Læknablaðið - 15.01.2006, Blaðsíða 24

FRÆÐIGREINAR / HRINGORMAR
lengst af lifað í maganum þar sem þær náðu greini-
lega að næra sig það mikið að hamskipti gátu farið
fram.
Sambærilegum tilfellum hefur verið lýst frá
Chile (6) þar sem vitað er um sjö einstaklinga sem
allir hóstuðu fjórða stigs lirfu Pseudoterranova
decipiens upp í kok. Eins og í hérlendu tilfell-
unum voru lirfurnar alltaf einar á ferð. Fyrst á
eftir kvörtuðu sumir Chile-búanna um ógleði,
kláða- eða hroðatilfinningu í koki og jafnvel kláða
í nefi. Lirfur uppgötvuðust í koki þessa fólks 1-7
dögum eftir áætlaða smitun. Einn lýsti ofnæmis-
viðbrögðum í koki í vikutíma eftir að ormurinn
hafði gengið upp. Áður var vitað um þrjú önnur
tilfelli í Iandinu. í einu þeirra var um að ræða mann
sem hafði haft verki ofarlega í maga sem líktust
stöðugri hungurtilfinningu. Holsjárskoðun leiddi
í ljós að lifandi ormur var í slímhimnu magans og
var hann fjarlægður án uppskurðar með sérstökum
vefjasýnistaka sem þræddur var niður vélindað.
Greining sýndi að þarna var á ferðinni fjórða stigs
lirfa Pseudoterranova decipiens (12). Sambærilegu
tilfelli hefur einnig verið lýst frá Kóreu (13). Sýna
þessi tilvik að Pseudoterranova lirfur geta búið um
sig í magavegg þótt algengast sé samt að magasmit
sé orsakað af Anisakis simplex.
Stundum lýsa einkenni eftir smit sér sem
ógleði sem enda með uppköstum eftir nokkrar
klukkustundir (14). Svipuð viðbrögð eru þekkl hjá
öðrum landspendýrum. Þannig sjást oft á minka-
slóðum við sjávarsíðuna hér á landi allmargar
Pseudoterranova decipiens lirfur í slímkenndum
slettum sem minkar hafa ælt upp eftir að hafa verið
að éta hringormasmitaðan fisk eins og marhnút.
Verði minkur var við hreyfingu hringormalirfa í
ntaga ælir hann þeim umsvifalaust til að koma í veg
fyrir að lirfurnar taki sér þar bólfestu (15).
Smiltíðni í mönnum af völdum þessara hring-
ormategunda er mismunandi. í Japan þar sem
sýkingar hafa verið hvað algengastar í heiminum
undanfarna áratugi kom í ljós við skoðun ríflega
12.000 tilfella að einungis 335 þeirra voru rakin
til sýkinga af völdum Pseudoterranova decipiens
(2,8%) en í öllum hinum tilvikunum var Anisakis
simplex orsakavaldurinn (5). Svipað er uppi á ten-
ingnum í Evrópulöndum. Árið 1999, þegar átta
anisakidosis tilfelli höfðu verið greind á Spáni,
voru sjö rakin til Anisakis simplex en í einu tilviki
hafði Pseudoterranova decipiens lirfa búið um sig
í magavegg (16). Heimildir frá Norður-Ameríku
sýna aftur á móti að þar virðast tilvik af völdum
Pseudoterranova algengari (1, 4). Iðulega láta
læknar sem fjarlægja hringorma úr mönnum ekki
greina tegundina þótt slíkt sé auðvelt náist ormarn-
ir lifandi.
Mikil umfjöllun varð í fjölmiðlum í Vestur-
Evrópu seint á 9. áratug síðustu aldar þegar fjöl-
margra sjúkdómstilfella varð vart hjá fólki sem
neytt hafði það léttsaltaðra, léttreyktra eða illa
marineraðra fiskafurða að hringormar höfðu
lifað matvælavinnsluna af. Orsakavaldurinn var
Anisakis simplex og smituðust menn fyrst og
fremst af því að leggja sér til munns uppsjávarfiska
eins og sfld (4).
Hefðbundnar aðferðir hér á landi við að mat-
búa fisk þar sem þess hefur verið gætt að sjóða eða
gegnumsteikja fisk virðast hafa dugað til að koma
í veg fyrir að hringormar hafi komist lifandi ofan
í menn. Hringormar í fiskholdi drepast við hitun
upp fyrir 70°C í eina mínútu eða í 20°C frosti í
vikutíma (3, 4).
Benzimidazole (albendazol, mebendazol, thia-
bendazol) og Ivermectin eru á lista yfir ormalyf
sem ætlað er að drepa hringormalirfur í mönnum
(3). Mebendazole er skráð hér á landi og notað
gegn þráð- og bandormasýkingum í mönnum en
Ivermectin er eingöngu skráð hér á landi sem dýra-
lyf (17). Nýlega birtist grein þar sem albendazol-
gjöf í tvær vikur var talin hafa drepið hringorm í
maga sjúklings (18).
Síðustu ár og áratugi hefur neysla á hráu eða
lítt hituðu sjávarfangi færst í vöxt hér á landi. Af
því getur stafað veruleg hætta, einkum þegar um
er að ræða uppsjávarfiska sem sýktir eru af lirfum
Anisakis simplex eða ránfiska sem hafa safnað
þessum lirfum í sig. Dæmi eru um að íslenskir sjó-
menn borði hrá loðnuhrogn. Veruleg hætta er á að
slíkt geti leitt til Anisakis simplex sýkingar. Sama
hætta fylgir neyslu á hráum sfldarhrognum og
hráum fiski almennt. Undanfarin ár hefur neysla
á hráum fiski í tilbúnum fiskréttum færst í vöxt.
Brýnt er að fiskur sem notaður er í slíka rétti hafi
áður verið vandlega ormahreinsaður (gegnum-
Iýstur á ljósaborði) en öruggara er þó að hráefnið
hafi áður verið fryst það lengi að lirfur í því séu
örugglega dauðar.
Þakkir
Árni Kristmundsson, líffræðingur aðstoðaði við
greiningu lirfanna og öflun heimilda. Matthías
Eydal líffræðingur las handrit og korn með ýmsar
gagnlegar ábendingar. Sama gerðu tveir ónefndir
ritrýnar. Öllum er þeim þakkað verðmætt liðsinni.
Heimildir
1. Beaver PC, Jung RC, Cupp EW. Clinical Parasitology. Lea &
Febiger, Philadelphia 1984: 825.
2. Roberts LS. Janovy J. Foundations of Parastiology. MCGraw-
Hill Higher Education, Boston, sjötta útgáfa, 2000:670.
3. Aspöck H. Amöben, Bandwiirmer, Zecken - Parasiten und
parasitáre Erkrankungen des Menschen in Mitteleuropa.
Biologizentrum des OÖ Landesmueums, Linz 2002:600.
24 Læknablaðið 2006/92