Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2004, Side 59

ER FULLTRÚALÝÐRÆÐIÐ AÐ VESLAST UPP?
ekki alveg svo einfalt. Sigrar frjálslyndisins tryggðu stöðu eignamanna
gagnvart lýðræðinu jafnt og gagnvart konungsvaldinu og með þeim hætti
voru þeir forsenda þess að lýðræðið fengi að þróast með tiltölulega frið-
samlegum hætti. Um leið ruddu þeir brautina fyrir sterkari réttarstöðu
allra manna gagnvart ríkinu og duttlungum samfélagsins.
Þetta er ekki nefnt hér vegna sögulegrar hnýsni um fortíð lýðræðisins,
heldur vegna þess að ein meginröksemd þessarar greinar er sú að vaxandi
spenna ríki á miUi frjálslyndis og lýðræðis. Spennan þama á milli er oft ekki
viðurkennd í almennri póhtískri umræðu og oft er svo látið að þessi ólíku
fyrirbæri séu tvær hhðar á sama máh. Togstreitan þama á mihi ætti þó að
vera augljós. Vegur frjálslyndisins hefur vaxið mjög á síðustu árum, efdr
langt bakslag á tuttugustu öld, og hið óstöðuga jafhvægi á mihi þess og
lýðræðisins hefur breyst. Eins og nánar verður vikið að síðar hefur alþjóð-
leg þróun á síðustu árum stuðlað mjög að djúpstæðum breytingum á þessu
jafhvægi. Hvað sem mönnum kannast að frnnast um þær breytingar hljóta
þær að leiða til ókyrrðar í kringum lýðræðið og endurmats á stöðu þess.
Seinni skilyrðingin á lýðræði í nútímanum snýr að framsali á valdi
fólks th kjörinna fuhtrúa. Hugmyndin að baki fulltrúastjórn átti hins
vegar í upphafi lítið skylt við lýðræði. Líkt og frjálslyndið á þetta fyrir-
komulag rætur í tilraunum manna til að verja eignarétt og frelsi borgar-
anna gagnvart konungsvaldinu. Skilyrðingarnar eiga þannig sömu rætur
í andstöðu við duttlunga konungsvaldsins. Þær urðu líka báðar að bar-
áttumálum fyrir þá sem óttuðust lýðræðið.
Óttinn við lýðræðið var auðvitað reistur á gildum rökum. Það voru
ekki aðeins þeir sem höfðu vald og áttu eignir sem óttuðust að lýðræði
myndi opna leið til ásælni þeirra sem nutu hvorugs. Heimspekingar aht
frá Platóni og Aristótelesi til ffjálslyndra hugmyndasmiða 19. aldar vör-
uðu við lýðræðinu vegna þess að þeir töldu það geta ógnað raunverulegri
verðmætum eða æðri gildum. Mörg af þeim einkennum Vesturlanda sem
menn meta mest eiga rætur sínar í baráttu fyrir frelsi og sjálfstæði ein-
staklinga frá samfélagsvaldinu. An hennar hefðu umræður í samtímanum
um innihaldsríkara lýðræði verið óhugsandi.
Óánægja manna með lýðræðið snýr heldur örugglega ekki að þeim al-
mennu takmörkunum sem krafa frjálslyndisins um virðingu fyrir mann-
réttindum setur valdsviði kjósenda og stjórnenda. I lýðræðisríkjum
nútímans, ekki síst velferðarríkjum Evrópu, kuirna líka mörg af hefð-
bundnum rökum gegn beinna lýðræði að sýnast léttvægari en áður.
57