Læknablaðið - 15.01.2006, Blaðsíða 55

UMRÆÐA & FRÉTTIR / HAGSÆLD OG HAMINGJA
tíðrætt um þessa hlið velmegunarinnar og látum
stundum eins og veraldlegar lystisemdir skyggi
á iðkun andans. í fjölmiðlum hafa birst greinar
um vaxandi „ómenningu“ á kostnað menningar.
íslendingar kunni ekki gott mál, séu hættir að
lesa bækur, sækja leikhús og aðra listviðburði. En
er það svo? Samkvæmt tölum Hagstofu Islands
hefur orðið veruleg aukning í hvers kyns menning-
arneyslu íslendinga síðustu 30 ár (20). Er þetta
ekki jákvætt og uppörvandi dæmi um hvernig efna-
hagsleg velmegun hefur hækkað menningarstig
þjóðarinnar?
Hagvöxtur er ein meginforsenda hagsældar og
víst hefur hagvöxtur verið mikill á Islandi síðustu
áratugi (21). En aukinn hagvöxtur hefur sínar
dökku hliðar. Hann er streituvaldandi því for-
senda hagvaxtar er síaukin framlegð einstakling-
anna sem starfa í hagkerfinu. Samkvæmt skýrslu
Evrópusambandsins segjast um 60% vinnubærra
manna þurfa að vinna mjög hratt og eftir knöppum
tímaáætlunum www.agency.osha.eu.int og í breskri
skýrslu er bent á að um 20% vinnubærra manna
telja starf sitt vera mjög eða afar streituvaldandi
www.hse.gov. uk/statistics/causdis/stress. htm Streita
er talin vera lykilorsök fyrir fjarvistum frá vinnu og
ýmsum langvinnum krankleika (22). Samkvæmt
könnun Vinnueftirlits ríkisins leita einstaklingar
sem eru undir miklu álagi mun meira til læknis
(23). Til viðbótar streitu á vinnustað er óumdeilt
að fjarskipta- og upplýsingaöld samtímans hefur
margvísleg streituhvetjandi áhrif á daglegt líf.
Hamingja íslensku þjóðarinnar. Elsta merking
orðsins hamingja er verndarvættur, heilladís,
fylgja. Enn eimir eftir af hinni fornu merkingu í
orðatiltækjum eins og „það má hamingjan vita“
eða „hamingjan hjálpi mér“!
Eitt af meginmarkmiðum okkar í lífinu er að
vera hamingjusöm. Að höndla hamingjuna getur
hins vegar vafist fyrir okkur, ekki síst vegna þess að
óljóst er hvað felst í því að vera hamingjusamur. Er
lykillinn að hamingjunni fólginn í hófsemi, jafnvægi
í lífinu og að vera sáttur (Aristoteles, Nýja testa-
mentið, Dalai Lama), eða í því að halda vellíðan í
hámarki og vanlíðan í lágmarki (Epíkúrós)?
Hin sanna þýðing hamingjunnar er oft misskilin.
Menn rugla stundum hamingju við ánægju, sátt
eða hugarró. Munurinn er best útskýrður með
því að líkja ánægju við tilfinninguna sem fylgir
því þegar allt gengur í haginn, á meðan ham-
ingja er tilfinningin sem við upplifum þegar lífið
verður skyndilega betra. Á því augnabliki þegar
eitthvað undursamlegt gerist í lífi okkar, hríslast
um okkur sælutilfinning, við verðum gagntekin
af gleði og hrifningu - þá upplifum við augablik
sannrar hamingju.
Morris D. The nature of happiness. Little Books by Big Names, 2004.
Það er mjög einstak-
lingsbundið hvaða aug-
um menn líta hamingj-
una og hvernig þeir upp-
lifa hana. Við viljum þó
fullyrða að markaðsöfl
nútímans vilja gjarnan
halda að okkur vellíðun-
arskilgreiningu á ham-
ingjunni því augljóslega
gefur hún betri sóknar-
færi í sölumennsku.
Á vegum Félagsvís-
indastofnunar HÍ hafa
verið gerðar skoðana-
kannanirárin 1984,1990
og 1999 þar sem rneðal
annars er spurt um hamingju þátltakenda. Sam-
kvæmt niðurstöðum telja 97% íslendinga sig vera
nokkuð eða mjög hamingjusama (24). Slíkt ætti
ekki að koma á óvart í ljósi mikillar hagsældar. En
samsíða þessari björtu mynd blasir við önnur tals-
vert uggvænleg og fær mann til að staldra við og
spyrja hvort íslenska þjóðin sé á réttri leið.
Hvers vegna fjölgar fóstureyðingum (25) og
lögskilnuðum (26)? Er eðlilegt að 6,3% leikskóla-
barna þurfi sérstakan stuðning (27), að 20%
grunnskólabarna þurfi sérkennslu vegna náms- og
hegðunarvandamála og að um 20% barna og ung-
linga búi við geðraskanir og taki mörg hver geðlyf?
Af hverju hefur lyfjanotkun íslendinga aukist svo
mjög (28, 29) sem og notkun nátlúrulyfja (30)? Af
hverju nota aldraðir Islendingar í heimaþjónustu
svona mikið af geðlyfjum (31)? Af hverju hafa
heimsóknum til sjúkraþjálfa (32) og til óhefðbund-
inna meðferðaraðila (33) stóraukist? Af hverju
hafa komur á bráðamóttöku í Fossvogi vegna sjálfs-
vígstilrauna nær þrefaldast á fimm árum (34)? Af
hverju fjölgar öryrkjum svo mikið (35)?
Snorri Ingimarsson flytur
opnunarerindi Lœknadaga
2005.
Þessum spurningum er ekki auðsvarað. Hluti
skýringarinnar liggur í jákvæðum áhrifum tækni-
þróunar og velmegunar vestrænna samfélaga sem
gerir okkur kleift að veita vanheilum þarfan stuðn-
ing í erfiðleikum sínum. Grunur leikur á að þessar
tölulegu staðreyndir birti einnig annan veruleika:
Vaxandi tilhneigingu fólks til að kaupa sér nútíma-
lausnir við vandamálum daglegs lífs. Virka þessar
lausnir?
„Sönn hamingja kostar lítið, samt borgum við
mikið fyrir eftirlíkingu hennar.“
Hosea Ballou, 1771-1852
Læknablaðið 2006/92 55