Læknablaðið - 15.09.2005, Blaðsíða 9

RITSTJÓRNARGREINAR
Já, saga læknisfræðinnar!
Saga læknisfræðinnar hefur verið í brennidepli
að undanförnu. Félag áhugamanna um sögu
læknisfræðinnar varð 40 ára á árinu og félagið
hélt 20. norræna þingið um sögu læknisfræðinnar
í Háskóla Islands dagana 10.-13. ágúst síðast-
liðinn. Þetta er í þriðja skipti sem þing Norrænu
læknasögusamtakanna er haldið á íslandi. I sam-
tökunum eru 25 aðildarfélög með um það bil 5000
félagsmenn. Ráðstefnuna sóttu um 170 manns frá
16 löndum. Á boðstólum var fjölbreytt efni: 60
fyrirlestrar og veggspjöld. Yfirskrift þingsins var
„Sjúklingur og samfélag í sögulegu ljósi“ og var
sérstök áhersla lögð á sérstöðu heilbrigðissögu á
norðlægum slóðum. Fjallað var um faraldsfræði í
norðurálfu og læknisfræði víkinganna eins og hún
birtist í íslendingasögunum, á skinnhandritum og
við fornleifauppgröft. Þáttur kvenna í heilbrigð-
issögu var skoðaður sérstaklega ásamt sögu tann-
lækna, lyfjafræðinga og heimilislækna. Við opnun
þingsins í Þjóðmenningarhúsinu veitti félagið tvo
heiðurspeninga. Annan fékk formaður Augustinus
fonden í Danmörku, en sjóðurinn veitti rausnar-
legan styrk til Nesstofusafnsins. Hinn fékk Islands-
vinurinn og læknirinn góðkunni Povl Riis sem
hafði milligöngu um styrkinn. Farin var dagsferð á
Snæfellsnes og dregin fram atriði er tengjast lækn-
ingasögu. Gestirnir voru ánægðir með þingið og
upplifun sína af landinu og sögu þess.
Á þingi um sögu læknisfræðinnar gefst fólki
kostur að hugleiða læknisfræði í samhengi við
sögu, þjóðfélag og menningu. En er söguhugsun
fjarri læknum?
í raun eru læknar í daglegu starfi sínu sífellt að
fást við sögu viðfangsefna sinna. Þeir eru bein-
línis þjálfaðir skipulega til að nema og meta þá
sögu. Læknir tekur saman hefðbundna sjúkrasögu
til að skilja betur ástand sjúklingsins í ljósi sögu
hans. Læknir sem ritar fræðigrein í læknatímarit
ber niðurstöður sínar saman við eldri rannsóknir
og finnur þeim stað í rannsóknarsögu efnisins.
Rannsóknarlæknar fá stundum nýjar hugmyndir
við að kynna sér verk fyrirrennara sinna. Fjöl-
margir fyrirlesarar á síðustu Læknadögum hófu
mál sitt á að rekja markverðustu áfanga í þróunar-
sögu umfjöllunarefnisins en það þykir merki um
góð vinnubrögð að hafa sögu viðfangsefnisins á
valdi sínu. Af þessum fáu dæmum má sjá að læknar
eru alvanir að skoða verkefni sín út frá sögulegu
sjónarmiði hvort sem þeir fást við lækningar, rann-
sóknir eða kennslu. Þeim reynist því auðvelt að
hugsa eftir sögulegum brautum og þá er stutt í að
hugleiða sögu læknisfræðinnar í víðara samhengi.
Saga læknisfræðinnar gefur kost á að sjá fræði-
greinina í margvíslegu ljósi. Hægt er að rekja þró-
un þekkingar mannsins á sjúkdómum, lækningum
og rannsóknum og sjá hvernig vísindagreinin
læknisfræði hefur vaxið úr grasi. Fylgjast má með
tengslum lækna og þjóðfélags og sjá þróun starfs-
greinarinnar í ljósi breyttra þjóðfélagsaðstæðna,
hugmyndasögu, menningar og lista. Það má skoða
nánast hvað sem er í söguspegli. Sjá hvernig keim-
lík vandamál koma upp æ ofaní æ og hvernig sömu
mistök eru endurtekin. Það má sjá snjallar lausnir
þoka málum áfram eða falslausnir draga þau
aftur á bak. Mikinn lærdóm má draga af sögunni
ef henni er gefinn gaumur og margan pyttinn má
forðast með því að kynna sér þekkingu og reynslu
fortíðar.
Sögu læknisfræðinnar er hægt skoða sem
neytandi eða framleiðandi. Margur læknirinn er
tilbúinn að hlusta á fyrirlestur eða lesa grein um
lækningasögulegt efni, verði slíkt á vegi hans.
Hann lítur á lækningasögu sem eitt af mörgum
áhugasviðum sínum sem hann eru reiðubúinn að
dvelja við í stuttan tíma frá dagsins önn. Mun meiri
tíma þarf til að sinna rannsóknum eða skrifum um
lækningasögu. Raunin er sú að læknar skrifa ekki
sögu sína nema að litlu leyti þótt sjónarmið þeirra
séu mikilvæg vegna sérþekkingar þeirra á við-
fangsefninu. Mun afkastameiri eru sagnfræðingar,
fornleifafræðingar, þjóðfræðingar, félagsfræðingar
og fleiri starfsstéttir sem hafa fengið sérstaka þjálf-
un í rannsóknaraðferðum og framsetningu á efni.
Sérstakar stofnanir og háskóladeildir sinna nær
eingöngu sögu lækna og heilbrigðismála.
Greina má aukinn áhuga á sögu læknisfræðinn-
ar þar sem sífellt fleiri fást við rannsóknir og skrift-
ir, meira efni er gefið út og fleiri fræðslufundir eru í
boði. Félag áhugamanna um sögu læknisfræðinnar
hefur þann tilgang að efla þekkingu á sögu læknis-
fræðinnar og hefur stutt við þessa þróun. Þar með
hefur það orðið vettvangur fyrir sögu læknis- og
heilbrigðisfræði. Félagið telur að lækningasaga sé
menningarmál læknastéttarinnar og að allir læknar
eigi að styðja við það.
Atli Þór Ólason
Höfundur er læknir og
formaður Félags áhugamanna
um sögu læknisfræðinnar.
Læknablaðið 2005/91 645