars sem var nýlega haldinn með
140 sýningum úti um allar koppa-
grundir, yfir 300 hönnuðir sýndu
eigin hönnun, allt frá minnstu
skartgripum til borgarskipulags.
Bókmenntirnar dafna og sækja
á nýja markaði og myndlistin líka,
kvikmyndagerð á Íslandi er með
miklum blóma þótt fjármagn þurfi
oft að sækja út fyrir landsteinana.
Þúsundir iðkenda EVE-online
flykkjast árlega til landsins á „fan-
fest“ með tilheyrandi umstangi.
Þegar umfang greinanna eykst
verður æ nauðsynlegra að taka
saman hagtölur fyrir þær til þess
að geta betur séð hvað er að ger-
ast í heildarmyndinni. Við sjáum
þetta glöggt með ferðaþjónustuna
sem hefur verið að berjast fyrir
rannsóknarmiðstöð sem komin er
í gang á Akureyri og hefur verið
að skila veigamiklum hagtölum
fyrir greinina.
Hvað tónlistina varðar höfum
við séð gífurlegar breytingar
á umhverfi okkar síðustu árin,
með minnkandi fjárfestingum frá
plötufyrirtækjunum vegna minnk-
andi plötusölu, höfum við séð lif-
andi tónlistarflutning margfald-
ast og okkar listamenn streyma
inn á stærra markaðssvæði. Milli
áranna 2012 og 2013 tvöfaldaðist
tónleikahald íslenskra tónlistar-
manna erlendis, frá 718 tónleik-
um á ári í rúmlega 1460. Þetta eru
sláandi tölur, en hvað þýða þær
hagfræðilega? Hver er heildar-
veltan á öllu þessu tónleikahaldi?
Mikill uppgangur er á íslensk-
um tónlistar hátíðum líka, Iceland
Airwaves veltir meira en einum og
hálfum milljarði á viku í nóvember,
hefur áhrif á gengi krónunnar, það
sjáum við vegna þess að ÚTÓN
gerir könnun á því – en heildar-
myndin fyrir skapandi greinar,
það er erfitt að sjá. Hagstofan
tekur ekki saman þessar tölur. Við
erum enn að giska, og það eru ekki
góð vísindi. Nú síðast að skapandi
greinar velti meiru en ál á árs-
grundvelli. Hér þarf einhverjar
alvöru tölur. Ekki ágiskanir.
Í nýlegri grein í Iceland Review
kemur fram að sú jákvæða
ímyndar breyting Íslands í Banda-
ríkjunum, sem rakin er til vin-
sælda íslenskrar tónlistar, hefur
haft mjög jákvæð áhrif á sölu
fiskafurða Íslendinga á Banda-
ríkjamarkaði. Hljómar lygilega,
ekki satt? Það þarf að vera hægt
að skoða þetta nánar og fleira sem
væri mun auðveldara að mæla.
Merk i leg t nokk þá er
Rannsóknar miðstöð skapandi
greina til, en hún er ekki virk.
Vegna þess að hana skortir
rekstrar fé.
R.S.G. (áður Rannsóknar-
áherslusvið menningar og lista)
var stofnað innan Viðskiptafræði-
stofnunar Háskóla Íslands árið
2004.
Rannsóknum á skapandi grein-
um á Íslandi hafa verið takmörk
sett vegna aðgengis að hagtöl-
um. Með tilkomu fyrirtækjasviðs
Hagstofu hefur aðgengi að gögn-
um um skapandi greinar þó batn-
að til muna, en þó er ekki nema
hálf sagan sögð því greining og
vöktun á gögnum í þágu þeirra
sem vinna í skapandi greinum og
einnig í þágu stjórnvalda verður
ekki unnin hjá Hagstofu.
Með rannsóknarmiðstöð sem
sérhæfir sig í rannsóknum á skap-
andi greinum verða upplýsingar
um skapandi greinar á einum stað,
greindar og gerðar aðgengilegar.
Nú er mál að drífa þetta í gang
með sameiginlegu átaki ríkis,
borgar og greina, öllum til hags-
bóta.
Hagstofan mælir vel allt sem
lýtur að fiski og landbúnaði.
Við hjá skapandi greinum þurf-
um að hætta að giska á fiska.
Sigtryggur Baldursson, fram-
kvæmdastjóri ÚTÓN.
Giskað á fiska
Ég hef verið þeirrar gæfu aðnjótandi í
nær áratug að fá að vinna með
framsæknu fólki í atvinnu-
lífi nu á alþjóðamarkaði.
Þetta fólk það sameig-
inlegt að á einhverj-
um tímapunkti í lífi
sínu hefur það áttað
sig á því að það vildi
þekkja betur þá
guðsgjöf sem það
fékk í vöggugjöf.
Ég kalla það að
þekkja sinn X-fakt-
or. Sína eiginleika,
hæfi leika, kunnáttu,
styrkleika. Ég fæ
daglega að sjá hversu
magnað það er að sjá
fólk takast á við áskoranir dagsins
með því að losa um ónotaða hæfi leika
og vinna meira með það sem það hefur
nú þegar til staðar.
Tækifærin sem bíða eftir
þínum X-faktor
Þú mátt alveg kalla mig „Bjartsýnu
Bínu“ þegar ég segi: „Ef þú veist hver
er þinn X-faktor og hvað aðgreinir þig
frá öðrum og getur komið því á fram-
færi skýrt og skorinort“ þá bíður heilt
alþjóðasamfélag eftir þér.
Hvað á ég við? Jú, í dag er áætlað að
rúmlega tveir milljarðar manna séu
tengdir internetinu eða hafi aðgang
að því. Spekúlantar meta það svo að
á næstu 2-3 árum bætist aðrir tveir
milljarðar manna þar inn. Samfélags-
miðlar s.s. LinkedIn, Twitter, Insta-
gram eða Facebook tengja þig nú
þegar á ógnarhraða við fólk og fyrir-
tæki úti um allan heim. Síður á borð
við Fiverr.com, Freelancer.com eða
Craigslist.com sérhæfa sig í að tengja
daglega þúsundir VERKEFNA við
SÉRFRÆÐINGA. Sérfræðingurinn
gæti verið ÞÚ. Vinnustaðurinn þinn
gæti verið fartölvan þín.
Hér skiptir máli að þú þekkir vel
þinn X-faktor, þína eigin sérþekk-
ingu, kunnáttu og styrkleika og getir
komið þinni sérstöðu skýrt og skorin-
ort á framfæri.
Hvað stoppar flesta?
Ég meina, þetta hljómar frekar ein-
falt. Þú þarft BARA að vita hvað þú
vilt. BARA að vita af hverju þú vilt
hafa meira af í lífi og starfi . BARA að
vita hvað gerir þig sérstaka(n). BARA
kunna að segja öðrum hver þinn
X-FAKTOR er án þess að roðna, fara
í algjöran hnút eða stama af óöryggi.
Það sem virðist stoppa fl est okkar er
einhvers konar sjálfsblinda. Við sjáum
einfaldlega ekki hvað er sérstakt við
okkur – okkar X-faktor.
Vilt þú staðsetja þig enn betur á starfs-
markaði, starfa við það sem þú elskar og
gera það af meira sjálfsöryggi? Leitaðu
þá ekki langt yfi r skammt. Byrjaðu á
því að skoða og meta til fulls það sem þú
hefur nú þegar.
Þetta er allt saman beint fyrir fram-
an þig … já, beint fyrir framan tútt-
urnar á þér.
Lykillinn að velgengninni er beint fyrir framan …
Austurland að Glettingi
Skoðun
Sigtryggur Baldursson,
framkvæmdastjóri ÚTÓN
Rannsóknum
á skapandi
greinum á Íslandi
hafa verið takmörk
sett.
Hin hliðin
Rúna
Magnúsdóttir,
Stjórnendamark-
þjálfi og fyrirles-
ari á alþjóða-
markaði
Þrír bankar, Arion banki, Íslandsbanki og Landsbank-inn, eru samanlagt með 90 prósent markaðshlutdeild á íslenskum fjármálamarkaði. Fákeppnismarkaður eins og hinn íslenski er í eðli sínu markaðsbrestur (e. „market failure“) af því tagi sem Joseph Stiglitz, Nóbelsverðlauna-hafi í hagfræði, og fleiri hafa skrifað um.
Íslenskir neytendur bera í raun tjónið af þessari fákeppni í
formi rentusóknar (e. „rent seeking“) sem þessir bankar hirða
til sín af almenningi. Þannig verður bein tilfærsla auðs frá
almenningi til bankanna, oft í formi gjalda langt yfi r raun-
verulegu kostnaðarverði, án þess að það eigi sér stað einhver
verðmætasköpun í millitíðinni. Í krafti fákeppni og yfi rburða á
sér stað óeðlileg tilfærsla fjár frá almenningi til fjármálafyr-
irtækja. Í þessu felst markaðsbresturinn.
Af samanlögðum hagnaði stóru bankanna þriggja í fyrra
námu þjónustugjöld af einhverju tagi alls
30 milljörðum króna eða um 40 prósent-
um af 80 milljarða króna samanlögð-
um hagnaði bankanna. Það getur varla
verið tilviljun að hlutfall þjónustugjalda í
hagnaði var minnst hjá ríkisbankanum.
Joseph Stiglitz segir í bók sinni The
Price of Inequality að rentusókn af
þessu tagi eigi sér margar birtingar-
myndir. Ein þeirra sé slök framfylgni
samkeppnislöggjafar og ákvæði sem
heimila fyrirtækjum að hagnast óeðli-
lega á kostnað annarra eða færa kostn-
að af starfsemi sinni yfi r á almenning.
Ef það væri eðlileg samkeppni á
íslenskum bankamarkaði þá gætu bank-
arnir ekki rukkað viðskiptavini sína
með þessum hætti, það væri eðlileg
kostnaðarmyndun fyrir „vörur“ bank-
anna. Þeir myndu ekki græða svona mikið á vaxtamun á
kostnað almennings og þeir myndu skila hófl egum hagnaði.
Það fæli eðlilega í sér bættan hag heimilanna.
Staðan á íslenskum fjármálamarkaði er alvarlegt áhyggju-
efni vegna fákeppninnar. Frosti Sigurjónsson, formaður
efnahags- og viðskiptanefndar, segir að eðlilegt sé að hætta
við áform um einkavæðingu hluta Landsbankans af þessum
sökum og hafa bankann einfaldlega áfram í ríkiseigu.
„Ríkið ætti að eiga einn banka og fela honum það verkefni
að skila hófl egri arðsemi og hvetja til aukinnar samkeppni
á bankamarkaði. Ég held að það væri langskynsamlegast og
best fyrir þjóðina,“ sagði Frosti í fréttum Stöðvar 2 um málið.
Frosti vill raunar að ríkið eigi 100% í bankanum og kaupi það
rúmlega eitt prósent sem er í eigu starfsmanna.
En gæti ekki einhver með sömu rökum haldið því fram
að ríkið ætti líka að reka fl ugfélag eða fyrirtæki í öðrum
atvinnugreinum? Það er ákveðin einföldun að ræða hlutina í
þessu samhengi. Straumur fjármagns liggur frá bönkum og
þessi straumur er oft á tíðum lífæð fyrirtækjanna í landinu.
Það er ekki hægt að bera þetta saman. Í því virka fákeppn-
isumhverfi sem nú ríkir á bankamarkaði er æskilegt að ríkis-
banki stígi á bremsuna til að hafa taumhald á hinum bönkun-
um og stuðla að virkri samkeppni.
Á Íslandi búa 340.000 manns. Hvað kallar á það að fámenn-
ur hópur fjárfesta fái að kaupa stóran hlut í Landsbankanum
og hvaða tilgangi þjónar það? Á að einkavæða þennan banka
„af því bara“ svo fjárfestar geti grætt nógu mikið á honum?
Landsbankinn hefur þegar greitt eiganda sínum, íslenska rík-
inu, 54,5 milljarða króna í arð vegna síðustu þriggja rekstr-
arára. Ef Landsbankinn er vel rekinn banki, með það fyrir
augum að fyrirbyggja ríkisvætt tap, og rekinn af hæfu fólki
eftir sömu lögmálum og slíkur banki í eigu einkaaðila, hvað
kallar á einkavæðingu hans?
Fákeppni á fjármálamarkaði er alvarlegt áhyggjuefni
Markaðsbrestur
á okkar kostnað
Hvað kallar á
það að fámenn-
ur hópur fái að
kaupa stóran
hlut í Lands-
bankanum?
Markaðshornið
Þorbjörn Þórðarson
thorbjorn@stod2.is
3
1
-0
3
-2
0
1
5
2
2
:2
6
F
B
0
8
0
s
_
P
0
5
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
4
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
2
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
3
3
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
4
5
9
-C
B
A
0
1
4
5
9
-C
A
6
4
1
4
5
9
-C
9
2
8
1
4
5
9
-C
7
E
C
2
8
0
X
4
0
0
8
B

F
B
0
8
0
s
C
M
Y
K