Læknablaðið - 15.01.2006, Blaðsíða 40

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÞAGNARSKYLDA OG MANNRÉTTINDI
Gunnar í pallborði ásanu
lœknunum Valgerði
Rúnarsdóttur, Sigurbirni
Sveinssyni og Kristínu
Sigurðardóttur.
Ég skoðaði einnig ákvæði laga um sjúkraskrár
sem læknum er skylt að halda um sjúklinga sína.
Þar er að finna mjög viðkvæmar persónuupplýsing-
ar þar sem meginreglan er sú að enginn má sjá þær
nema aðrir heilbrigðisstarfsmenn og þá eingöngu
ef það er í þágu þess sjúka. Undantekningar frá
þessari reglu eru mjög þröngar en þær eru að sjúk-
lingum er heimilt að veita öðrum aðgang að sjúkra-
skrá sinni og auk þess er það til í dæminu að lög
kveði á um aðgang annarra að sjúkraskrám. Það á
til dæmis við um lækna Tryggingastofnunar ríkisins
í ákveðnum tilvikum. Loks getur Persónuvernd
veitt skriflegt leyfi fyrir aðgangi að sjúkraskrám
vegna vísindarannsókna. Aðrir mega ekki skoða
sjúkraskrár og þar með ekki starfsmenn löggæsl-
unnar.
í lögunt um meðferð opinberra mála er kveðið
á um vitnaskyldu. Þar segir í 55. grein að vitnum sé
óleyfilegt að svara spurningum fyrir dómi án leyfis
þess sem í hlut á ef um er að ræða atriði sem varða
einkahagi manna og vitninu hefur verið trúað fyrir
í starfi sínu. Þarna eru sérstaklega tilteknir læknar,
prestar, lyfsalar, lögfræðingar og fleiri stéttir. Frá
þessari reglu er ein undantekning og hún er sú að
ef um er að ræða afbrot sem við liggur að minnsta
kosti tveggja ára fangelsi þá ber vitninu að greina
frá því sem það veit. Það er dómara að skera úr
um það hvort ákæran í málinu varði slíkt brot og
það liggur yfirleitt ekki fyrir fyrr en ákæra hefur
verið gefin út. Lögregla sem rannsakar mál getur
því ekki krafist þess að læknar rjúfi þagnarskyldu
sína vegna þess að hún veit sjaldnast hvort ákært
verður fyrir brot sem varða tveggja ára fangelsis-
vist hið minnsta.
Þetta er mikilvægt ákvæði og á það hefur reynt
í Hæstarétti. Það varðaði prest sem talið var að
byggi yfir upplýsingum um kynferðisbrot gegn
barni. Rétturinn komst að þeirri niðurstöðu að
prestinum bæri að virða þagnarskylduna af því
að í refsilögum var ekki kveðið á um neina lág-
marksrefsingu fyrir brotið sem ákæran varðaði.
Dómstólar fara því rnjög bókstaflega eftir þessu
ákvæði.
Það eru eingöngu gróf brot sem varða tveggja
ára lágmarksrefsingu svo það var mín niðurstaða
að væru læknar í vafa um hvort þeir eigi að víkja
frá þagnarskyldunni, komi sú staða upp, beri þeim
að túlka þann vafa skjólstæðingnum í hag og neita
að upplýsa um þau tilvik sem lögreglan óskar upp-
lýsinga um.“
Löggjöfin styður þagnarskylduna
Gunnar nefndi dæmi af sjúkrahúslækni sem fær til
sín burðardýr með fullan kvið af fíkniefnum sem
því hefur orðið meint af. Hvað á hann að gera?
„Hann á að veita viðkomandi þá læknisþjón-
ustu sem til þarf. Þegar hann er búinn að ná
fíkniefnunum úr líkama burðardýrsins á hann að
gera yfirvöldum viðvart um efnin og skila þeim til
lögreglunnar. Hann á hins vegar að virða þagnar-
skyldu sína gagnvart sjúklingnum. Hann má með
öðrum orðum ekki upplýsa lögreglu um það hver
hafði þessi efni innvortis. í þessu tilviki er verið
að vernda einstaklinginn og tryggja að hann geti
leitað til heilbrigðiskerfisins og fengið þá þjónustu
sem hann þarf án þess að eiga á hættu að lenda hjá
lögreglu eða vera dreginn fyrir dóm.
Um þetta má nefna dæmið af Litháanum sem
fannst látinn í höfninni í Neskaupstað. í því máli
gerðust þeir sem með honum voru sekir um að
koma honum ekki til hjálpar, það var sjálfstætt
brot þeirra. Hins vegar má vel vera að þeir liafi
haft af því áhyggjur að ef þeir leituðu til heilbrigð-
iskerfisins væru þeir að koma upp um sjálfa sig og
burðardýrið. Það hafi síðan leitt til þess að maður-
inn lét lífið. Það er tilgangur laganna að vernda þá
sem lenda í þessari stöðu, þeir eiga að geta treyst
því að þeir verði ekki settir bakvið lás og slá bara
fyrir það eitt að leita til heilbrigðisstarfsmanna
þegar þeir lenda í vanda.“
Þessar reglur virðast vera rnjög skýrar eins og
þú setur þær fram. En hvað um refsiábyrgð læknis
sem annað hvort rýfur þagnarskylduna eða neitar
að bera vitni þótt honunt sé það skylt?
„Þarna skiptir miklu máli að meginhugsun í
refsilöggjöfinni er að tryggja að þeir sern bundnir
eru þagnarskyldu rjúfi hana ekki. Þar sem um svo
mikilsverð réttindi þess sem á njóta trúnaðar er að
ræða hefur löggjafinn sett inn refsiákvæði gagnvart
þeim sem bundnir eru trúnaði ef þeir rjúfa hann. Á
hinn bóginn eru þar ákvæði um refsileysi í ákveðn-
um tilvikum, svo sem þegar menn gera eitthvað í
nauðvörn eða með skírskotun til meiri hagsmuna,
neyðarréttar. Sem dæmi má nefna bráðalækni sem
heyrir á tal sjúklings í annarlegu ástandi sem hann
hefur haft hjá sér að hann hyggist fara út í bæ og
drepa mann. Þá ber honum að gera lögreglu við-
vart. I þessu tilviki eiga ákvæði urn refsileysi við
gagnvart honum.
Vissulega geta slík tilvik verið matsatriði en
menn verða að hafa í huga að þarna eru mikilvæg
40 Læknablaðið 2006/92