Læknablaðið - 15.09.2007, Blaðsíða 27

FRÆÐIGREIN /LUNGNABÓLGA
aukaverkun lágskammta metótrexatmeðferðar.
2. Samhliða barksteranotkun getur aukið hættuna
áPCP.
3. Jafnvel væg öndunarfæraeinkenni hjá sjúklingi
á lágskammta metótrexatmeðferð ætti að meta
með tilliti til möguleika á PCP.
4. Eðlileg hvítfrumutalning útilokar ekki mögu-
leikann á tækifærissýkingu svo sem PCP.
Hvað varðar fyrsta atriðið þá skal þess getið
að komin er málsgrein um áhættu á myndun
PCP í lyfjatexta metótrexat taflna í Sérlyfjaskrá
Lyfjastofnunar Islands (32).
Áfengismisnotkun og Pneumocystis
Lyfið metótrexat er vel þekkt að ónæmisbælandi
áhrifum sínum, enda markaðssett sem slíkt, en
hið sama verður ekki sagt um etanól, þó ónæm-
isfræðileg áhrif þess séu töluverð. Áhrif etanóls
á lífverur hafa verið rannsökuð ítarlega, allt frá
áhrifum á frumdýr og frumur í rækt til stórra hópa
fólks í lýðfræðilegum rannsóknum. Einn angi
þeirra rannsókna eru áhrif skammrar og lang-
vinnrar neyslu áfengis á ónæmiskerfi rnanna og
annarra spendýra.
Lýðfræðilegar rannsóknir hafa sýnt að sýkingar
eru algengasta orsök dauða hjá áfengissjúkling-
um. Vannæring, vítamínskortur, lifrarskemmdir
og bágar félagsaðstæður eiga hlut í skýringunni
en einnig ónæmisbælandi áhrif etanóls (45,46).
Allmargar rannsóknir eru til þar að lútandi, til
dæmis hefur verið sýnt fram á fækkun neutrófíla
í blóði (47), rýrnun milta og hóstarkirtils, (40,
42) skerðingu reticuloendothelial-kerfisins (RES),
(48) skerðingu sýnifrumna (antigen presenting
cells) svo sem makrófaga (49) og síðast en ekki
síst, áhrif á eitilfrumur.
Rottutilraunir hafa sýnt að myndun inn-
anfrumuboðefnisins mikilvæga cyclic-AMP í eit-
ilfrumum er skert í réttu hlutfalli við magn etanóls
í blóði, þar sem etanól hemur myndun þess beint
með fleiri en einum hætti (50). Slík röskun á inn-
anfrumuboðkerfi getur haft gríðarleg áhrif á alla
virkni frumu, allt frá genatjáningu til frumuskipt-
inga og á líklega einhvern þátt í þeim fjölþættu
breytingum sem verða á eitilfrumum áfengissjúk-
linga. Rottutilraunir hafa einnig sýnt heildarfækk-
un eitilfrumna í milta eftir langvinna áfengisgjöf;
B-frumum og CD4+ T-frumum fækkar en fjöldi
CD8+ frumna breytist ekki (40). Rannsókn á
músum frá 1998 sýndi minnkaða færslu eitilfrumna
í lungu músa í tengslum við langvinna áfengisgjöf.
Mýsnar voru smitaðar með P. jiroveci og helming-
ur þeirra síðan alinn á alkóhólblöndu og reyndist
sá hópur hafa mun færri CD4+ og CD8+ frumur í
lungunum en viðmið þremur vikum eftir smit (7).
Áfengissjúklingar sem leggjast á spítala vegna
áfengislifrarbólgu hafa færri T-eitilfrumur í blóði
(51) en viðmið og 6,7% þeirra hafa CD4+ gildi
undir 300/pl (52) en ljóst er að vannæring á þar
einnig hlut að máli. In vitro rannsóknir á manna-
frumum hafa sýnt hemjandi áhrif etanóls á mynd-
un IL-2 og vaxtarhvetjandi (mitogenic) frumuboð-
efni í T-eitilfrumum (53). Tilraun, þar sem rottum
var skammtað etanólfæði sem olli fíkn, sýndi fram
á verulega minnkaða svörun T- og B-eitilfrumna
við vaxtarhvetjandi frumuboðefnum og olli það
marktækri eitilfrumufæð sem lagaðist fjótlega
er etanólneyslu lauk þótt eitilfrumuvirknin væri
skert lengur (42).
Sýnt hefur verið fram á tengsl milli etanóls
og P. jiroveci lungnabólgu í músum, en höfundar
hafa ekki fundið heimildir þar sem etanól er talið
beinn áhrifavaldur í myndun Pneumocystis sýk-
ingar í mönnum og einungis fáar þar sem etanól
er talið hluti orsakarinnar (54,55). Árið 1998 var
birt rannsókn þar sem mýs fengu etanólfæði og
P. jiroveci var síðan komið fyrir í öndunarvegi.
Fjórum vikum seinna voru 2/3 músanna með PCP
á fremur vægu stigi, en engin músanna í viðmið-
unarhópnum, sem ekki fékk áfengisfæði. Mýs sem
gerðar voru CD4+ eitilfrumusnauðar fengu svæsna
sýkingu hvort sem þær voru á áfengisfæði eða ekki
sem undirstrikar enn á ný mikilvægi CD4+ frumna
í P. jiroveci ónæmissvörun. í sömu rannsókn var
sýnt fram á tengsl milli etanóls og minnkaðrar
framleiðslu CD4+ frumna á IFN-y, sem virkjar
makrófaga og tengist Thl-boðleiðinni (6). Nýlegar
rannsóknir hafa haldið fram þeim möguleika
að langvarandi áfengisneysla ýti ónæmissvari T-
frumna frá Thl-boðleiðinni (frumubundið svar)
að Th2-boðleiðinni (vessabundið svar) (56).
Auk áhrifa á eitilfrumur hefur etanól áhrif á
TNF-myndun lungna-makrófaga sem svar við
lípópólýsakkaríði (LPS), en TNFoc er eitt grunn-
boðefna ósértæka ónæmissvarsins. Etanól bælir
einnig nituroxíð (NO) og súrefnisróttæklinginn
02-. Bæling þessara þriggja efna myndi að lík-
indum hafa veruleg áhrif á ósértækt ónæmissvar
lungnavefs gegn bakteríum og ef til vill öðrum
sýklum (57).
Enn fleiri áhrif etanóls á sértækt og ósértækt
ónæmissvar hafa verið greind, meðal annars bæl-
ing á frumuáti makrófaga (58) og myndun NFkB
í makrófögum (59), bæling á aðdráttarboðefnum
(chemoattractants) sem verka á neutrófíla (60)
og bæling á viðloðun neutrófíla við æðaþel (61)
auk bælingar á drápvirkni neutrófíla gagnvart
bakteríum (62). Þá eru ótalin áhrif lifrarskemmda
og/eða lifrarbilunar á ónæmiskerfið í heild. Af
framansögðu er ljóst að áfengissjúklingar eru
Læknablaðið 2007/93 611