Læknablaðið - 15.01.2006, Blaðsíða 59

UMRÆÐA & FRÉTTIR / HAMINGJA OG LÍFSST
ILL
meira, í bili alltént, eða lætur bjóða sér meira en
maginn, en því verri eru viðbrögðin, þegar henni
er ofboðið. Hún kann ekki eins vel og meltingar-
færin að skila af sér, upp eða niður, óþverra sem
hún lætur ofan í sig. Því sálin er við sjálf, persónan,
sá ég, sá þú, sem er, og við getum aldrei skilað af
okkur né flúið frá, hvorki lifandi né dauð.
Asi og ofurkapp valda streitu. Og streita heimt-
ar meiri hraða, meiri spennu. Hávaði og ærusta
eru bæði orsök og afleiðing streitunnar. Nútíminn
er hávær. Skemmtistaðir til að mynda. Gleðin þar,
allir gleðivakar verða að vera hástemmdir, óðlátir,
yfirspenntir. Og í ljósvakamiðlum svonefndum,
sem höfða til vinsælda, þarf allt tal að vera þind-
arlaus óðamælgi og önnur tjáning uppskrúfuð,
hamslaus.
Hávaða þolir engin skepna. Það sýnir sig þegar
við hér á íslandi sláum öll met í háværum glossa-
gangi.
Stundum er skepnan augljóslega vitrari en
maðurinn. Það vitum við, sem ólumst upp með
ratvísum hestum og hundum, jafnvel sauðum,
sem voru yfirnáttúrulega veðurglöggir. Og kúm,
sem þótti svo gott, þegar mjaltakonan raulaði eða
söng, og seinna þegar útvarpið kom til, uppgötv-
uðu bændur, að kýr elska göfuga, hljóðláta músík,
Bach, Mozart til dæmis, en hætta að selja eða missa
nytina um leið og þær heyra popp og rokk.
Það sýndi sig í þeim ósköpum, sem dundu yfir
austur í Asíu á 2. í jólum, að dýrin skynja eitthvað
í þögninni innra með sér, sem varar þau við yfir-
vofandi háska, og þau hlýða þeirri rödd. Mennirnir
tóku ekki eftir hegðun dýranna, ekki nema fá-
mennur þjóðflokkur á steinaldarstigi, sem bjargaði
sér í tíma undan flóðinu, hann tók eftir. Nema hitt
sé, að það frumstæða fólk eigi sjálft svo næmt skyn
í þögninni innra með sér, að það finni á sér, þegar
voði steðjar að. Erurn við komin of langt í því að
sigrast á náttúrunni?
Tæknin er komin á hátt stig, meðal annars sölu-
tæknin. Og hún er ágeng. Frumregla hennar er að
vekja ófullnægju, löngun, sem verði sterkari en hin
náttúrulega tregða á að láta peninga af hendi. (Þetta
las ég fyrir löngu í Burton’s Manager Guide).
Auglýsing, sem ég rakst á, situr í mér. Þar sagði:
„Sættu þig aðeins við það, sem er betra“.
Þetta væri falleg brýning og góð, ef um væri að
ræða lífernishugsjón, en þegar verið er að auglýsa
vöru eða munað, þá er þetta vond beita. Ætli það
geti ekki verið ein af orsökum hraðans, ofurkapps-
ins, og skipbrotanna, til dæmis í hjúskaparmálum,
að fólk sættir sig ekki við það, sem það hefur, alltaf
á að vera betra að fá. Þetta síast inn í dulvitund.
Það er einmitt meginregla sölutækninnar að hafa
áhrif á dulvitund og vekja þar tilfinningu fyrir
vöntun og þar með eftirspurn.
Sú innræting að sætta sig aldrei við það, sem
maður hefur, heldur láta sig alltaf langa í eitthvað
betra og glæsilegra, hvort sem þá er um að ræða
bíl eða tölvu, hús eða skemmtiferð, ellegar jafnvel
rekkjunaut, það getur ekki leitt til annars en sjúk-
legs missættis við lífið.
Þunglyndi barna er skelfileg staðreynd. Hvað
veldur? Frumnauðsyn, lífsnauðsyn barns er að
mæta blíðu, hlýrri snertingu, brosi, heyra sefandi
rödd, vakna smám saman til meðvitundar um sjálft
sig og sína nýju veröld þannig, að því þyki gott að
vera til. Það er leyndarmál okkar allra, þegar við
komum inn í þennan heim, að við treystum því,
að einhver heyri grátinn okkar, bænina okkar, að
einhverjum þyki vænt um okkur. Þetta grunntraust
er áskapað og ef það bregst fáum við dulda áverka,
sem kunna að verða illkynjuð mein síðar meir.
Veldur ríkjandi lífsstíll og lífsstefna því, að eitt-
hvað brestur hér? Hvernig þá og af hverju? Þetta
eru miklar spurningar, lífsspursmál að leita svara
við þeim og taka þau til greina, ef fást.
Lífið gerir vissar frumkröfur, sem jafnframt eru
frumlægar lífsgjafir, sem opna hamingjulindir, nær-
tækar og gjöfular. Þetta gildir um barnið. Það gerir
kröfu til móður og föður og gefur ómælt á móti.
Barnið er orðið unglingur fyrr en varir. Það er
ekki auðvelt að vera unglingur í heimi nútímans.
Það hefur aldrei verið allskostar auðvelt. Við
göngum öll á völtum fótum út í lífið og jafnvægis-
skynið ekki traust á unglingsárum og vaxtarverkir
miklir oft. Þá skiptir heimanfylgjan miklu, bernsku-
reynslan, já, uppeldið, svo ég leyfi mér að segja
það, líklega í trássi við vindstöðuna nú um sinn.
Danskur prestur, sem ég hef kynnst nokkuð,
kona, kunn fyrir árangursrík sálgæslustörf, skrifaði
einu sinni: „Ég var að tala við ungan læknastúdent,
sem var fallinn fyrir eiturlyfjum. Ég spurði hann,
hvernig hann hefði lent á þessari háskabraut. Hann
svaraði: „Af því að faðir minn sagði alltaf já. Ég dó
innvortis af því að hann sagði alltaf já við öllu, sem
ég tók upp á.““
Kannski eru þessi beisku orð aðeins eitt dæmi
af mörgum um þá margreyndu, mannlegu hneigð
að kenna öðrum um sjálfskaparvíti. En agaleysi og
taumlaust eftirlæti hefur alltaf verið nokkuð svo
vís vegur til ófarnaðar. Sá háski var áður fyrri ekki
verulegur fyrir allan fjöldann, lífið, lífsbaráttan,
setti flestum nægar skorður og vel það. Þetta er
breytt og gott er það. En þá kemur enn að þessari
sömu, gömlu raunspeki: Það þarf sterk bein til að
þola góða daga.
Frelsið er ómetanlega gott. En misskilið og mis-
notað frelsi snýst upp í þrældóm af versla tagi.
Ég er hræddur um, að margar slysfarir unglinga
eigi rætur sínar að rekja til þess, að tilfinninga- og
hvatalíf þeirra fær svo sterk og mögnuð áreiti eftir
Læknablaðið 2006/92 59