Læknablaðið - 15.02.2009, Blaðsíða 9

Þórður
Þórkelsson
thordth@landspitali.is
Þórður er nýburalæknir
og yfirlæknir vökudeildar
Barnaspítala Hringsins.
RITSTJÓRNARGREINAR
Lífslíkur fyrirbura
Árið 1959 sýndi Mary Ellen Avery fram á að glær-
himnusjúkdómur (hyaline membrane disease)
stafar af skorti á lungnablöðruseyti (pulmonary
surfactant), sem á þeim tíma var aðaldánarorsök
fyrirbura.1 Þó svo hulunni hafi verið svipt af mein-
tilurð sjúkdómsins voru meðferðarmöguleikar
fáir og dánartíðni fyrirbura há. Þegar forsetahjón
Bandaríkjanna, Jacqueline og John F. Kennedy,
eignuðust dreng árið 1963 eftir 35 vikna meðgöngu
sem lést tveggja daga gamall úr glærhimnusjúk-
dómi, fengu vandamál fyrirbura óvænta athygli,
sem varð hvati að auknum rannsóknum á því
sviði. Á næstu árum var farið að nota öndunarvél-
ar og síblástur (CPAP, continous positive airway
pressure) í vaxandi mæli við lungnasjúkdómum á
nýburaskeiði og lífslíkur fyrirbura bötnuðu.2
Á níunda áratug síðustu aldar náðist að fram-
leiða lungnablöðruseyti sem lyf og um 1990 var
notkun þess orðin almenn. Við það jukust lífs-
líkur fyrirbura mikið, einkum minnstu barnanna.3
Þar með varð glærhimnusjúkdómur ekki lengur
helsta ástæða burðarmáls- og nýburadauða. Á
undanförnum árum hafa einnig orðið framfarir
á öðrum sviðum nýburagjörgæslu, svo sem bætt
öndunarvélameðferð, sem aukið hafa lífslíkur
fyrirbura enn frekar. Jahiframt hafa orðið miklar
framfarir í fæðingahjálp, sem einnig hafa átt mik-
ilvægan þátt í bættum lífslíkum fyrirbura. Má þar
nefna notkun barkstera fyrir fæðingu í þeim til-
gangi að flýta fyrir lungnaþroska fóstursins, sem
sýnt hefur verið að minnkar líkur á glærhimnu-
sjúkdómi og gerir hann mildari.4 Nú er svo komið
að meirihluti minnstu fyrirburanna lifir, eftir allt
að 23-24 vikna meðgöngulengd.
í þessu hefti Læknablaðsins er birt rannsókn
Brynju K. Þórarinsdóttur og félaga um áhættu-
þætti fyrir burðarmáls- og nýburadauða minnstu
fyrirburanna (500-999 g) á árunum 1991-1995.5
Rannsóknin leiddi í ljós að helstu áhættuþætt-
ir fyrir því að börnin lifðu ekki voru veikindi
hjá móður, einkum blæðingar og sýkingar. Sá
sjúkdómur hjá börnunum sem helst leiddi til
dauða var heilablæðing. Notkun barkstera fyrir
fæðingu minnkar umtalsvert líkur á heilablæð-
ingu.4 Niðurstöður rannsóknarinnar undirstrika
því mikilvægi þess að gefa konum í hótandi fyr-
irburafæðingu barkstera, sé þess nokkur kostur.
Glærhimnusjúkdómur reyndist fátíðari meðal
þeirra barna sem létust, sem er í samræmi við það
að hann er ekki lengur helsta dánarorsök fyrirbura
eins og var áður en notkun lungnablöðruseytis
varð almenn. Eins og búast mátti við reyndust
fleiri drengir en stúlkur í hópnum sem létust, en
þekkt er að meðal fyrirbura eru lífslíkur stúlkna
betri en drengja.
Rannsókn þessi er hluti af stærra rannsókn-
arverkefni höfunda þar sem þau kanna lífslíkur
og fötlun minnstu fyrirburanna hér á landi á fyrr-
nefndu rannsóknartímabili. Hafa þau sýnt fram á
að lífslíkur minnstu fyrirburanna jókst umtalsvert
hér á landi með tilkomu lungnablöðruseytis, eins
og erlendar rannsóknir hafa sýnt. Af þeim börnum
sem fæddust 1982-1990 voru 22% lifandi við 5 ára
aldur og 52% þeirra sem fædd voru 1991-1995.6
Ennfremur hafa þau sýnt fram á að bættar lífslík-
ur minnstu fyrirburanna hafa ekki haft í för með
sér hlutfallslega aukningu á fötlun hjá þessum
börnum.6
Lengi býr að fyrstu gerð. Mikilvægt er að vanda
vel til verka við meðferð minnstu fyrirburanna ef
vel á að takast til. Vonandi verða áframhaldandi
framfarir í fæðingahjálp og nýburagjörgæslu til
þess að lífslíkur þessara barna eigi enn eftir að
aukast og að bætt þekking og reynsla á þessu sviði
muni bæta framtíðarhorfur þessara minnstu skjól-
stæðinga okkar enn frekar.
Heimildir
1. Avery ME, Mead J. Surface properties in relation to atelactasis
and hyaline membrane disease. Am J Dis Child 1959; 97; 517-
23.
2. Reid DHS, Tumstall ME, Mitchell RG. A controlled trial of
artificial respiration in the respiratory distress syndrome of
the newborn. Lancet 1967; 1:524-533.
3. Colditz PB, Henderson-Smart DJ. Surfactant replacement
therapy. J Paed Child Health 2008; 44: 2106.
4. Crowley PA. Antenatal corticosteroid therapy: a meta-
analysis of the randomized trials, 1972 to 1994. Am J Obst
Gyn 1995; 173: 322-35.
5. Þórarinsdóttir BK, Georgsdóttir I, Jónsson JH, Dagbjartsson
A. Litlir fyrirburar á íslandi 1991-1995. Áhættuþættir fyrir
burðarmáls- og nýburadauða. Læknablaðið 2009; 95:107-11.
6. Georgsdóttir I, Dagbartsson A. Litlir fyrirburar á íslandi.
Lífslíkur og fötlun. Læknablaðið 2003; 89: 299-302.
LÆKNAblaðið 2009/95 1 05