Læknablaðið - 15.01.2006, Blaðsíða 54

UMRÆÐA & FRÉTTIR / HAGSÆLD OG HAMINGJA
Opnunarerindi Læknadaga 2005
Heilsa, hagsæld og hamingja íslensku
þjóðarinnar
Snorri
Ingimarsson
Tilvísanir í greininni
eru í myndir sem er
að finna á heimasíðu
Læknablaðsins.
Arnór er gigtarlæknir og
Snorri geðlæknir
á Landspítala.
arnor@landspitali. is
Meginhlutverk lækna er að stuðla að og varð-
veita heilsu. Með því að fyrirbyggja heilsutjón
og halda niðri eða lækna sjúkdóma hafa læknar
sýnt í verki ásetning sinn til að bæta heilsu fólks.
En orðið heilsa getur haft víðtækari merkingu.
Samkvæmt íslenskri orðsifjabók er heilsa jafngildi
heilbrigðis, gæfu, sáluhjálpar og þess að vera heill.
Allt eru þetta eftirsóknarverð gæði sem flestir von-
ast eftir að halda eða öðlast. En í hverju felst betri
heilsa? Felst hún í langlífi, lífi án þjáninga, fjár-
hagslegri hagsæld, í hamingju, í því að geta unnið
eða í einhverju allt öðru? Hverjar eru mælistikur
góðrar heilsu? Sennilega er ekkert eitt rétt svar
við þessum spurningum sem þó eru svo mikilvægar
og ættu að lita alla umræðu okkar lækna og þjóð-
félagsins í heild þegar ákvarðanir eru teknar um
heilsubætandi stefnumótun.
Hjá hinu opinbera er algengast að heilsa sé
metin með heilbrigðistölfræði. Samkvæmt slíkum
mælingum komum við íslendingar býsna vel út í
samanburði við nágrannalöndin og aðrar þjóðir
fjær og við erum oftast við toppinn eftirsókn-
arverða. Endurspeglist góð heilsa í vellíðan og
hamingju geta íslendingar einnig brosað breitt því
í slíkum mælingum komum við einnig vel út.
Það virðist því fátt benda til þess að þörf sé á
að hafa áhyggjur af heilsu og velferð þjóðarinnar.
Engu að síður heyrast óánægjuraddir hjá þegnum
landsins og læknar finna fyrir auknu álagi í starfi
sínu.
f eftirfarandi pistli birtast hugleiðingar okkar
um heilsu íslensku þjóðarinnar í víðum skilningi
þess orðs.
Heilbrigði þjóðarinnar hefur tekið slíkum stakka-
skiptum síðustu öld að erfitt er að gera sér í
hugarlund heilsufar fólks hér áður. Heilsutjóni og
fjölmörgum banvænum sjúkdómum hefur nán-
ast verið útrýmt með markvissum slysavörnum,
heilsuvernd, tilkomu læknismeðferða og aukinni
hagsæld þjóðarinnar. Nægir þar að nefna árang-
ur í meðferð bráðra sýkinga (1), berkla (2) og
fækkun dauðsfalla vegna slysa (3). Nýburadauði
hefur lækkað úr um 12% um aldamótin 1900 í
0,4% nú (4). Samhliða þessum framförum hafa
ævilíkur við fæðingu tvöfaldast á hundrað árum
(5). Athyglisverl er að samkvæmt spá Hagstofu
íslands fram til 2040 er ekki búist við að ævilíkur
íslendinga aukist mikið frá núgildi (6). Auk lengri
ævi hafa gæði þess lífs á margan hátt breyst. Til
dæmis voru margir hér áður fyrr lagstir í kör vegna
skemmdra mjaðma og hnjáliða, aðrir einangraðir
vegna daprar sjónar eða heyrnarleysis og geðveikt
fólk utanveltu við samfélagið. Sambærilegar fram-
farir hafa orðið í gigtlækningum (7), krabbameins-
lækningum (8) og í baráttunni við hjartasjúkdóma
(9). í dag eru árlega framkvæmdar á sjöunda hund-
rað mjaðma- og hnjáliðaskiptaðgerðir og um 40%
áttræðra og eldri hafa gerviaugastein. Hágæða
heyrnartæki ásamt meðhöndlun heyrnardeyfandi
sjúkdóma hefur nánast útrýmt þeirri einangrun og
einmanakennd sem Beethoven og forverar okkar
upplifðu. Meðferð og önnur úrræði fyrir geðfatl-
aða hafa gjörbreytt hlutskipti þeirra í lífinu.
Þá sem skráðu Nýja testamentið fyrir nær 2000
árum hefur sennilega ekki rennt í grun að „krafta-
verkin“ þar sem blindir fengju sýn og haltir gengju
á ný yrði daglegt brauð hjá þegnum velmegandi
þjóða 21. aldarinnar. Nútíminn hreyfist með ógnar
hraða og viðhorf og væntingar fólks breytast með.
Það sem áður þótti kraftaverk þykir allt að því
sjálfsagður hlutur í dag. Það sem „maður á rétt á“.
Gamall bóndi fór árið 1985 í gerviaugasteinsað-
gerð. Hann fékk sjón á ný og efndi heit það sem
hann gaf fyrir aðgerðina: Færði augnlækninum
gæðing að gjöf. Fyrir bóndann var það kraftaverk
að fá sýn í annað sinn. Aður vonuðust sjúklingar
til að þeir lifðu lengi og héldu heilsu, í dag vænta
þeir þess.
Hagsæld íslensku þjóðarinnar hefur aukist feikna-
mikið síðustu 100 árin (10). Áður var almenn
menntun ónóg, heilbrigðisþjónusta takmörkuð,
atvinnuhættir fornir, framleiðni einhæf (11), at-
vinnutækifæri fá (12) og opinber stuðningur lítill.
Dauðsföll splundruðu fjölskyldum og lögðu í rúst
framtíðardrauma margra um menntun og störf.
Síðan er eins og þjóðin fái hlutverk í ævintýri. Hún
rís upp úr öskustónni, eignast á ný sjálfstæði og
sjálfsvirðingu, menntar sig (13) og framleiðir verð-
mæti (14) og er aftur lögst í víking víða um heim.
I hvað hefur öll þessi verðmætasköpun farið?
Glæstir farkostir (15), húsakynni (16), tölvuvæðing
(17) og tíð ferðalög til útlanda (18) er ein hlið ríki-
dæmisins. Einnig hafa framlög til heilbrigðis- og
félagsmála aukist á sama tíma (19). Okkur verður
54 Læknablaðið 2006/92