Læknablaðið - 15.01.2007, Blaðsíða 55

UMRÆÐA & FRÉTTIR /SAGNFRÆÐI
Þeir félagarnir, Oddur og Pétur, sendu 13. sept-
ember 1785 frá sér yfirlýsingu, þar sem þetta má
lesa:
Vér vitum ei né heyrum um getiö, að nokkur maöur í landinu
hafi afliðna eldtíö meira liðið eður lagt á sig, sem hann með
óþreytanlegu stöðuglyndi að blífa hér við og halda sem flestum
við lífið upp á sinn eigin kostnað, því þá hann kom hingað með
það, sem þau góðu landsyfirvöld lögðu honum, því annað hafði
hann lítið, þá seldi hann í fyrrahaust jarðarpart, er hann átti,
fyrir 25 rd., ei allraeinasta handa sér, heldur til þess ..., að vesa-
lingar hér í sókn kynnu sem lengst við líf og jarðir að haldast,
sem þeirra vitnisburðir ... sýna bezt. Það er og að segja um þá,
er hér dóu, að hann lagði á sig stóra mæðu, jafnan fótgangandi,
að þeir skyldu komast í guðs bama reit, því þann eina hest, sem
hann átti eftir tórandi, léði hann að bera þá dauðu til kirkju,
en gekk sjálfur; gaf og svo 5 ef ekki fleiri kistu um sig. Hér
hafðu og orðið færri við jarðir en em, hefði hann ei í svoddan
háska og neyð, er þá yfir gekk og á stóð, bjargað bændum hér
um peninga af þeim sjóð, hverninn sem hans misunnarar, ef
nokkrir eru, hafa kunnað að útleggja það.... (1)
Læknisdómur við næringarkröm
Jón Steingrímsson heldur uppteknum hætti við
lækningarnar og hér verða tilfærðar nokkrar
frásagnir, sem varpa ljósi á nýjan vanda, sem nú
var við að etja.
Kona á Núpsstað segir:
Var eg þá svo aum af sinakreppu, að eg skreið af rúminu á
höndum og fótum, þegar eg gat komizt það. Mín þrjú piltbörn
voru svo upp þrungin af vatnsbjúg, að sér gátu enga björg veitt.
Bjó hann þá til handa okkur graut úr fíflalaufum og lét okkur
neyta hans mest matar... (1).
Maður á Fossi segir síra Jón hafa lagt „allan hug
og dug að bjarga mér við einni harðri sinakreppu
...” og hann bætir við: „Keypti hann undir sjálfs
síns nafni hest handa mér, svo ef eg hefði ei hann
fengið, svo hefði eg ei við búskap getað haldið”
(1).
Annar maður segir, að hann
tvfli að eg og böm mín hefðu nokkurn tíma í þessu lífi til
heilsu komizt, ef [minn fyrrverandi sóknarprestur] hefði ei svo
nákvæmlega og við okkur leitazt með innvortis og innvortis
meðulum við þeirri vatnsuppþembingu og sinakreppu, sem við
lágum, sérdeilislega eg, í rúma 7 mánuði, sem eg hef ekki getað
honum borgað (1).
Að lokum þessi vitnisburður Odds Bjarnasonar,
þess er áður var getið:
Hér með geri eg augljóst, að það hélt mér og mínum mörgu
börnum við lífið, með guðs hjálp, að eg eftir prófastsins ráð-
leggingum brúkaði í fyrra sumar með öllum hvítumat fíflarót-
arblöðin (1).
Það sem hér er tekið með, er aðeins brot af því
sem er í sjálfsævisögu eldklerksins, en það sem
vekur athygli hér, er að þarna er lýst sjúkdóms-
heilkenni og lækningu á því. Þar með er hægt að
kanna hvort saman eigi kvillinn og meðalið og sé
svo, þá má í beinu framhaldi spyrja: Hvað var það í
túnfíflinum, sem olli umskiptunum og gat síra Jón
haft þekkingu þar um úr lækningabókum?
Næringarkröm af völdum langvarandi hung-
urs kemur þannig fram, að fyrst hverfur fitan
úr líkamanum, en síðan fer að ganga á prótínin. Skaftáreldahraun. Sér til
Af því leiðir aftur að aukinn vökvi safnast milli Sveinstinds sem kenndur
frumna líkamans og verður þegar fram í sækir er v‘& Svein Pálsson lœkni.
merkjanlegur sem bólgulopi, bjúgur, vatnssýki. í
textanum hér að ofan kemur fyrir heitið „vatns-
uppþembing”. Það heiti má túlka sem sambland
vatnssýki og uppblásins kviðar af spennuleysi
innyflavöðva vegna skorts á kalíni. Þegar kalínið
hverfur úr frumunum veldur það einnig máttleysi í
útlimavöðvum. Máttleysið er einnig eitt einkenna í
skyrbjúg, sem er af völdum hörguls á askorbínsýru.
Þeim skorti fylgja einnig verkir í ganglimum og
gæti þar verið skýringin á kreppunni, sem lýst er.
Fífill - túnfífill, sem síra Jón beitir með svo
góðum árangri, heitir á nútímalatínu: Taraxacum
officinale. Heitið er komið úr miðaldalatínu og
mun dregið af tarakshaqún í arabísku, þar sem
það merkir villt kaffijurt eða einfaldlega beizk
jurt, því það er hún svo sannarlega (18). Aður var
hún nefnd Leontodon taraxacum (18,19). Á ensku
heitir hún dandelion, sem er afbökun á dens Ieonis,
tönn Ijónsins, á þýzku: Löwenzahn. Franska heitið
er hins vegar pissenlit (18, 20) - eiginlega „væta
rúmið”. Þetta heiti endurspeglar það, að jurtin
hefir virk þvagræsiáhrif, þó ekki sé vitað á hverju
sú verkun byggist. I jurtinni er auki mikið magn
kalínsalta og skýrir það verkunina að hluta. Þar að
auki eru í henni öll mikilvægustu bætiefnin (A, B,
CogD) (20).
Fíflinum er fyrst lýst í kínverskri læknisfræði
um 656 e. Kr. og í evrópskri læknisfræði um 1485
e. Kr. Arabískir læknar mæltu með henni á 11.
öld, hún var notuð í Wales á 13. öld og á 16. öld
hlaut jurtin fulla viðurkenningu og var tekin upp
í lyfjaskrár (18) og hlaut þar með viðheitið offic-
Læknablaðið 2007/93 55