Læknablaðið - 15.01.2007, Blaðsíða 56

UMRÆÐA & FRÉTTIR / SAGNFRÆÐI
Prestbakkakirkja á Siðu. inale. Laufin og ræturnar, bæði fersk og þurrkuð,
Vígð á sumardaginn fyrsta eru enn notuð í alþýðulækningum. í vasabók, sem
áríð 1859. útgáfufélag þýzkra lyfsala gefur út, segir að rótina
og jurtina alla (Taraxaci radix cum herba) megi
nota „við truflunum á gallflæði, sem þagræsilyf,
við lystarleysi og meltingartruflunum ([því það]
eykur gallrennsli úr lifur) [og] við bólgukvillum í
þvagfærum” (21).
Vitneskja um lækningamátt fífilsins, Taraxacum
officinale, hafði örugglega borist hingað til lands
á dögum Bjarna landlæknis og síra Jóns, því jurt-
in var tekin upp í dönsku lyfjaskrána (22), sem
gilti hér á landi frá 1772, enda er þvagræsiáhrif-
unum lýst í dönsku jurtabókinni árið 1648 (23) og
jurtarinnar er getið í lyfjaforskriftum Bartholins
frá 1658 (24).
Líkn og lækningar
Nítjándu aldar læknirinn Rudolf Virchow, upp-
hafsmaður nútímalæknisfræði, beindi sjónum inn í
frumuna og sagði að þar væru sjúkdómarnir. Hann
var líka róttækur í betra lagi og hann vildi bæta
kjör fólksins til þess að tryggja heilbrigði allra.
Hann setti fram þá kenningu, að læknisfræðin væri
félagsvísindi og stjórnmál væru ekkert annað en
læknisfræði í víðustum skilningi.
Síra Jón Steingrímsson skildi þetta miklu fyrr
og breytti eftir því. Hann vissi sem var að til lítils
væri að fást við lækningarnar, ef fólkið svalt og var
klæðlítið. Hann var minnugur orðanna: „... því að
hungraður var eg, og þér gáfuð mér að eta; þyrstur
var eg, og þér gáfuð mér að drekka; gestur var eg,
og þér hýstuð mig, sjúkur var eg, og þér vitjuðuð
mín.” (Matt. 25.35-37)
I Iok síðari heimsstyrjaldarinnar var sett fram
hugmyndin um félagslegt öryggi. Á það var bent
að þó hugtakið væri ekki gamalt er sú hugsjón sem
á bak við liggur, ein af elztu siðgæðishugsjónum
mannkynsins. Hún er spunnin af sama toga og
bræðralagshugsjón kristindómsins, hún er reist á
sömu rökum og krafa frönsku stjórnbyltingarinnar
um jafnrétti og bræðralag, hún á rætur sínar að
rekja til þeirra mannúðarhugsjóna, sem ýmsir
beztu menn þjóðarinnar og andlegir leiðtogar
með ýmislegar skoðanir og trúarbrögð hafa barizt
fyrir.
Jón Steingrímsson var persónugervingur alls
þessa. Þess vegna skulum við minnast hans, þegar
farið er að tala um það, að nú eigi fólkið að fá að
kaupa sér pláss fremst í biðröðinni í heilbrigð-
iskerfinu.
Aðlokumþetta: Égleggtil.aðJónSteingrímsson
frá Þverá í Blönduhlíð í Hegranesssýslu fái verð-
skuldaða umfjöllun næst þegar Læknatalið verður
búið til prentunar.
Heimildir
1. Ævisaga síra Jóns Steingrímssonar eftir sjálfan hann.
Skaftfellingafélagið gaf út. Guðbrandur Jónsson sá um
útgáfuna. Helgafell, Reykjavík 1944. Önnur útgáfa 1945.
2. Hjartarson Á, Guðmundsson GJ, Gísladóttir H. Manngerðir
hellar á íslandi. Bókaútgáfa Menningarsjóðs, Reykjavík 1991:
290-1.
3. Der teutschen sprache stammbaum und teutscher sprachschats
.. gesammelt von den Spaten. Núrnberg 1691. Stieler, Kasp. ps:
Filidor der Dorferer der Spate (1632 - 1707); sjá Deutscher
Wörterbuch von Jakob Grimm und Wilhelm Grimm.
Quellenverzeichnis. Leipzig von S. Hirzel 1971. Kaspar von
Stieler (aðlaður 1705) ritaði fjölda rita um málnotkun og
málvísindi. Það rit, sem hér er tilgreint, ber hæst verka hans
- “sprachtheoretisch-lexicographish Hauptwerk” - sjá
Brockhaus Enzyklopádie in Zwanzig Bánden. Wiesbaden: FA.
Brockhaus 1966-1974.
4. BenediktssonJ.GísliMagnússon(Vísi-Gísli).Ævisaga,ritgerðir,
bréf. Gefið út af Hinu íslenzka fræðafélagi í Kaupmannahöfn.
Safn fræðafélagsins, XI. bindi. ísafoldarprentsmiðja, Reykjavík
1939.
5. Hrafnkelsson Ö. Lækningahandrit og prentaðir lækningatextar.
Valin dæmi frá 17.-18. öld. Ráðstefnurit I. Annað íslenska
söguþingið, Reykjavík 2002:186-92.
6. ísberg JÓ. Líf og lækningar. íslensk heilbrigðissaga. Hið
íslenska bókmenntafélag, Reykjavík 2005:51.
7. A Catalogue of Seventeenth Century Printed Books in the
National Library of Medicine. Compiled by Peter Kravitsky.
U.S. Department of Health and Human Servicis. Public Health
Service. National Institutes of Health. Bathesda, Maryland:
National Library of Medicine 1989.
8. Blankaart, Steven (1650 - 1702). Praxeos medicinae idea
nova. In qua origo omnium morborum ex acido, humanorum
incrassatione, atque eorundem obstructione, verissimis
& rationi congruentissimis fundamentis esse ostenditur.
Amstelodami, Ex officina Johannis ten Hoorn, 1685. Heimild
í (6) Þýzk endurútgáfa frá árinu 1700 er til: Neuscheinende
Praxis der Medicinae, worinn angewiesen wird, dass alle
Krankheiten eine Verdikkungs des Bluts und der Sáffte sind,
und bloss von Sauer und Schleim entstehen ... Auffs neue
gedrukkt und abgetheilet in drey Theile ... Heimild í (10).
56 Læknablaðið 2007/93