Læknablaðið - 15.10.2000, Blaðsíða 26

FRÆÐIGREINAR / KRABBAMEIN
r
Tafla 1. Staðsetning frumæxlis hjá 55 sjúklingum með lifrarmeinvörp sem voru af óþekktum uppruna við greiningu.
Staösetning æxlis Karlar Konur
Fjöldi Hlutfall (%) Fjöldi Hlutfall (%)
Bris 9 (29) 6 (25)
Ristill/endaþarmur 8 (26) 4 (17)
Lunga 7 (23) 6 (25)
Gallblaðra/gallvegir 1 (3) 4 (17)
Magi 3 (10) 0 (0)
Brjóst 0 (0) 2 (8)
Lifur 2 (6) 0 (0)
Smáþarmar 1 (3) 1 (4)
Nýrnaskjóða 0 (0) 1 (4)
Samtals 31 (100 24 (100)
Staósetning frumæxlis
Nýrnaskjóða
Smáþarmar
Lifur
Brjóst
Magi
Gallblaöra/gallvegir
Lunga
Ristill/endaþarmur
Bris
0123456789 10
Fjöldi sjúklinga
□ Konur
“Karlar
Mynd 1. Staðsetning
frumœxlis hjá 55
sjúklingum sem greindir
voru með lifrarmeinvörp af
óþekktum uppruna.
Upplýsingar um
staðsetningu frumœxlis
voru fengnarfrá
Krabbameinsskrá. Bris,
ristill/endaþarmur og lunga
eru þrír algengustu
upprunastaðirnir.
sjúklinga með lifrarmeinvörp eru kviðverkir, þaninn
kviður og gula auk almennra einkenna um illkynja
sjúkdóm (4). Oft eru lifrarensím í blóði hækkuð,
sérstaklega ALP (4), og myndgreiningarrannsóknir
sýna hnúta í lifur.
Þegar sjúklingur greinist með meinvörp í lifur er
yfirleitt gerð tilraun til þess að finna frumæxlið. Mælt
hefur verið með að taka fljótlega grófnálarsýni úr
hnútunum til vefjagreiningar (5,6). Til Rann-
sóknastofu Háskólans í meinafræði berst árlega
nokkuð af sýnum frá meinvörpum í lifur þar sem
óskað er aðstoðar meinafræðinga við að finna
upprunastað æxlisins. Erfitt getur reynst að spá fyrir
um staðsetningu frumæxlis út frá vefjagerðinni einni,
því krabbamein frá mismunandi líffærum geta haft
svipað vefjafræðilegt útlit. A þetta sérstaklega við um
kirtlakrabbamein (adenocarcinoma) (5,7). Því
einskorðast svar frá meinafræðingi í flestum tilfellum
við greiningu á æxlisgerð, auk þess sem stungið er
upp á líklegum upprunastöðum.
Rannsóknir á þessu efni eru fáar og yfirleitt smáar
í sniðum, auk þess að vera margar komnar til ára
sinna. Því vaknaði áhugi á að taka saman upplýsingar
um sýni frá lifrarmeinvörpum af óþekktum uppruna
sem borist hafa til Rannsóknastofu Háskólans í
meinafræði. Megintilgangurinn var að kanna hve oft
hefði tekist að finna frumæxlið, en ekki síður að
athuga hvaða frumæxli væru algengust. Einnig var
athugað hvaða vefjagerðir væru algengastar.
Efniviður og aðferðir
1. Leitað var í skrám Rannsóknastofu Háskólans í
meinafræði að öllum skráðum grófnálarsýnum frá
meinvörpum í lifur frá 10 ára tímabili, 1987-1996.
Alls fundust grófnálarsýni frá 176 sjúklingum frá
þessu 10 ára tímabili.
2. Útilokaðir voru 92 sjúklingar þar sem fram kom í
beiðni læknis að frumæxli var þekkt, eða klínísk
vísbending um upprunastað lá fyrir. Þeir sjúk-
lingar sem eftir voru, 84 talsins, töldust hafa
meinvörp af óþekktum uppruna.
3. Varðandi þessa 84 sjúklinga var könnuð niðurstaða
vefjagreiningar í gögnum Rannsóknastofu Há-
skólans í meinafræði. Sömuleiðis var skráður
aldur sjúklinga og kyn samkvæmt upplýsingum á
vefjasvörum.
4. Leitað var að upplýsingum um endanlega grein-
ingu og staðsetningu frumæxlis fyrir sjúklingana
84 í Krabbameinsskrá Krabbameinsfélags íslands.
Einnig var athugað hvernig staðsetningin hefði
verið ákvörðuð, það er með krufningu, skurð-
aðgerð, myndgreiningarrannsóknum eða eftir
klínískum upplýsingum.
Tölvunefnd og Vísindasiðanefnd veittu leyfi til
birtingar niðurstaðna úr rannsókninni.
Niðurstöður
Alls gaf Krabbameinsskrá upplýsingar um uppruna-
stað hjá 55 sjúklingum af þeim 84 sem rannsakaðir
voru, þannig að hjá tveimur þriðju sjúklinga fannst
frumæxlið að lokum. I þessum hópi var 31 karl og 24
konur. Meðalaldur var 70 ár, yngsti sjúklingurinn var
44 ára en sá elsti 94 ára.
Þrír upprunastaðir skáru sig úr hvað fjölda varðar:
bris (15), lungu (13) og ristill/endaþarmur (12). Þrír
fjórðu æxlanna komu frá þessum þremur líffærum,
en aðrir upprunastaðir voru mun sjaldgæfari (tafla I,
mynd 1).
Hlutfall bris- og lungnakrabbameins var svipað
hjá körlum og konum, en uppruni í ristli var nokkuð
algengari hjá körlum en konum. Fleiri tilfelli
gallblöðrukrabbameins greindust hjá konum en
körlum, en hafa verður í huga að um fá tilfelli er að
ræða.
Kirtlakrabbamein var algengasta vefjagreiningin,
en 60% allra meinvarpa voru af þeirri gerð.
Smáfrumukrabbamein var 13% æxla, silfur-
frumuæxli (carcinoid tumor) 9%, en aðrar gerðir
voru sjaldgæfari. Ekki var munur á tíðni
kirtlakrabbameins eftir kyni, en smáfrumu-
krabbamein var hlutfallslega algengara hjá körlum
(16%) en konum (8%). Aftur á móti voru silfur-
frumuæxli tíðari hjá konum (13%) en körlum (6%)
(tafla II, mynd 2). Dreifing vefjagerða var svipuð hjá
þeim 29 sjúklingum sem höfðu óþekktan uppruna-
662 Læknablaðið 2000/86